ضرورت ثبات‌بخشی به بازار مواد غذایی با اتکا بر خودکفایی در تولید محصولات اساسی
سرویس اقتصادی-
نیاز ارزی وزارت جهاد کشاورزی بخصوص در تامین کالاهای اساسی در حال جهش است؛ به‌طوری که ممکن است در آینده‌ای نزدیک تمام درآمد نفتی کشور را ببلعد؛ بنابراین باید با اتکا بر خودکفایی در تولید محصولات اساسی و تمرکز بر نهاده‌های بومی، ضمن ثبات‌بخشی به بازار مواد غذایی، نیاز به منابع ارزی را کاهش داد.
به گزارش خبرنگار ما، غلامرضا نوری در جلسه علنی مجلس با اعلام اینکه تخصیص هشت میلیارد یورو برای واردات کشاورزی در سال جاری تصویب شده، گفت: با توجه به شرایط خشکسالی که در کشور بود این پیش‌بینی برای اسفندماه دوباره انجام شد که به دلیل خشکسالی گسترده و شدیدی که در کشور داریم ناگزیر این عدد را باید به ۱۰ میلیارد یورو افزایش بدهیم.
او با بیان اینکه هنوز به سقف هشت میلیارد یورو هم نرسیدیم، افزود که ما حدود ۸۵ درصد از نظر وزنی و ۷۵ درصد از نظر ارزشی امنیت غذایی کشور را با تولید داخل تامین می‌کنیم اما ۲۵ درصد ارزشی باقیمانده که حدود ۱۶ میلیارد یورو است باید «تحت هر شرایطی» برای تامین این کالاها تامین شود.
زنگ خطر برای امنیت غذایی
وزیر جهاد کشاورزی، ادامه تولید غذایی و تحقق امنیت غذایی در کشور را منوط به تامین ارز واردات دانست؛ نکته‌ای که زنگ خطر را برای حال و آینده کشور بصدا درآورد. واقعیت این است که حجم عظیمی از 25 درصد نیاز واردات کشاورزی کشور، مربوط به کالاهای اساسی همچون گندم، نهاده‌های دام و طیور، برنج، روغن، دانه‌های روغنی و شکر است که گوسفند و گوشت هم اضافه شده و قرار است مرغ و احتمالاً تخم مرغ هم افزوده شود؛ کالاهایی که در دوران بحرانی و پیش‌بینی نشده‌ای همچون کرونا، جنگ و... از سوی تولیدکنندگان به هیچ کشوری و به هیچ قیمتی فروخته نمی‌شود.
ایران در سالهای اخیر و در دولت‌های اصولگرا و اصلاح‌طلب، چند بار به خودکفایی گندم و نزدیک شدن به خودکفایی در سایر محصولات اساسی در دوران وزیران کارآمد کشاورزی، دست یافته اما با روی کار آمدن وزیران ضعیف، آن را از دست داده است. این در حالی است که وزیران کارآمد هم با خشکسالی رو‌به‌رو بودند.
واقعیت این است که کشورمان در اغلب محصولات غیر اساسی همچون میوه‌ها و بعضاً لوکس مثل زعفران و پسته، مازاد تولید دارد و صادرکننده است و در اغلب محصولات اساسی، وارد‌کننده است. این در حالی است که در شرایط خشکسالی و کم‌بارشی، اولویت باید با کشت محصولات اساسی باشد تا امنیت غذایی کشور پایدار شود.
بنابراین اگر قرار باشد دولت چهاردهم به بهانه خشکسالی، شانه از زیر بار خودکفایی در تولید محصولات اساسی خالی کند نیاز ارزی کشاورزی به زودی معادل کل درآمد نفتی کشور می‌شود و ممکن است از آن هم فراتر برود. البته در شرایط بحران‌های پیش‌بینی نشده، به هیچ قیمتی نمی‌توان محصولات اساسی را خریداری کرد چون کشورهای تولیدکننده، نمی‌فروشند.
خودکفایی؛ تنها راه تحقق امنیت غذایی
بنابراین، راهی جز خودکفایی در تولید محصولات اساسی، حتی در شرایط کم بارشی و خشکسالی وجود ندارد. همچنین اتکا بر تولید محصولات، متناسب با وضعیت اقلیمی کشور، یک راهکار برای خودکفایی است. «سورنا ستاری»، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری دولت دوازدهم در سال 1399 گفته بود: «دلیلی ندارد اگر کشورهای دیگر برای خوراک دام و طیور از ذرت وکنجاله استفاده می‌کنند، ما هم از آنها استفاده کنیم؛ در حالی که ساختار این اقلام با ساختار کشاورزی و آب و هوائی ما همخوانی ندارد.»
او تصریح کرده بود: «ایران آب و هوا و اکوسیستم مخصوص به خودش را دارد و دلیلی ندارد اگر یک تکنولوژی در جایی جواب داد در کشور ما هم جواب دهد؛ بنابراین بومی‌سازی یکی از اقدامات جدی است که باید با توجه به تنوع بومی و آب و هوایی در ایران انجام شود.»
معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری دولت دوازدهم با بیان اینکه با دانش می‌توان مشکل امنیت غذایی را حل کرد، به اهمیت تاسیس شرکت‌های دانش‌بنیان اشاره کرده و گفته بود: «در هر حوزه‌ای که تعداد شرکت‌های دانش‌بنیان کم بوده، بیشترین ضربه را خورده‌ایم و در بخش‌هایی که جوانان اقدام به تاسیس شرکت‌های دانش بنیان کرده‌اند، رشد و توسعه را شاهد بوده‌ایم.»
متنوع‌سازی منابع آبی
ایران، به لحاظ آب و هوایی، کشوری چند اقلیم است. دو اقلیم گرم و سرد کویری، دو اقلیم گرم و سرد کوهستانی و چند خرده اقلیم جلگه‌ای و... دارد اما در طول تاریخ خود با منابع آبی ناشی از بارش و آب چاه و قنات زیسته است. این در حالی است که هر اقلیم ایران به یک یا دو منبع آبی مختص خود نیاز دارد. استفاده همزمان از آب بارش، چاه، قنات، دریا، ژرف و نیمه ژرف و... منابع آبی کشور را از حد خودکفایی هم بیشتر می‌کند. البته اخیراً انتقال آب از خلیج‌فارس به کویر جنوبی و مرکزی صورت گرفته و نیاز است که از خزر به کویر شمالی کشور هم صورت بگیرد.
سورنا ستاری؛ معاون علمی و فناوری رئیس‌جمهوری در دولت دوازدهم در این باره هم گفته بود که باید برای حل معضل کم آبی در کشور و استفاده از آب دریا برای تامین آب شرب، راه‌های بومی و فناوری‌های داخلی را به کار بگیریم. مثلاً استفاده از دستگاه نمک‌زدایی الکترودیالیز معکوس (EDR) یکی از روش‌های بومی است که برای تامین آب شیرین در منطقه بوشهر استفاده می‌شود و در دنیا بی‌نظیر است.
استحصال 18 برابری آب از بارورسازی
در حالی‌که رئیس سازمان هواشناسی گفت؛ بارورسازی ابرها، خشکسالی را [به تنهائی] برطرف نمی‌کند که سخن درستی است، اما به گفته کارشناسان می‌تواند حداقل 10 تا 15 درصد به بارش‌های کشور اضافه کند.
اربابیان؛ مجری اسبق طرح بارورسازی ابرها، تصریح کرد: «سازمان هواشناسی، مدعی است که بارورسازی ابرها می‌تواند بین 10 تا 15 درصد افزایش بارندگی ایجاد کند. اگر 400 میلیارد متر مکعب بارش سالانه، 15 درصد افزایش یابد میزان افزایش برابر با 60 میلیارد متر مکعب خواهد بود! از این مقدار، بر اساس الگوی موجود، 30 درصد یعنی 18 میلیارد متر مکعب قابل استحصال است. این رقم را مقایسه کنید با آنچه برخی ادعا می‌کنند که می‌توان صرفاً یک میلیارد متر مکعب آب از زمین استخراج کرد.
او به استفاده از آب‌های نیمه ژرف هم اشاره کرد و افزود: وزارت نیرو ادعا می‌کند که بارش‌های سالانه کشور حدود 400 میلیارد مترمکعب است که از این میزان، تنها 30 درصد در منابع آبخوان‌ها، رودخانه‌ها و پشت سدها ذخیره می‌شود و مابقی تبخیر می‌شود.
مجری اسبق طرح بارورسازی ابرها افزود: این در حالی است که کارشناسانی که بیش از 60 سال در حوزه زاگرس و البرز فعالیت داشته‌اند معتقدند که بخشی از این آب‌ها به اعماق زمین نفوذ کرده و در لایه‌های زیرسطحی ذخیره می‌شود. آنها بر این باورند که می‌توان با روش‌های ژئوفیزیکی، این منابع را شناسایی و از بخش‌هایی از دامنه استخراج کرد که به آنها منابع کمتر شناخته شده می‌گوییم.
ضرورت اتکا به خودکفایی غذایی
ثبات بخشی به بازار مواد غذایی، با اتکا بر خودکفایی در تولید محصولات اساسی، به دست می‌آید. بنابراین، راهی جز خودکفایی در تولید محصولات اساسی، حتی در شرایط کم بارشی و خشکسالی وجود ندارد و دولت باید در این شرایط به فکر متنوع‌سازی منابع آبی کشور و تحقق خودکفایی در تولید کالاهای اساسی باشد. اگرچه این کار به اهتمام شخص اول اجرائی کشور نیاز دارد اما مدیریت وزارت جهاد کشاورزی، نقش کلیدی در آن خواهد داشت.
اگر وزیر فعلی قادر به این کار نیست باید سکان هدایت وزارت جهاد کشاورزی به فرد کارآمدی واگذار شود. همچنین اگر وزیر نیرو، قادر به متنوع‌سازی منابع آبی کشور نیست باید جای خود را به فرد توانمندی بدهد. وزارت نیرو در دولت‌های مختلف با گرایشات مختلف، وزیران کارآمد داشته است.