بازنگری در سیاست رفع تعهد ارزی با طلا
در پی افزایش چشمگیر واردات طلا و ابهامات درباره رفع تعهد ارزی صادرکنندگان، مسئولان دولتی از اعمال محدودیت جدید بر واردات طلا خبر داده‌اند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، محمدعلی دهقان دهنوی؛ رئیس سازمان توسعه تجارت ایران، در نشست خبری روز شنبه، از اعمال محدودیت در واردات طلا برای رفع تعهد ارزی صادرکنندگان خبر داد و اعلام کرد: «سال گذشته صادرکنندگان می‌توانستند به‌جای بازگرداندن ارز حاصل از صادرات، طلا وارد کنند اما با افزایش حجم واردات، بانک مرکزی اعلام کرد نیازی نیست این میزان طلا وارد کشور شود؛ از سوی دیگر، زیان ناشی از تبدیل ارز به طلا نیز یکی از دلایل اصلی برای محدودسازی این روند بود.»
به این ترتیب، واردات طلا که در سال‌های اخیر به یکی از ابزارهای اصلی رفع تعهد ارزی صادرکنندگان تبدیل شده بود اکنون با محدودیت‌های جدید مواجه شده است. هنوز جزئیات میزان و نوع این محدودیت‌ها از سوی سیاست‌گذار ارزی و کارگروه بازگشت ارز اعلام نشده اما شواهد نشان می‌دهد این تصمیم در راستای مدیریت بازار ارز و کنترل خروج طلا از کشور اتخاذ شده است.
دورزدن مصوبه آذر 1401 هیئت دولت
بر اساس مصوبه 15 آذرماه 1401 هیئت وزیران، پنج گروه عمده صادرکننده از جمله شرکت‌های پتروشیمی، فولادی، معدنی، فلزات و فرآورده‌های نفتی موظف شده بودند 100 درصد ارز حاصل از صادرات خود را در سامانه رسمی بانک مرکزی عرضه کنند. با این حال، برای این گروه‌ها استثنایی در نظر گرفته شد تا بتوانند در زنجیره ارزش و تولید خود، کالاهای مورد نیاز تولید خود را وارد کنند. با گذشت زمان اما، برخی شرکت‌ها از این استثناء استفاده کردند و به‌جای واردات کالای مرتبط با تولید، اقدام به واردات طلا یا کالاهای غیرمرتبط نظیر موبایل لوکس برای رفع تعهد ارزی کردند. بر اساس آمارهای رسمی گمرک، در سال گذشته حدود هشت میلیارد دلار طلا عمدتاً با هدف رفع تعهد ارزی وارد کشور شد؛ رقمی که نسبت به میانگین سال‌های گذشته رشد چشمگیری داشته است.
این افزایش، با انتقاد برخی نمایندگان مجلس مواجه شد. کارشناسان نیز خواستار شفاف‌سازی درباره اسامی و نحوه فعالیت شرکت‌هایی شدند که از طریق واردات طلا، رفع تعهد ارز صادراتی کرده‌اند.
به‌گفته کارشناسان، در شرایطی که فاصله نرخ ارز رسمی (در سامانه مبادله طلا و ارز) و نرخ ارز غیررسمی افزایش یافته، انگیزه صادرکنندگان برای رفع تعهد با نرخ غیررسمی بیشتر شده است. در واقع، صادرکننده به‌جای بازگرداندن ارز واقعی به کشور با نرخ نیمایی یا مرکز مبادله 70هزارتومانی، با استفاده از طلای وارداتی یا حتی طلای قاچاق‌شده، در عمل رفع تعهد را با شرایط خاص انجام می‌داد.
بازگشت به سیاست تثبیت ارزی
اکنون به‌نظر می‌رسد سیاست‌گذار ارزی پس از دو سال هشدار کارشناسان و گزارش‌های رسانه‌ای، در حال عقب‌نشینی از سیاست رفع تعهد ارزی با طلاست. بر اساس گزارش‌های رسمی، از ابتدای سال 1404 روند واردات طلا کاهش محسوسی داشته و برخی تحلیل‌گران اقتصادی می‌گویند سیاست‌گذار به‌دنبال بازگشت کامل به سیاست بازگشت ارز صادراتی از مسیر رسمی و شفاف مرکز مبادله است. در حالی که هنوز فهرست و نحوه فعالیت شرکت‌هایی که در یک‌سال گذشته با استفاده از واردات طلا رفع تعهد ارزی کرده‌اند منتشر نشده، کارشناسان اقتصادی معتقدند شفاف‌سازی این فهرست و ورود نهادهای نظارتی می‌تواند مانع از تکرار پدیده‌هایی همچون شبکه اجاره شمش طلا شود. اکنون انتظار می‌رود با ورود معاون اول رئیس‌جمهور و نهادهای نظارتی مثل ستاد مبارزه با قاچاق کالا و ارز به این پرونده مانند پرونده صادرات مس و رفع تعهد ارزی با طلا یا موبایل لوکس، مسیر بازگشت واقعی ارز صادراتی به چرخه اقتصادی کشور شفاف‌تر شود.