زیـارتی همسـان با زیارت سیـدالشهـدا(ع) (شبهه ها و پاسخ ها)
شبهه: منظور از اینکه در روایات، ثواب و فضیلت زیارت حضرت عبدالعظیم حسنی برابر با زیارت سیدالشهدا(ع) دانسته شده چیست؟ آیا واقعاً تمام آثار و ثواب فضیلت زیارت امام حسین(ع) را به ما می‌دهند؟ چرا ثواب زیارت غیرمعصوم با زیارت معصوم یکی دانسته شده است؟
پاسخ: زیارت امام حسین(ع) از اعمالی است که در روایات اهل‌بیت(ع) بر آن تأکید فراوانی شده و ثوابی بی‌نظیر برای آن بیان گردیده است. بر اساس روایتی که در برخی منابع حدیثی آمده، امام‌هادی(ع) به شخصی از اهل ری که پس از زیارت سید الشهداء(ع)، محضر آن حضرت شرفیاب شده بود، فرمودند: «اگر مزار عبدالعظیم حسنی را در ری زیارت می‌کردی مانند این بود که امام حسین(ع)را زیارت کرده باشی.»
متن حدیث
شیخ صدوق در کتاب «ثواب الاعمال» نقل کرده است که شخصی از اهل ری می‌گوید محضر امام هادی(ع) رسیدم، امام علیه‌السلام فرمودند:
أَیْنَ کُنْتَ؟ کجا بودی؟
قُلْتُ زُرْتُ الْحُسَیْنَ(ع) قَالَ أَمَا إِنَّکَ لَوْ زُرْتَ قَبْرَ عَبْدِ الْعَظِیمِ عِنْدَکُمْ لَکُنْتَ کَمَنْ زَارَ الْحُسَیْنَ بْنَ عَلِیٍّ(ع)؛ (1)
گفتم: به زیارت امام حسین(ع) رفته بودم. امام فرمود: اگر قبر عبدالعظیم که نزد شماست را زیارت کرده بودی، مانند این بود که قبر حسین بن علی(ع) را زیارت کرده باشی.این روایت در کتاب «کامل الزیارات» نیز با سندی دیگر چنین آمده است: «حَدَّثَنِی عَلِیُّ بْنُ الْحُسَیْنِ بْنِ مُوسَى بْنِ بَابَوَیْهِ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ یَحْیَى الْعَطَّارِ عَنْ بَعْضِ أَهْلِ الرَّیِّ قَالَ: دَخَلْتُ عَلَى أَبِی الْحَسَنِ الْعَسْکَرِیِّ(ع) فَقَالَ... »؛ (2) با توجه به اینکه روایت مورد بحث در دو کتاب متقدم شیعه که تألیف دو عالم بزرگ یعنی شیخ صدوق و جعفر بن محمد بن قولویه است ذکرشده، فهم آن برای ما اهمیت فراوانی دارد ازاین‌رو اکنون به بررسی محتوای آن می‌پردازیم.
ثواب زیارت
برای پاسخ به سؤال مطرح شده ابتدا لازم است که احادیث مشابه را در نظر گرفت. به همین جهت با تشکیل خانواده حدیث و جمع‌آوری احادیث مشابه این موضوع که در آنها به لفظ ثواب (یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِیَارَتِنَا) تصریح شده است نتیجه می‌گیریم روایت مورد بحث، فقط به برابری ثواب زیارت اشاره دارد و بقیه آثار زیارت امام حسین(ع) که در روایات آمده مانند عدم احتساب عمر در طول سفر، حساب نشدن هزینه سفر از مؤونه زندگی، آمرزش گناهان و... را در برنمی‌گیرد. اما در جواب این مسئله که چگونه ممکن است ثواب زیارت یک فرد غیر معصوم با معصوم برابری کند، به حدیثی که از امام صادق(ع) نقل‌شده و در منابع متعدد همچون تهذیب‌الاحکام تألیف شیخ طوسی (3) من لا یحضره الفقیه (4) و ثواب الاعمال تألیف شیخ صدوق (5) کامل الزیارات تألیف جعفر بن محمد بن قولویه (6)، المقنعه (7) و المزار تألیف شیخ مفید (8)، مزار تألیف ابن مشهدی (9) و... آمده است، استناد می‌کنیم که آن حضرت فرمودند: مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى صِلَتِنَا فَلْیَصِلْ صَالِحِی شِیعَتِنَا یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ صِلَتِنَا وَ مَنْ لَمْ یَقْدِرْ عَلَى زِیَارَتِنَا فَلْیَزُرْ صَالِحِی مَوَالِینَا یُکْتَبْ لَهُ ثَوَابُ زِیَارَتِنَا؛ کسی که قدرت و توانایی ندارد ما را یاری کند، اگر شیعیان صالح ما را یاری کند ثواب یاری ما برای او نوشته می‌شود و کسی که قادر نیست ما را زیارت کند یکی از شیعیان صالح ما را زیارت کند، ثواب زیارت ما برای او نوشته می‌شود. به‌طور یقین، عبدالعظیم حسنی(ع) از صالحان و شیعیان خاص بوده لذا این روایت بهترین دلیلِ برابری ثواب زیارت غیرمعصوم با زیارت معصوم در صورت عدم توانایی بر زیارت معصوم است.
همچنین در روایت دیگری از رسول خدا(صلی‌الله علیه و آله) آمده است: فَمَنْ زَارَنِی بَعْدَ وَفَاتِی فَکَأَنَّمَا زَارَنِی... وَ مَنْ زَارَ الْحَسَنَ وَ الْحُسَیْنَ فَکَأَنَّمَا زَارَ عَلِیّاً وَ مَنْ زَارَ ذُرِّیَّتَهُمَا فَکَأَنَّمَا زَارَهُمَا...؛ (10) ...کسی که یکی از فرزندان امام حسن و امام حسین(ع) را زیارت کند مانند این است که آن دو امام را زیارت کرده است. بدیهی است که حضرت عبدالعظیم(ع) از امامزادگان باعظمت و از نسل و ذریه پیامبر است؛ بنابراین بر اساس این روایت، ثواب زیارت ایشان برابر با ثواب معصومان است.
در جمع‌بندی مفهوم روایت مورد سؤال، با تشکیل خانواده احادیث مشابه این روایت، می‌توان گفت منظور از برابری ثواب حضرت عبدالعظیم(ع) با زیارت امام حسین(ع)، این است که برای کسی که در صورت عدم امکان زیارت سید الشهداء به زیارت حضرت عبدالعظیم برود، ثواب زیارت امام حسین(ع) نوشته می‌شود؛ البته با توجه به محتوای روایات دیگر، می‌توان گفت این برابری فقط در مورد ثواب زیارت است و بقیه آثار زیارت امام حسین(ع) که در احادیث آمده مانند عدم احتساب عمر در طول سفر، حساب نشدن هزینه سفر از مؤونه زندگی، آمرزش گناهان و... را دربرنمی‌گیرد.
پی‌نوشت‌ها:
1. ابن‌بابویه، محمد بن على، ثواب الأعمال، دارالشریف الرضی للنشر، قم، چاپ: دوم، 1406 ق، ص99. 2.ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، تصحیح، علامه امینی و عرفانیان یزدی، عبدالحسین و غلامرضا، نجف اشرف، مطبعه المرتضویه، 1356ق، ص324. 3.طوسى، محمد بن الحسن، تهذیب الاحکام، محقق/مصحح: خرسان، حسن الموسوى، تهران، دارالکتب الإسلامیه، چهارم، 1407ق، ج6، ص104. 4.ابن‌بابویه، محمد بن على، من لا یحضره الفقیه، مؤسسه النشر الاسلامی، چاپ دوم، 1413ق، ج2، ص73. 5.ابن‌بابویه، محمد بن على، ثواب الأعمال، همان، ص99. 6.ابن قولویه، جعفر بن محمد، کامل الزیارات، همان، ص319. 7.مفید، محمد بن محمد نعمان، المقنعه، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، اول، 1413ق، ص491.
8.مفید، محمد بن محمد، کتاب المزار، محقق/مصحح: ابطحى، محمدباقر، قم، کنگره جهانى هزاره شیخ مفید، اول، 1413ق، ج2، ص73. 9.ابن مشهدى، محمد بن جعفر، المزار الکبیر، محقق/مصحح: قیومى اصفهانى، جواد، قم، دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، اول، 1419ق، ص600. 10. طبرى آملى، عمادالدین أبی جعفر محمد بن أبی القاسم، بشاره المصطفى لشیعه المرتضى، نجف اشرف، المکتبه الحیدریه، دوم، 1383ق، ص139.
* عباس محمودی