پیوند بین ورزش صبحگاهی و شور حماسه ایرانـی
گالیا توانگر
از فواید ورزش صبحگاهی می‌توان به این نکته اشاره کرد که صبح، ضربان قلب و سوخت‌وساز افزایش می‌یابد و در نتیجه، انرژی بیشتری برای انجام کارها در ادامه روز ایجاد می‌شود. ورزش صبحگاهی به عنوان یک فعالیت منظم و بسیار کم‌هزینه می‌تواند افزایش شادابی، اعتمادبهنفس، کاهش اضطراب و افسردگی دانش‌آموزان را فراهم سازد.
از لحاظ جسمانی به تقویت آمادگی بدنی آنان کمک می‌کند و می‌تواند در روحیه و افزایش انگیزه تحصیلی آنان و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر و مفید باشد. همراهی کردن مربی تربیتبدنی و سایر همکاران در ورزش صبحگاهی، شوروشوق زیادی را در دانش‌آموزان ایجاد کرده و باعث می‌شود دانش‌آموزان به انجام ورزش صبحگاهی تشویق شوند. ضمن اینکه به شناسایی استعدادهای ورزشی و آینده‌ساز منجر خواهد شد.
خاطرات یک دبیر ورزش
موضوعی که برای خودم نیز بسیار جالب توجه بود، هماهنگی دانش‌آموزان بود. یعنی وقتی دانش‌آموزان یک کلاس را در ساعت ورزش به حیاط بردم و از گروهی از بچه‌ها خواستم دانش‌آموزان را گرم کنند، دیدم متن آهنگ ورزش صبحگاهی را با هم می‌خوانند و حرکات را هماهنگ با آن انجام می‌دهند. این حرکت آنها خودجوش بود و حاکی از علاقه‌شان به برنامه اجراشده در مراسم صبحگاه بود.
ایمان احمدیان، معلم تربیتبدنی با ورق زدن خاطرات ذهنی‌‌اش به گزارشگر کیهان میگوید: «مورد دیگر، هنگام ورودم به کلاس سوم رخ داد. در دبستانی که در سال تحصیلی 98- 97 مشغول خدمت در آن بودم، هنگام ورود معلم به کلاس، بچه‌ها به احترام معلم برمی‌خیزند و شعری را می‌خوانند. آنها با توجه به اینکه من حرکات ورزش صبحگاهی را هماهنگ با آهنگ طراحی کرده بودم، خودشان حرکت دست را هماهنگ با شعری که برای ورود معلم می‌خواندند، طراحی کرده بودند و اجرا کردند که با دیدن این صحنه بسیار تعجب کردم و از اینکه توانسته بودم انگیزه و خلاقیت دانش‌آموزان را افزایش دهم خرسند بودم.»
این معلم تربیتبدنی در ادامه می‌افزاید: «ثمره اصلی پرداختن به ورزش صبحگاهی، دستیابی به سلامت جسمانی، روانی و ایجاد نشاط و شادابی در دانش‌آموزان به عنوان قشر بزرگی از جامعه است. بعد از اجرای ورزش صبحگاهی شواهد زیادی از موفقیت این طرح به‌دست آوردم برخی اولیا اظهار داشتند همزمان با پخش آهنگ حماسی از تلویزیون، فرزندشان به صورت خودجوش این حرکات را انجام می‌دهد. احساس رضایت معلمان از کمتر شدن میزان خواب‌آلودگی دانش‌آموزان در سر کلاس، اجرای ورزش صبحگاهی توسط تمامی دانش‌آموزان، اجرای خودجوش آنها در سر ساعت ورزش، هماهنگی حرکات دست با شعر هنگام ورود معلم به کلاس و شواهد بسیار دیگر نشان می‌دهد که برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان باید از آهنگ‌های حماسی استفاده کرد که علاوه‌بر افزایش رغبت دانش‌آموزان برای اجرای ورزش صبحگاهی، آنان به طور غیرمستقیم با آرمان‌های کشورمان نیز آشنا می‌شوند و هر روز صبح قبل از کلاس آنها را یادآوری می‌کنند. همچنین استفاده از لوازم مختلف از جمله روبان، توپ و.... باعث ایجاد تنوع و در نتیجه افزایش انگیزه دانش‌آموزان در اجرای ورزش صبحگاهی می‌شود. هماهنگ بودن حرکات ورزشی با آهنگ باعث تقویت هماهنگی قوای شنیداری - حرکتی فراگیران می‌شود.»
وی در انتهای صحبت‌هایش متذکر می‌شود: «به‌طور کلی راه‌حل‌های زیادی برای افزایش انگیزه دانش‌آموزان برای اجرای ورزش صبحگاهی وجود دارد که در این تحقیق به تعدادی از آنها اشاره شد و بهتر است مدیران و معلمان ورزش مدارس از راه‌حل‌های موجود برای افزایش انگیزه بچه‌ها بهره ببرند تا ورزش صبحگاهی از حالت تکراری و یکنواخت قدیمی به حالت مدرن و جدید تغییر یابد و باعث افزایش شـادابی و نشاط دانش‌آمـوزان و کاهـش خـواب‌آلودگی آنها در کـلاس درس شود.»
اهمیت ورزش صبحگاهی در مدرسه
نرمش مداوم باعث انبساط خاطر و شادابی می‌شود، بیشتر افسردگی‌ها در کودکان در دوران ابتدایی و در نوجوانان در دبیرستان است. این افسردگی‌ها زاییده حوادث نامطلوب زندگی‌اند که معمولاً نیاز به دارو و درمان ندارند و اگر عوامل ایجادکننده آن برطرف شوند خودبه‌خود درمان می‌شوند تمرین‌های بدنی و ورزش یکی از راه‌های علاج و تسکین فشارهای روانی است.
الهام یارعلی، کارشناس روان‌شناسی برایمان تبیین می‌کند: «از آنجا که فشارهای روانی می‌توانند باعث بروز خستگی شوند، تمرینات بدنی موجب بالارفتن قدرت عضلانی می‌شوند و خون بیشتری در آنها جریان می‌یابد و از میزان خستگی و دردهای عضلانی ناشی از فشارهای روانی می‌کاهد. همچنین تمرینات بدنی با افزایش سطح آندروفین خون موجب بالا رفتن نشاط و شادابی در افراد می‌شوند، بنابراین دانش‌آموزان قابلیت‌های بیشتری برای فائق آمدن بر مشکلات روانی را پیدا می‌کنند. دانش‌آموزانی که اقدام به فعالیت منظم می‌کنند، هدفمند و امیدوار شده، تغییرات زیادی را در اهداف زندگی خود به‌وجود می‌آورند.»
این کارشناس روان‌شناسی در تکمیل صحبت‌هایش میگوید: «با توجه به تحقیقات صورت‌گرفته در این زمینه ورزش صبحگاهی بیشتر روی عوامل روحی و روانی تأثیر دارد. نتایجی که از این تحقیق به‌دست‌آمده، بیانگر این واقعیت است که با سازمان‌دهی مناسب ورزش صبحگاهی در مدارس، می‌توان دانش‌آموزان را با روحیه‌ای مناسب سر کلاس فرستاد و آنها را حتی برای لحظات بعد از کلاس، از نظر روحی و روانی تقویت کرد. بررسی حاضر مؤکد این موضوع است که ورزش صبحگاهی با حرکات نرمشی به مدت 10 تا 15 دقیقه در هر روز می‌تواند، کم هزینه‌ترین و مؤثرترین روش برای افزایش روحیه کارایی افراد در هر مقطع باشد؛ بنابراین همسو با نتایج تحقیقات دیگر می‌توان گفت که ورزش صبحگاهی تأثیر مثبتی بر عوامل روحی و روانی دارد و می‌تواند بر انگیزه تحصیلی دانش‌آموزان نیز اثرگذار باشد.»
ترغیب دانش‌آموزان به ورزش
یکی از راه‌های ایجاد تحرک و نشاط در افراد جامعه، انجام ورزش صبحگاهی است. از جمله فواید ورزش صبحگاهی می‌توان به این نکته اشاره کرد که در صبح ضربان قلب و سوخت‌وساز افزایش می‌یابد، در نتیجه انرژی بیشتری برای انجام کارها در ادامه روز آزاد می‌شود، انرژی آزادشده و فعالیت مغزی ساعت‌ها در طول روز احساس می‌شود، درجه‌حرارت بدن به‌ویژه در فصول گرم سال کاهش می‌یابد، هوا در صبح پاک‌تر است و در نتیجه، روحیه انسان تا آخر شب شاداب‌تر خواهد بود.
از آنجا که دانش‌آموزان و نوجوانان قشر عظیمی از این جامعه را تشکیل داده‌اند و پویایی و نشاط و سلامتی آنها تضمین‌کننده سلامت روحی - روانی جامعه آینده است، ورزش صبحگاهی می‌تواند به عنوان یکی از فعالیت‌های سازمان‌یافته بدون نیاز به امکانات پیشرفته، فضای ورزشی مجهز، اختصاص زمان طولانی یا هزینه هنگفت در راستای اهداف تربیتبدنی نقش مهمی ایفا کند؛ به‌خصوص اینکه از نظر مدت‌زمان اجرا وقت چندانی نمی‌گیرد و می‌تواند در برنامه روزانه مدارس به عنوان فعالیتی مستمر گنجانده شود.
علاوه برآن فعالیتی همه‌گیر است و با تعداد کم یا زیاد می‌توان به انجام آن پرداخت. همچنین فعالیت جسمانی منظم سبب توسعه فرآیندهای ذهنی در بین نوجوانان می‌شود و قابلیت‌های یادگیری و تحصیلی آنان را بهبود می‌بخشد و آنها را در رسیدن به موفقیت یاری خواهد کرد.
لیلا زارعی، فرهنگی میگوید: «ورزش صبحگاهی به عنوان یک فعالیت منظم و بسیار کم‌هزینه می‌تواند تمام دانش‌آموزان را تحت پوشش قرار دهد و موجبات افزایش شادابی، اعتمادبهنفس، کاهش اضطراب و افسردگی آنان را فراهم سازد. همچنین از لحاظ جسمانی به تقویت آمادگی بدنی دانش‌آموزان کمک می‌کند و می‌تواند در روحیه و افزایش انگیزه تحصیلی آنان و به‌تبع آن پیشرفت تحصیلی‌شان مؤثر و مفید باشد، لذا با توجه به اینکه ورزش صبحگاهی نقش مهمی در نشاط، شادابی و تأمین سلامت جسم و روح دانش‌آموزان دارد، بر سرعت یادگیری آنان اثر می‌گذارد.»
انگیزه‌بخشی به دانش‌آموزان برای ورزش صبحگاهی
ما به دنبال راه‌حل‌هایی هستم تا از طریق آن انگیزه مشارکت ورزشی دانش‌آموزان را در مشارکت ورزش صبحگاهی افزایش دهم، چراکه ابعاد این مسئله هم برای معلمان در جریان فرآیند تدریس و هم برای دانش‌آموزان و والدین آنها مفید خواهد بود. با توجه به تحقیقات انجام‌شده در زمینه انگیزه مشارکت ورزشی، این راه‌حل‌ها پیشنهاد و در برخی مدارس اجرا شده‌اند:
1) پخش آهنگ حماسی ایران: به منظور آشنایی دانش‌آموزان با ارزش‌ها و آرمان‌های کشور عزیزمان ایران و همچنین احترام گذاشتن به آنها تصمیم گرفته شد آهنگ‌های حماسی پخش شود.
2) خواندن دانش‌آموزان هماهنگ با آهنگ و ایجـاد شور و نشاط در آنها و تخلیه هیجانات دانش‌آموزان: به دلیل اینکه دانش‌آموزان مقطع ابتدائی در اوج هیجانات هستند و انرژی قابل ملاحظه‌ای دارند، به منظور تخلیه هیجانات، رفع خواب‌آلودگی و افزایش شادابی و نشاط، از آنها خواسته شد تا با صدای بلند آهنگ را همخوانی کنند.
3) همراهی کردن مربی تربیتبدنی در ورزش صبحگاهی: معلم ورزش در برنامه صبحگاه همراه با دانش‌آموزان به انجام حرکات ورزشی پرداخت که شور و شوق زیادی را در آنها ایجاد کرد و باعث شد بچه‌ها به انجام ورزش صبحگاهی تشویق شوند.
4) استفاده از دانش‌آموزان بیشتر در انجام ورزش صبحگاهی برای ایجاد دید کافی در تمام فراگیران: برای انجام ورزش صبحگاهی، چهار دانش‌آموز روی سکو، دو نفر در سمت راست و دو نفر در سمت چپ مربی قرار گرفتند تا دانش‌آموزان دید بهتری داشته باشند.
5) استفاده از روبان‌های سبز، سفید و قرمز (شبیه پرچم ایران) در مراسم صبحگاهی و بستن آنها به مچ دست دانش‌آموزان: به منظور حفظ ارزش‌های جامعه، احترام به پرچم جمهوری اسلامی ایران و همچنین افزایش انگیزه فراگیران در اجرای حرکات از روبان به سه رنگ پرچم کشورمان استفاده شد. بچه‌ها باید روبان را به مچ دست چپشان می‌بستند و حرکات را هماهنگ با مربی انجام می‌دادند که پایه‌های اول و دوم روبان قرمز، سوم و چهارم روبان سفید و پنجم و ششم روبان سبز داشتند.
6) استفاده از توپ‌های سبز، سفید و قرمز در مراسم صبحگاهی: برای ایجاد تنوع در اجرای ورزش صبحگاهی و افزایش انگیزه دانش‌آموزان در اجرای حرکات، از تو‌پ‌هایی به رنگ پرچم کشورمان استفاده شد.
7) چیدمان دانش‌آموزان به شیوه‌های متفاوت در برنامه صبحگاه: با هدف متنوع کردن برنامه اجرای ورزش صبحگاهی، چیدمان‌های متفاوتی برای دانش‌آموزان از جمله ستونی، به صورت الله و.... در نظر گرفته شد تا علاقه آنها به این برنامه بیشتر شود.