رسیدن به قله‌های افتخار با توانمندی‌های نوجوانان امروز
بخش دوم
طنین یک‌صدای مقتدر هنوز در گوش‌هایمان طنین‌انداز است. یک پیش‌بینی مقتدرانه از فرمانده‌ای که امروز دیگر در میانمان نیست. «ما به دشمنان بیرونی که در داخل کشور می‌خواهند آشوب به پا کنند، می‌گوییم با همین جوانانی که فریب شما را خوردند به سراغتان خواهیم آمد.» جملاتی که پس از آشوب‌های سال 1401 توسط شهید سردار سلامی ایراد شد و در دفاع مقدس 12 روزه توسط نوجوانان و جوانان با حمایت تمام‌قد و همه‌جانبه از آرمان‌های نظام تجسم یافت و این پایانی بر یک ماجرای دروغین بود و کلاه گشادی که روان‌شناسان و جامعه‌شناسان زرد بر سر افکار عمومی گذاشته بودند.
نسل زد یا نسل نت به افرادی گفته می‌شود که تقریباً بین سال‌های ۱۹۹۵ تا ۲۰۱۰ متولد شده‌اند. این نسل از همان ابتدای تولد چشم به دنیای دیجیتال گشودند. برای همین نسل بومی‌های دیجیتال نام گرفته‌اند. ادبیات عجیب و غریب این نسل، نگاه تند و انتقادی، خلاف جریان آب شنا کردن و نافرمانی، لجبازی، دگراندیشی و... تعاریفی برای این نسل نورسیده بود تا تصویری هیولاگونه از این نسل در نگاه جامعه بسازد؛ اما نه‌تنها در ایران بلکه در سراسر دنیا این نسل نشان داد خلاف آنچه تعریف شده، واکنش‌ها، نگاهی تازه و کلامی حق برای دنیا دارد.
دسته‌بندی‌های بیگانه برای ما ایرانیان
روزگاری طولانی است که دنیای غرب به‌ویژه آگراندیسمان سازی‌هایش و مکاتب فکری تراوش شده از آن برای مردم دنیا، تا دلتان بخواهد واژه و اصطلاح خلق کرده، همان‌ها را که برای خودشان می‌پسندند و مطابق سبک زندگی‌شان است برای مردم مسلمان ایران با مختصات شرقی نیز پیچیده‌اند. نسل وای و زد و آلفا، نسل گمشده، نسل بومرنگی، آشیانه خالی و...
این مکاتب فکری روان‌شناسی با تأکید بیش از حد بر نسل‌گرایی بر با این باورند که یک نسل خاص دارای ویژگی‌های ذاتی است که آن را نسبت به نسل دیگر پست‌تر یا برتر می‌سازد.
اصطلاحات و تعابیری که اگرچه برای خود غربی‌ها ممکن است جذاب و دلچسب باشد و بر اساس آن برای کشورهای مقتدر شرقی مانند ایران گمانه‌زنی کرده آینده را پیش‌بینی می‌کنند 8 سال دفاع مقدس و همچنین مقاومت و هم‌افزایی مردم به‌ویژه جوانان در حملات 12روزه خط بطلانی بر پیش‌بینی‌هایشان کشید. ضمن اینکه شناسائی توانمندی‌های این نسل نیز می‌تواند برای موفقیت‌های یک کشور راهگشا باشد.
دروغ آشکار روان‌شناسان زرد
چرا ناگهان در دهه گذشته نسل زد و هیجانی شدند؟ چون دنیای رسانه قدرت گرفت و نفوذ کرد تا القا کند که باید نوجوانان در لذت‌هایشان رها شوند؛ چون این نسل فرق دارند و باید خودشان انتخاب کنند. دکتر مصطفی کوچکزایی، دکترای تخصصی مشاوره و عضو فرهنگستان علوم پزشکی در ارتباط با ویژگی‌های نسل زد که از سوی برخی روان‌شناسان مطرح می‌شود، به گزارشگر کیهان می‌گوید: «نقاب‌ها در فضای مجازی زیاد شده، نسل زد دروغ آشکاری بود که روان‌شناسان زرد مطرح کردند تا القا کنند این نسل متفاوت‌اند پس با آنها کاری نداشته باشید.درحالی‌که نوجوانی در همه دوره‌ها یکی بوده فقط ابزارها متفاوت بوده‌اند. در دوره نوجوانی استروژن و تستوسترون در پسرها افزایش پیدا می‌کند، آیا مثلاً نوجوان‌های زمان حضرت آدم استروژن و تستوسترون نداشته‌اند؟ آیا 2500 سال پیش یا مثلاً صدسال پیش نوجوانان هیجانی‌تر نبوده‌اند؟»
این روان‌درمانگر در ادامه می‌گوید: «چرا ناگهان در دهه گذشته نسل زد و هیجانی شدند؟ چون دنیای رسانه قدرت گرفت و نفوذ کرد تا القا کند که باید نوجوانان در لذت‌هایشان رها شوند؛ چون این نسل فرق دارند و باید خودشان انتخاب کنند و بعد در همین بازه زمانی که ما رها کردیم اتفاق ناگواری افتاد؛ مثل تغییر و تحولات هویت جنسی، مثلاً پسر از جنسیت خودش ناراضی بود و می‌خواست جنسیت خود را عوض کند.»
کلاه گشاد مربیان بی‌سواد
کوچکزایی با تأکید به تأثیر رسانه در بروز هیجانات نسل زد اظهار می‌کند: «روان‌شناسان زرد با برچسب به نسل زد که هیجانی است و درک ندارد و ممکن است سرت داد بکشد اعتبار تربیت والدین را زیر سؤال بردند تا این نسل رها شود. در جریان‌هایی که منجر به اغتشاشات شد تنها نوجوان‌ها مقصر نبودند؛ بلکه خلأ توجه و تربیت والدین در این زمینه مؤثر واقع شده بود تا نوجوان هیجانی عمل
کند.»
کارشناس و مشاور خانواده درباره القای تبدیل شدن به «بهترین نسخه از خود» در نسل زد می‌گوید: «تحول و بهترین نسخه از خود نیز کلاه گشادی بود که کوچینگ‌های (مربیان) بی‌سواد که حتی علم مدیریت و روان‌شناسی کسب‌وکار بلد نیستند با خواندن چند کتاب سطحی و کلی و با سوءاستفاده از سخنوری، بر سر مردم گذاشتند تا نسخه دروغین تحول برای مردم بنویسند. اینها به جای منطق دادن به مخاطب با جوگیری مردم را تحت‌تأثیر قرار می‌دهند. نسخه‌ای کلی را برای افراد با ویژگی‌های متفاوت می‌پیچند و تنها چرخه و گردش مالی خودشان را افزایش می‌دهند و جوانی هم که با نسخه‌های این افراد، موفق نمی‌شود، با یأس و ناامیدی ایراد می‌گیرد. درحالی‌که جوان اگر با توجه به ویژگی‌های فردی، خانوادگی و میزان استعداد و هوش هیجانی خود سراغ کار برود، موفق خواهد شد.»
مدارا با گسل‌های بین‌نسلی
این شکاف و گسست نسلی که ایجاد شده، تنها با شناخت درست می‌شود. ما درباره نسلی صحبت می‌کنیم که دنیا و زیست آنها کاملاً متفاوت است و هیچ حافظه مشترکی با والدینشان ندارند؛ درحالی‌که ما با والدین خود زیست مشترک و جهان مشترکی داشتیم؛ اما فرزندان امروز، جهانی کاملاً متفاوت از والدینشان دارند.
زهرا ابراهیمی، کارشناس اخلاق دفتر تبلیغات اسلامی درباره مدیریت نسل زد به خبرگزاری حوزه می‌گوید: «یکی از مهم‌ترین راهکارها برای لجبازی نوجوان‌ها مدارا است. بعضی‌ها فکر می‌کنند لزوماً مدارا کردن به معنی تسلیم است، اما این‌طور نیست. مدارا به این معناست که شما شرایط نوجوان خود را درک کنید. مدارا روشی کاملاً عقلانی است که در روایات هم به آن بسیار توصیه شده است.
اگر بخواهیم وارد دنیای این نسل شویم، به نظر می‌رسد که مدارا کردن و تا جایی که می‌توانیم انعطاف‌پذیر بودن مهم است. گاهی در بحث تربیتی بچه‌ها، مخصوصاً در جاهایی که کار از کار گذشته، باید به حداقل‌ها اکتفا کرد و در جاهایی که حدومرز و یا شرع و عقل اجازه می‌دهد، می‌توان انعطاف‌پذیری بیشتری به خرج داد.»
حوصله شنیدن طولانی را ندارند
استاد حوزه علمیه خواهران در پاسخ به اینکه آیا شیوه مدارا جوابگوی مدیریت و هدایت این نسل جسور است؟ نسلی که در مدیریت به سبک مدارا، نسل قبل از خود را هم تغییر می‌دهد و حتی امروزه با پدر و مادرهایی رو‌به‌رو هستیم که تحت‌تأثیر فرزندانشان تغییر عقیده داده‌اند، می‌گوید: «اگر به آمار خودکشی که اخیراً افزایش‌یافته نگاه کنیم، متوجه تفاوت‌ها می‌شویم. در گذشته اگر فرزندی با والدین بحث می‌کرد، نهایتاً می‌گفتند: رهایش کنید و کسی نگران آسیب‌رساندن او به خودش نبود؛ اما یکی از ویژگی‌های این نسل، هزینه دادن است.
از هزینه دادن نمی‌ترسد، چه این هزینه آبرو باشد، چه جان؛ به همین دلیل است که گاهی در خیابان اعتراض می‌کنند. این رفتار از سر شجاعت نیست، بلکه نشان می‌دهد که از هزینه دادن ابایی ندارد. وقتی با چنین نوجوانی رو‌به‌رو هستیم که ویژگی هزینه دادن در وجودش پررنگ است، نمی‌توانیم با او لجبازی کنیم. باید با آرامش صحبت کنیم و استدلال‌هایش را بشنویم. این نسل می‌خواهد شنیده شود، اما حوصله شنیدن طولانی را ندارد. به همین دلیل وقتی با فرزندانمان صحبت می‌کنیم، حتی قبل از تمام شدن جمله‌مان، احساس می‌کنند که زیاد حرف می‌زنیم. آنها همه چیز را فشرده و کوتاه می‌خواهند.»
تربیت اعتقادی، رکن اساسی ارتباط با نسل زد
این کارشناس در ارتباط با تربیت اعتقادی نسل زد عنوان می‌کند: «مهم‌ترین رکنی که باید روی آن سرمایه‌گذاری کنیم تربیت اعتقادی است. شاید تصور می‌کنیم این نسل تربیت‌ناپذیر است، چون فقط روی تربیت اخلاقی یا رفتاری سرمایه‌گذاری می‌کنیم؛ یعنی صرفاً بایدونبایدها را تعریف و مدام به این نسل دستور می‌دهیم.
لازم است روی تربیت اعتقادی کارکرده و موانع فطری را رفع کنیم؛ یعنی کمک کنیم به روایت معقول برسد، نه اینکه الزاماً روایت مطلوب خودمان را به او تحمیل کنیم.
مهم‌ترین اقدامات ما باید اولویت دادن به تربیت اعتقادی نسبت به تربیت اخلاقی و رفتاری و رعایت تفاوت‌های فردی نوجوانان باشد. در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده که ایمان مانند نردبانی ده پله است و کسی که روی پله دوم است، نباید به فرد پله اول ایراد بگیرد، حتی فرد پله دهم نیز نباید به فرد پله نهم خرده بگیرد.
ما باید به جای اثبات مسائل اعتقادی، تذکر دهیم. او خود می‌داند خدا هست، فقط نیاز به یادآوری و تلنگر دارد.»
ابراهیمی در ارتباط با مهم‌ترین راه جلب‌توجه نسل زد می‌گوید: «نکته مهم درباره این نسل و هویتشان این است که حضورشان در اینترنت باعث چندگانگی هویتی شده و دچار هویت سیال، پراکنده و متکثر شده‌اند. باید بپذیریم که در این زمینه کوتاهی از ماست. مشکلات اقتصادی، شغلی و تحصیلی همه دست‌به‌دست هم داده‌اند که ارتباط با این نسل کمرنگ شود. این نسل نیاز به همدلی و ارتباط چشمی دارد. شرایط مختلف جامعه ما را به سمتی برده که این دیدارها کم شده است. برای ارتباط با این نسل، باید ادبیات خودشان را یاد بگیریم و با آنها مدارا کنیم.»
این کارشناس تأکید می‌کند: «وقتی از تعامل و انعطاف صحبت می‌کنیم، هرگز مرادمان تسلیم‌شدن نیست. همان‌طور که پیش‌تر اشاره شد، باید مرزهای شرعی را در نظر گرفت. در مواردی که فرزند به سمت کارهای غیرشرعی می‌رود، کوتاه آمدن معنا ندارد. در چنین مواردی، وظیفه والدین است که تذکر دهند و نهی از منکر کنند. باید تلاش کرد، بستر مناسب را فراهم کرد، از مشاوره و راهنمایی مبلغان دینی بهره گرفت و راه‌های هدایت را جست‌وجو کرد.
نسل زد را تحویل بگیریم
نیاز به سواد رسانه، فاصله گرفتن از فضای مجازی نیست؛ بلکه آموختن استفادة صحیح از آن است. درحالی‌که در تمام جهان برنامه‌های مشخّصی برای کنترل و برنامه‌ریزی برای نسل زد در برابر فناوری دارند، در ایران هیچ تمهیدی برای مدیریت استفاده از شبکه‌ها و ممنوعیت سنی کودکان و نوجوانان برای استفاده از فضای مجازی وجود ندارد. این نسل از طریق رسانه در دورترین نقاط جهان‌دوستانی می‌یابند و از وقایع جهان مطلّع هستند. آنها بیشتر از نسل‌های قبلی به دنبال تحصیلات عالی هستند. نسل Z متنوّع‌ترین نسل تاریخ هستند و نسل هوشیاری اجتماعی بسیاری دارند برای همین تا رو به افول نرفته‌اند بهتر است به فکرشان باشیم و از توانمندی‌هایشان در رشد ساختارهای مختلف کشور استفاده کنیم.