سحرخیزی و خوردن صبحانه دو عادت مثبت دانش‌آموزان موفق
بخش دوم
اولین گام بازگشت به عادت‌های دانش‌آموزی این است که سر ساعت به رختخواب بروید و سر ساعت هم بیدار شوید. دومین گام این است که نظم جدید را با مرتب کردن تختتان آغاز کنید.
آنچه محققان دریافته‌اند این است: دانش‌آموزانی که تمام توصیه‌های مربوط به خواب، زمان نمایشگرها و فعالیت بدنی را رعایت می‌کنند، کمتر از کودکانی که دستورالعمل‌ها را رعایت نمی‌کنند، اعمال تکانشی دارند. به نظر می‌رسد که به‌ویژه خواب کافی و صرف زمان محدود با نمایشگرها در کاهش تکانش دانش‌آموزان بسیار مؤثر است.
برای فهم علت این تأثیر، تحقیقات بیشتری لازم است. اگرچه این مطالعه نشان می‌دهد که تماشای کمتر نمایشگرها و خواب بیشتر ممکن است باعث کاهش تکانشگری شود، اما ممکن است قضیه مرغ و تخم‌مرغ در اینجا صادق باشد. به‌عنوان مثال، دانش‌آموزانی که تکانشی هستند، ممکن است به طور طبیعی تمایل داشته باشند، کمتر بخوابند و زمان بیشتری را صرف چک کردن تلفن خود یا بازی‌ها کنند تا بچه‌هایی که به طور طبیعی تمرکز و آرامش بیشتری دارند. بااین‌حال، نشان داده شده است که داشتن خواب خوب در شب و صرف نکردن وقت بیش از حد با نمایشگرها از جهات بی‌شماری بر بچه‌ها تأثیر مثبت می‌گذارد. به‌عنوان مثال، به نظر می‌رسد بچه‌های ابتدائی که توصیه‌ها و قوانین فصل و زمان مدرسه را رعایت می‌کنند، نسبت به کودکانی دارند که توصیه‌ها را رعایت نمی‌کنند، عملکرد مغزی بهتر، احتمال چاقی پایین‌تر، کیفیت زندگی بالاتر و عادت‌های غذایی سالم‌تری دارند. بچه‌های کوچک‌تر به‌طور کلی به خواب بیشتری نیاز دارند و باید حتی از بچه‌های بزرگ‌تر زمان کمتری را پای صفحه نمایش‌ها بگذرانند.
غلبه بر اضطراب کلاس‌اولی‌ها
کودکان به طور طبیعی و در مسیر رشدی خود، والدین و محیط آشنا و امن را شناسایی می‌کنند. به همین دلیل ممکن است در اولین دفعات دور شدن از والدین درجاتی از نگرانی و مقاومت را نشان بدهند. تا زمانی که این نگرانی به یک مشکل جسمی یا روحی برای کودک تبدیل نشود، می‌توان آن را یک روند طبیعی تلقی کرد، اما اگر باعث اختلال در زندگی روزمره کودک شود، به‌صورت اختلال درآمده است. یکی از عواقب ایجاد این اختلال اضطراب جدایی، مشکل کودکان کلاس‌اولی در جدا شدن از والدین است که گاهی تا ماه‌ها یا سال‌ها ادامه پیدا می‌کند و باعث افت تحصیلی کودک یا رنج بسیار او می‌شود.
بیژن صالح‌پور، روان‌شناس درباره دلایل بروز اضطراب جدایی در بین دانش‌آموزان به‌ویژه کودکان کلاس‌اولی توضیح می‌دهد: «یکی از اصلی‌ترین علل اضطراب کلاس اول اختلال اضطراب جدایی است که اصولاً به دلیل عدم احساس امنیت رخ می‌دهد. حس ناامنی در این کودکان، در گذشته به دلیل شرایط بیرونی ایجاد شده، اما ممکن است در شرایطی که اضطراب جدایی بروز پیدا می‌کند، لزوماً به دلایل بیرونی نباشد؛ بلکه عدم امنیت حالا به یک احساس درونی تبدیل شده است که کودک آن را به تمام شرایط تعمیم می‌دهد. اگر دلیل اولیه اضطراب جدایی کودک را به کمک یک متخصص تشخیص بدهید، بهتر می‌توانید برای بهبود و جلوگیری از بدتر شدن آن اقدام کنید.»
اما اصلی‌ترین راهکارها چه می‌توانند باشند؟ این روان‌شناس پاسخ می‌دهد: «برای آشنا شدن با مدرسه، معلم‌ها، کادر مدرسه و حتی همکلاسی‌های او وقت بگذارید. چند باری در فرصتی غیر از زمان مدرسه با او به اطراف محل مدرسه، داخل مدرسه و کلاس‌ها، پیش معلم و مسئولین بروید و گفت‌وگوی سه‌نفره خوشایندی با افراد شکل دهید. وقتی کودک در حضور شما با اجزای مختلف مدرسه آشنا شود، حس نزدیکی بیشتر با آنها خواهد داشت. حتی می‌توانید هدیه‌های کوچک تهیه کنید و از معلم بخواهید در اولین برخورد آن را به کودک بدهد که تا حدی باعث شکل‌گیری حس خوب اولیه در کودک شود. شاید مدارس غیرانتفاعی در این زمینه همراهی بهتری داشته باشند.
وی در ادامه توصیه می‌کند: «کودک نباید از بزرگ‌ترها، در فیلم و انیمیشن درباره خاطرات بد مدرسه، دوستان و معلمان، سختی درس و مدرسه چیزی بشنود. سعی کنید بدون اینکه مستقیم با کودک حرف بزنید، از خاطرات خوب خود در مدرسه صحبت کنید و از خوبی‌های درس خواندن، دوستی، بازی در مدرسه، زنگ‌تفریح، اردو و معلم‌ها بگویید. فراموش نکنید برای اینکه کودک تجربه‌ای خلاف گفته‌های شما نداشته باشد و نسبت به مدرسه بی‌اعتماد نشود، باید مدرسه او را با تحقیق کافی انتخاب کرده باشید.»
چطور در مدرسه دوست پیدا کنیم؟
بی‌شک یکی از ترس‌های کودکان در بدو ورود به مدرسه عدم پذیرش از سوی همسالانشان است. برای دوست پیدا کردن در مدرسه جدید، نکات آخری که می‌تواند به شما کمک کند، به شرح زیر است: از افکار و علایق خود صادقانه با دیگران به اشتراک بگذارید. رویکردهای مثبت به زندگی داشته باشید و لبخند بزنید. در مواقع سخت از دوستان خود کمک بخواهید و به آنها کمک کنید. در مدرسه، دوست پیدا کردن چالشی ممکن است، اما با تلاش و رویکردهای صحیح، می‌توانید دوستان جدید بیابید. از تازه‌واردان خوشامدگویی کنید، در فعالیت‌های مدرسه شرکت کنید، به دیگران گوش کنید، روابط دوستانه ایجاد کنید. با این راهکارها، به‌سرعت در محیط مدرسه دوستان خواهید یافت. والدین چطور می‌توانند به روند پیدا کردن دوست در مدرسه توسط فرزندشان کمک کنند؟ هیلدا اصلان‌زاده، مشاور مدرسه در پاسخ به این سؤال به گزارشگر کیهان می‌گوید: «اگر فرزندتان از تنهائی یا عدم دوست‌یابی عصبی است، با او در مورد نحوه شروع گفت‌وگو یا پیوستن به یک گروه صحبت کنید. شاید برای برخی از ما ساده به نظر برسد، اما دوست‌یابی مهارتی نیست که همه با آن متولد شوند. روزانه او را به پارک، فرهنگسرا یا حتی اجتماعات مذهبی مانند مسجد ببرید و فرزندتان را برای ارتباط با دیگران تشویق کنید یا مثلاً او را به سمت ثبت‌نام در یک کلاس ورزشی بعد از مدرسه سوق دهید. شکل گرفتن و رشد دوستی‌های جدید برای فرزندانتان فرصتی برای ایجاد اعتماد به نفس بیشتر به‌وجود خواهد آورد.»
راهکارهایی برای رفاقت همکلاسی‌ها
وقتی به مدرسه به‌ویژه مدرسه جدید وارد می‌شوید، احتمالاً از اینکه باید دوستان جدیدی پیدا کنید، هیجان‌زده هستید، اما اگر شما بتوانید چند تکنیک ساده را برای برقراری دوستی در مدرسه اجرا کنید، به‌راحتی دوستان جدید خواهید یافت.
گاهی در مدرسه رویدادهایی مانند مسابقات ورزشی، جشن‌ها و برنامه‌های مناسبتی برگزار می‌شوند. شرکت در این برنامه‌ها به شما کمک می‌کند تا با افراد جدید برخورد کنید و فرصت بیشتری برای آشنایی و شناختن یکدیگر داشته باشید.
فاصله گرفتن از دیگران و کارهایی مانند گذاشتن هدفون در گوش و زبان بدن نامناسب می‌تواند دیگران را از شما دور کند؛ بنابراین، سعی کنید زبان بدن مناسبی داشته باشید و به افرادی که به نظر می‌رسد دوست دارند با شما صحبت کنند، نزدیک شوید. اگر علایق مشترکی با یک فرد دیگر دارید، از او بپرسید آیا دوست دارد بعد از مدرسه با هم جایی بروید یا نه؟ جایی را انتخاب کنید که فکر می‌کنید هر دو از رفتن به آنجا لذت می‌برید. مثلاً اگر به هنر علاقه دارید، به نمایشگاه نقاشی، موزه، تئاتر و... بروید.
وقتی دوستان بسیار زیادی دارید، نمی‌توانید با همه آنها وقت بگذرانید و ارتباط شما به سلام و احوالپرسی و گفت‌وگوهای کوتاه محدود می‌شود؛ بنابراین، از داشتن چند دوست صمیمی و خوب در مدرسه لذت ببرید و به این نکته توجه کنید که شما و دوستان صمیمیتان با هم بزرگ می‌شوید و خاطراتی فراموش‌نشدنی می‌سازید. همیشه سعی کنید با افرادی که خوش‌رفتار و مهربان هستند، دوست شوید. از معاشرت با کسانی که به دیگران بدگویی می‌کنند یا آنها را تحقیر می‌کنند، خودداری کنید. همیشه سعی کنید به حرف‌های دیگران گوش دهید و به آنها توجه کنید. با سؤال کردن و گوش دادن به دیگران، می‌توانید آنها را به خودتان نزدیک کنید و رابطه دوستی برقرار کنید. نشان دادن شخصیت خود و بیان نظرات و ایده‌های خود می‌تواند به شما کمک کند تا دوستانی پیدا کنید که با شما مشترک هستند و از شخصیت شما خوششان می‌آید. این شامل پوشیدن لباس‌هایی است که به شما خوش می‌آید و نشان دادن علاقه به هنر، ورزش یا سایر موضوعات است.
با نفس عمیق کشیدن و آرام بودن، اعتمادبه‌نفس خود را تقویت کنید. اعتمادبه‌نفس می‌تواند به شما کمک کند تا راحت‌تر با دیگران ارتباط برقرار کنید و دوستان جدید پیدا کنید.
تغذیه در سنین مدرسه
کیفیت زندگی انسان تحت‌تأثیر تغذیه‌ای قرار دارد که در طول کودکی مصرف می‌کند. در واقع پایه شکل‌گیری هوش خلاق، دندان‌هایی مستحکم، سلامت و شادابی بدن، استخوان‌بندی سالم، قدبلند، چشمان مقوی، شکل ظاهری بدن و پیشگیری از شکل‌گیری انواع بیماری‌های قلبی و عروقی به نوع تغذیه در دوره کودکی اختصاص دارد. لازم به ذکر است که بسیاری از بیماری‌های دوران بزرگسالی مانند بیماری‌های قلبی، فشار خون، افزایش چربی‌های خون، دیابت و انواع سرطان‌ها به نحوه تغذیه ارتباط دارند و با توجه به اینکه بسیاری از عادات غذایی از کودکی شکل می‌گیرند، پس ایجاد عادات صحیح غذایی در دانش‌آموزان نقش مهمی در این زمینه دارد. پس با توجه به اینکه کودکان دبستانی در اوج رده سنی رشد قرار دارند و کیفیت زندگی و سطح سلامت کودکان در بزرگسالی تحت‌تأثیر مواد غذایی قرار دارد که در سن خردسالی مصرف می‌کنند، سالم‌ترین و بهترین تغذیه برای کودکان دارای مقادیر فراوانی پروتئین، ویتامین، آهن، روی، کلسیم و چربی است که در پنج وعده غذایی گسترده به بدن وارد می‌شود.
متین هاشمی، کارشناس ارشد تغذیه درباره مهم بودن وعده صبحانه برای دانش‌آموزان خاطرنشان می‌کند: «مهم‌ترین وعده‌غذایی در تغذیه سالم برای کودکان دبستانی مصرف صبحانه قبل از آغاز کلاس درس است. بدن کودک به موجب عدم صرف صبحانه با کمبود مواد مغذی، املاح معدنی، انرژی و ویتامین مواجه می‌گردد، لذا سبب بروز رفتارهایی نظیر خستگی، بی‌حوصلگی و کم‌دقتی می‌شود. بی‌شک در طول شب به موجب عدم مصرف مواد غذایی، میزان قند خون کاهش پیدا می‌کند. با عدم مصرف صبحانه نیز میزان یادگیری و بازدهی ذهن کودک از روال عادی خارج می‌شود. عدم مصرف صبحانه در بازه زمانی طولانی سبب فقدان کالری، ریزمغذی، ویتامین و املاح در بدن می‌شود. فقدان مواد موردنیاز بدن، به‌تدریج به‌ویژه در بزرگسالی با عارضه‌هایی نظیر مشکلات گوارشی، دیابت و کمبود کلسیم بروز پیدا می‌کند.» وی در ادامه می‌افزاید: «کودک به دلیل عدم صرف صبحانه با معده‌ای خالی کلنجار می‌زند، لذا برای رفع احساس گرسنگی به مصرف تنقلات ناسالم اعم از چیپس و پفک روی می‌آورد. در طی این روند کودک در معرض چاقی مفرط و اضافه‌وزن قرار می‌گیرد. در مقابل کودکی که قبل از آغاز کلاس درس به مصرف صبحانه قوی می‌پردازد، دارای تمرکز، بازدهی مناسب و انرژی موردنیاز برای فعالیت‌های ذهنی است؛ بنابراین صبحانه به عنوان اولین وعده غذایی به‌هیچ عنوان نباید حذف شود.»
میان‌وعده‌ها برای دانش‌آموزان
متخصصان تغذیه معتقد هستند کودکان دبستانی باید وعده‌های غذایی سبک را به فاصله 2 الی 3 ساعت جایگزین وعده‌های غذایی بزرگ کنند. با رعایت فواصل زمانی مصرف وعده غذایی، میزان قند خون بدن در طول روز در حالت ثابت باقی می‌ماند. بدین‌ترتیب گلوکز مورد نیاز مغز تأمین می‌گردد و از میزان خستگی، بی‌حوصلگی و خواب‌آلودگی کودک کاسته می‌شود. روند رشد و فعالیت کودکان باعث تشدید نیاز بدنی کودک به مواد مغذی و پروتئین شده است. تغذیه مناسب دارای کلیه گروه‌های اصلی غذایی است که برای تأمین نیازهای غذایی کودک در سه وعده غذایی اصلی و دو میان‌وعده تعبیه می‌شود.
مناسب‌ترین میان‌وعده، مشمول سبزی‌های، غلات، گیاهان مغذی و کربوهیدرات‌های پیچیده می‌شود. همچنین باید شام در ساعات ابتدای شب صرف شود و ساعات خواب معین و منظم باشد. والدین باید سحرخیزی، ورزش و نرمش صبحگاهی و صبحانه خوردن در محیط گرم خانواده را به فرزندان بیاموزند. فرنی، برنج، عدسی، حلیم، نان و پنیر و گردو، نان و تخم‌مرغ، نان و کره و مربا، نان و کره و خرما و... نمونه‌هایی از یک صبحانه سالم و مغذی برای سنین مدرسه هستند. کودک در سنین مدرسه علاوه‌بر سه وعده غذای اصلی به حداقل دو میان‌وعده نیاز دارد. تنقلات کم‌ارزش غذایی مانند: چیپس، پفک و.... حذف گردد. انجیر خشک، توت خشک، بادام، پسته، گردو، برگه زردآلو و انواع میوه‌ها مانند: سیب، پرتقال، نارنگی، هلو، زردآلو و سبزی‌هایی نظیر: هویج، کاهو، خیار و انواع ساندویچ‌های سالم مثل نان و پنیر و گردو و... از میان‌وعده‌های مناسب هستند. نکته مهم و قابل‌توجه اینکه عملکرد بوفه‌های مدارس باید کنترل شود. مواد غذایی که در بوفه عرضه می‌شوند، نقش بسیار مهمی در حفظ سلامت دانش‌آموزان و ایجاد عادت‌های غذایی مناسب در آنها دارد.
لیست مواد خوراکی غیرمجاز (انواع پفک‌ها، یخمک، آدامس و....) در معرض دید دانش‌آموزان نصب گردد.
مواد غذایی که عرضه می‌شود، باید دارای پروانه بهداشتی و علامت استاندارد بوده و تاریخ مصرف و انقضای آن کنترل گردد.
انواع غذاهای گرم که به صورت بهداشتی تهیه و نگهداری می‌شوند، مثل: عدسی، خوراک لوبیا و انواع آش‌ها، مناسب‌اند.
و در نهایت باید بدانیم تغذیه مناسب در این سنین نقش مهمی در سلامت و قدرت یادگیری فرزندان ما دارد و اهمیت زیادی باید برای این مهم قائل شویم.