بی عدالتی در پراکندگی جغرافیایی برترین‌های کنکور
با وجود تغییرات متعدد و پرحاشیه‌ای که در روند برگزاری کنکور ایجاد شد، نتایج نفرات برتر کنکور ۱۴۰۴ نشان می‌دهد رشته‌ها و دانشگاه‌های تراز و برتر باز هم در انحصار دانش‌آموزان مدارس خاص و شهریه‌ای است که به اعتقاد استاد دانشگاه و پژوهشگر نظام آموزشی، عواملی از قبیل وضعیت مالی خانواده، شهر محل سکونت و نوع مدرسه محل تحصیل، سهم و وزنی به مراتب بیشتر از استعداد دانش‌آموزان دارد.
«حجت‌الله بنیادی» پژوهشگر نظام آموزشی و استاد دانشگاه در گفت‌وگو با ایسنا، ضمن تاکید بر اینکه توزیع نفرات برتر بر مبنای جغرافیایی کشور و توزیع جمعیت دانش‌آموزان عادلانه نیست اظهار داشت: استان تهران با جمعیت دانش‌آموزی حدود دو میلیون و ۲۰۰ هزار نفر بیشترین جمعیت دانش‌آموزی کشور را دارد. از این جمعیت حدود نیمی تحت پوشش اداره کل آموزشوپرورش شهر تهران و نیم دیگر تحت پوشش اداره کل آموزش شهرستان‌های تهران هستند.
اما نکته مهم در نتایج کنکور امسال این است که با وجود تعداد تقریباً برابر دانش‌آموزان این دو اداره کل، ۱۰ نفر از رتبه‌های برتر از شهر تهران و تنها سه نفر از شهرستان‌های تهران هستند. به این معنی که ۲۵ درصد نفرات برتر مربوط به شهرستان‌های تهران که متوسط فاصله آنها از شهر تهران کمتر از ۴۰ کیلومتر است، تنها 7.5درصد نفرات برتر را به خود اختصاص داده، این ناعدالتی بارز در توزیع نفرات برتر در استان تهران نشان می‌دهد که این روش پذیرش دانشجو همچنان در برقراری عدالت نسبی و گزینش برترین استعدادها در مقیاس استان تهران نیز ناتوان است.
بنیادی در خصوص سهم دانش‌آموزان کلانشهرهایی مثل تهران در کسب رتبه‌های برتر کنکور امسال گفت: از طرفی مقایسه سهم ۲۴درصدی نفرات برتر سه گروه اصلی دانش‌آموزان تهرانی در کنکور امسال در مقایسه با سهم ۲۷.۵درصدی آنها در سال گذشته، نشان می‌دهد سهم دانش‌آموزان تهرانی در نفرات برتر حدود 3.5 درصد کاهش داشته است؛ هرچند که این تغییر را می‌توان در راستای عدالت برشمرد، اما بررسی دلایل این تغییر بدون در نظر گرفتن شرایط خاص شهر تهران در خرداد و تیرماه و بهره‌برداری از آن به نفع مصوبه تأثیر معدل در کنکور تحلیلی سرسری و نادرست
است. از طرفی در استان‌های دیگر چنین تغییراتی دیده نمی‌شود و مراکز استان‌ها و کلانشهرها همچنان بیشترین سهم را در نفرات برتر دارند.
وضعیت نفرات برتر خراسان‌رضوی
و همسایه شمالی و جنوبی‌اش در کنکور
وی در ادامه نگاهی به وضعیت نفرات برتر کنکوری‌های استان خراسان‌رضوی و شمالی و جنوبی داشت و افزود: استان خراسان‌رضوی با یک میلیون و ۳۰۰ هزار دانش‌آموز و ۸درصد از دانش‌آموزان کل کشور، در میان نفرات برتر کنکور ۱۴۰۴، با هفت نماینده، 17.5درصد نفرات برتر را به خود اختصاص داده است.
جالب‌تر این که از هفت نماینده استان خراسان‌رضوی، ۶ نفر آنها از مشهد و یک نفر از نیشابور است. دو استان خراسان‌شمالی و خراسان‌جنوبی که از نظر تقسیمات کشوری، شرایط فرهنگی و بسیاری از عوامل دیگر بسیار نزدیک به خراسان‌رضوی هستند، در میان نفرات برتر نماینده‌ای ندارند.
سهم تنها ۵ درصدی استان خوزستان
از برترین‌های کنکور
این استاد دانشگاه و کارشناس آموزشوپرورش همچنین در خصوص استان خوزستان که رتبه سوم از نظر تعداد دانش‌آموزان کشور را به خود اختصاص داده است عنوان کرد: این استان با رتبه سوم تعداد دانش‌آموز(بیش از یک میلیون دانش‌آموز)، 6.25 درصد از دانش‌آموزان کل کشور را دارد، اما در میان ۴۰ نفر برتر کنکور امسال دو نماینده دارد و سهم آن در نفرات برتر ۵ درصد است.
این دو نماینده نیز مربوط به مرکز استان هستند و شهرهای پرجمعیت دیگری همچون آبادان، دزفول، ماهشهر، خرمشهر، اندیمشک، مسجد‌سلیمان و... نماینده در این جمع ندارند.
از ۴۰ نفر برتر کنکور امسال
۳۱ نفر ساکن مراکز استان‌ها هستند
به گفته بنیادی؛ از ۴۰ نفر برتر کنکور امسال ۳۱ نفر (بیش از ۷۵درصد) از شهرهای مراکز استان هستند و فقط ۹ نفر آنها (کمتر از ۲۵درصد) مربوط به شهرستان‌های غیر از مرکز استان هستند.
استان‌هایی که هیچ نماینده‌ای
در میان نفرات برتر کنکور ندارند
وی در ادامه تاکید کرد: همچنین براساس این نتایج باز هم می‌توان ادعا کرد که زندگی در کلانشهرها و به خصوص مراکز استان‌ها، یکی از عوامل مهم برای قبولی در رشته‌های تحصیلی پرطرفدار در بهترین دانشگاه‌های کشور است. نکته قابل تأمل دیگر این است که برخی استان‌ها از قبیل؛ سیستان و بلوچستان، کرمان، همدان، ایلام، چهارمحال و بختیاری، کهکیلویه و بویراحمد، خراسان‌شمالی، خراسان‌جنوبی، لرستان، قزوین هیچ نماینده‌ای در میان نفرات برتر ندارند لذا نفرات برتر براساس نوع مدرسه، عادلانه نیست.
78 درصد نفرات برتر از سمپادی هستند
بررسی نوع مدارس محل تحصیل نفرات برتر کنکور امسال نشان می‌دهد که بیش از سه‌چهارم رتبه‌های برتر (۷۸درصد) از مدارس سمپاد بوده‌اند. همچنین از میان ۲۹ رتبه برتر سه رشته اصلی، ۲۲ نفر (۷۶درصد) از مدارس سمپاد بوده‌اند.
در گروه علوم تجربی؛ ۹ نفر از مدارس سمپاد و یک نفر از مدرسه البرز، در گروه ریاضی؛ هفت نفر سمپاد و سه نفر غیردولتی، در گروه علوم انسانی نیز ۶ نفر سمپاد، دو نفر از نمونه دولتی و یک نفر غیردولتی و یک نفر هم از مدرسه دولتی هستند.
این توزیع نشان می‌دهد که یکی از عوامل مهم در کسب رتبه خوب در کنکور، نوع مدرسه
است.
توزیع ناعادلانه مدارس خاص در کشور
این استاد دانشگاه با بیان اینکه توزیع مدارس سمپاد، غیردولتی و نمونه دولتی (دوره متوسطه) در سطح کشور نشان می‌دهد که این مدارس عمدتاً در کلانشهرها و مناطق برخوردار شهرهای بزرگ مستقر هستند و توزیع نفرات برتر کنکور بیش از آنکه مبتنی بر عدالت و فرصت‌های برابر دسترسی باشد، مبتنی بر توزیع مدارس خاص است اظهار داشت: عامل دیگری که بازهم کنکور را ناعادلانه‌تر کرده است، توزیع ناعادلانه مدارس خاص در کشور است.
بنیادی عامل سوم را بسیار تأسف‌بارتر خواند و گفت: یکی از شروط مهم پذیرش و ورود به مدارس خاص، برخورداری از تمکن مالی و توان پرداخت شهریه است. دریافت شهریه در مدارس سمپاد سبب شده این مدارس نیز به مدرسه‌ای انتفاعی و شبه‌دولتی تبدیل شوند.
وی تاکید کرد که نتایج کنکور امسال یک‌بار دیگر نشان داد ساختار کلی پذیرش در دانشگاه‌های کشور نادرست و کنکور یک روش ناعادلانه و ناکارآمد برای تعیین دانش‌آموزان شایسته‌تر برای تحصیل در دانشگاه‌های برتر کشور است. دسترسی به مدارس خاص، آموزشگاه‌ها و کلاس‌های کنکور و آزمون‌های آزمایشی برخی از عواملی هستند که سهم بسیار بیشتری از استعداد و ظرفیت دانش‌آموزان برای خدمت شایسته‌تر به کشور دارند.
سهم صفر یا نزدیک به صفر مدارس دولتی
از برترین‌های کنکوری
این کارشناس آموزشوپرورش افزود: سازمان سمپاد بیش از آنکه در خدمت پرورش استعدادهای برتر کشور باشد، در خدمت دانش‌آموزان برخوردار شهرهای بزرگ است. سازمان ملی پرورش استعدادهای درخشان (سمپاد) که بنا بود زمینه پرورش استعدادهای درخشان همه دانش‌آموزان کشور را مبتنی بر عدالت مهیا کند، عمده فعالیت خود را به مدارس زیرمجموعه متمرکز کرده و دانش‌آموزان مستعد خارج از این مدارس سهمی از خدمات و اعتبارات این سازمان ندارند. اگر تعداد دانش‌آموزان دارای استعداد درخشان کشور را که در شهرهای کوچک، روستاها و مناطق حاشیه‌ای شهرهای بزرگ زندگی می‌کنند و به مدارس سمپاد در دوره متوسطه دسترسی ندارند، معادل ۲۰درصد دانش‌آموزان این مدارس در نظر بگیریم، می‌بایست حداقل ۲۰درصد از رتبه‌های برتر کنکور به مدارس دولتی که دانش‌آموزان استعداد درخشان در آنها تحصیل کرده‌اند، اختصاص یابد اما سهم صفر یا نزدیک به صفر مدارس دولتی نشان می‌دهد که حتی استعدادهای درخشان اگر در مدارس سمپاد نباشند و به معلمان و دوره‌های خاص دسترسی نداشته باشند، نمی‌توانند به جایگاه شایسته خود دست یابند.
ظلمی بزرگ در حق دانش‌آموزان مستعد
بنیادی دریافت شهریه در مدارس سمپاد را ظلمی بزرگ در حق دانش‌آموزان استعدادهای درخشان کشور خواند و عنوان کرد: هدف اصلی از تأسیس سازمان سمپاد و رایگان کردن آموزش عالی، جذب مستعدترین و شایسته‌ترین و مهیا کردن امکانات تحصیلی مناسب برای خدمت هرچه بهتر آنها به کشور است، اما نگاه نادرست هیئت‌امناء مدارس سمپاد و مصوبات غیرکارشناسی شورای عالی انقلاب فرهنگی، سازمان سمپاد را به یک سازمان شبه‌دولتی تبدیل کرده است که از دانش‌آموزان پذیرفته‌شده شهریه دریافت می‌کند و این عامل سبب شده عمده تمرکز و خدمات این سازمان معطوف به قشر برخودار جامعه شود. رویکرد اتخاذ شده در سازمان سمپاد و به خصوص دریافت شهریه در این مدارس سبب شده امکان حضور اقشار کم‌درآمد ساکن شهرهای بزرگ نیز به‌شدت کاهش یابد. این رویکرد یک ظلم بزرگ در حق دانش‌آموزان با استعداد کشور و نقض عدالت است. هرچند که ادعا می‌شود، شهریه دانش‌آموزان دهک یک تا چهار در قالب هدیه رئیس‌جمهور و... پرداخت می‌شود، ولی آثار منفی دریافت شهریه بر انگیزه و حضور دانش‌آموزان خانواده‌های کم‌درآمد در این مدارس پابرجاست. جای تأسف است که در مغایرت آشکار با قانون اساسی آموزشوپرورش توان تأمین شرایط تحصیل رایگان دانش‌آموزان دارای استعدادهای برتر را ندارد و از آنها به میزان ۵۰ درصد
مدارس غیردولتی، شهریه دریافت می‌کند.
وی افزود: در مجموع یکی از نتایج کنکور امسال این است که سازمان سمپاد از مأموریت اصلی و فلسفه وجودی خود منحرف شده و به یک سازمان انتفاعی و شبه‌دولتی برای خدمت به اقشار برخوردار تبدیل شده است. یکی دیگر از آسیب‌های مدارس سمپاد، نبود چشم‌انداز و آینده شغلی مشخص برای دانش‌آموزان این مدارس در داخل کشور است. این آسیب سبب شده بخش قابل توجهی از دانش‌آموزان این مدارس در دانشگاه‌ها و مجموعه‌های علمی و صنعتی خارج از کشور اشتغال یابند.
این استاد دانشگاه گفت: در یک نگرش جامع مبتنی بر منافع ملی، دانش‌آموزی استعداد برتر تلقی می‌شود که با فراهم شدن شرایط لازم برای شکوفایی استعدادش، بخواهد و بتواند خدمات شایسته‌تر و بهتری را به کشور ارائه دهد. بر این اساس بیشتر دانش‌آموزانی که بر مبنای قبولی در یک آزمون که روایی آن برای تعیین استعدادهای برتر جای تأمل است و بخش قابل توجهی از آنها نیز مهاجرت می‌کنند، استعداد برتر ملی نیستند. مسلماً با استقرار نظام استعدادیابی و هدایت تحصیلی پویا، تحصیل در مدارس خاص و شرکت در کلاس‌های کنکور و کسب معدل بالاتر در دروس نهائی، دلایل تامه برای استعداد برتر بودن نیست. در نظام درست استعدادیابی، استعدادهای برتر در همه زمینه‌ها و نه‌فقط در چند رشته بسیار محدود و در همه مدارس کشور شناسایی می‌شوند و به تناسب مورد توجه و حمایت قرار می‌گیرند. اختصاص دادن تمام اعتبارات و امکانات به دانش‌آموزانی در چند رشته محدود و درقالب سازمان سمپاد خطای راهبردی و یک مانع بزرگ در پرورش استعدادهای درخشان کشور است.
کنکور با همه تغییرات
همچنان در مسیری نادرست
بنیادی با استناد بر راهکار ۲۱.۳ سند تحول، که آموزشوپرورش مکلف شده نسبت به «طراحی و استقرار نظام جامع هدایت تحصیلی و استعدادیابی به منظور هدایت دانش‌آموزان به سوی رشته‌ها و حِرَف و مهارت‌های مورد نیاز حال و آینده کشور متناسب با استعدادها، علاقه‌مندی و توانایی‌های آنان» اقدام کند، گفت: بدیهی است در نظام جامع استعدادسنجی و هدایت تحصیلی، هر دانش‌آموزی بنابر استعداد، علاقه و توانمندی، به رشته‌های تحصیلی و دوره‌های مختلف برای تأمین نیازهای کشور به منابع انسانی هدایت می‌شوند. در چنین نظامی استعدادها و ظرفیت‌های همه دانش‌آموزان در فرآیند تحصیل شناسایی و ثبت و ضبط می‌شود و براساس آنها دانش‌آموزان به رشته‌های مختلف هدایت می‌شوند. اما وزارت آموزشوپرورش و شورای عالی انقلاب فرهنگی، بدون برنامه‌ریزی برای استقرار این نظام تکلیف شده، همچنان بر تغییرات ناموفق در ساختار نادرست کنکور تاکید دارند.