باز آمد بوی ماه مدرسه
بخش نخست-تارا وحیدی
بازگشت به مدرسه و دانشگاه پس از تعطیلات طولانی تابستان و شروع سال تحصیلی جدید همواره برای دانش‌آموزان و دانشجویان همراه با دغدغه‌ها و چالش‌های مختلفی است. شروع سال تحصیلی جدید و پایان تابستان پر از استراحت، برای برخی افراد دشوار است. یکی از سخت‌ترین بخش‌های شروع دوباره مدرسه، تنظیم خواب منطبق بر برنامه روزانه جدید خواهد بود.
معمولاً با شروع سال تحصیلی جدید، همه دانش‌آموزان و دانشجویان به دنبال راه‌هایی برای آغاز یک سال موفق هستند. برخورداری از یک برنامه‌ریزی دقیق و روشن به ما کمک می‌کند نه‌تنها در مدرسه و دانشگاه، بلکه تمام مراحل زندگی با اعتمادبه‌نفس بیشتری کارها را پیش ببریم. برنامه‌ریزی برای سال تحصیلی جدید یکی از مهم‌ترین قدم‌ها برای شروع یک سال توأم با موفقیت است.
شور و شوق آغاز سال تحصیلی جدید
یکی از زیباترین حس‌های شروع سال تحصیلی، بوی تازه‌ای است که از میان صفحات کتاب‌های نو به مشام می‌رسد. این بوی آشنا، دانش‌آموز را به دنیایی پر از هیجان و شوق یادگیری می‌برد. با علاقه‌ای وصف‌ناپذیر کتاب‌های خود را جلد می‌کنند، کاری که نه‌تنها برای حفاظت از کتاب‌هاست، بلکه نمادی از علاقه آنها به یادگیری و احترام به علم است. در این فعالیت، پدر و مادرها نیز با اشتیاق تمام کنار فرزندانشان هستند و این همکاری، همدلی و نشاط خانواده را دوچندان می‌کند.
هر دانش‌آموز در آغاز سال تحصیلی، نقشه‌ای در ذهن خود می‌کشد؛ نقشه‌ای برای عبور موفق از این مسیر نه‌ماهه. برخی از دانش‌آموزان حتی این برنامه‌ها را به صورت فیزیکی بر روی کاغذهای رنگارنگ و با خودکارهای زیبا طراحی می‌کنند. آنها اهدافی چون نمرات خوب، یادگیری‌های جدید و موفقیت در امتحانات را برای خود ترسیم کرده‌اند. همه چیز آماده است برای یک شروع موفق و پرانرژی، و هر دانش‌آموز امیدوار است که این نقشه راه، آنها را به سمت موفقیت هدایت کند. اما متأسفانه، تجربه نشان می‌دهد که شور و شوق آغازین سال تحصیلی اغلب پایدار نمی‌ماند. در بسیاری از موارد، سخت‌گیری‌های مدارس و برنامه غیرقابل انعطاف، همراه با روش‌های ناکارآمد تعلیم‌وتربیت، این شور را فرومی‌نشاند. علاوه‌بر این، توقعات بیش از حد والدین، مقایسه‌ها و سرزنش‌ها نیز می‌تواند دنیای شاد و آزاد دانش‌آموزان را به چالشی سخت بدل کند. این عوامل، همراه با فشارهای اجتماعی و تحصیلی، گاهی باعث می‌شوند دانش‌آموزان آن شور و انگیزه اولیه خود را از دست بدهند و سال تحصیلی به تجربه‌ای خسته‌کننده تبدیل شود.
همه ما زمانی دانش‌آموز بودیم و لذت‌های آغاز سال تحصیلی را با تمام وجود حس کرده‌ایم. ما هم از بوی کتاب‌های نو، نقشه‌های خیالی برای موفقیت، و خیال‌پردازی‌های شیرین لذت برده‌ایم. اما اکنون که در نقش والدین و معلمان قرار گرفته‌ایم، به نظر می‌رسد این لذت‌ها را فراموش کرده‌ایم. ما اغلب از دانش‌آموزانمان انتظار داریم که به‌سرعت به دنیای بزرگسالان وارد شوند و نقش خود را جدی‌تر بگیرند. این توقع می‌تواند لذت‌ها و خلاقیت‌های دانش‌آموزی را از آنها بگیرد و فشارهای بیشتری بر آنها تحمیل کند. برای اینکه این شور و اشتیاق ابتدائی سال تحصیلی تا پایان سال حفظ شود، والدین و معلمان باید نقش مهمی در حفظ انگیزه دانش‌آموزان ایفا کنند. همدلی، حمایت کمک کند که در برابر چالش‌ها مقاوم باشند و از لذت یادگیری بهره‌مند شوند. اگر والدین به جای مقایسه و سرزنش، به تشویق و همراهی بپردازند و به جای اعمال فشارهای سنگین، با دنیای فرزندان خود ارتباط برقرار کنند، شور و شوق تحصیل در دانش‌آموزان حفظ خواهد شد. آیا بهتر نیست به دنیای خیال‌پردازی دانش‌آموزان سر بزنیم؟ به جای اصرار به تغییر رفتار آنها، شاید بهتر باشد برای مدتی از دنیای پراضطراب بزرگسالی فاصله بگیریم و دنیای دانش‌آموزان و پر از راز و رمز آنها را تجربه کنیم. در کنار فرزندانمان به تخیلات شیرینشان بپیوندیم و در کنار آنها، زندگی را دوباره از دیدگاه ساده و خلاقانه آنها ببینیم. شاید این بازگشت به دنیای دانش‌آموزی، به ما نیز کمک کند تا از اضطراب‌ها و پیچیدگی‌های زندگی بزرگسالی فاصله بگیریم و دوباره شوق و انرژی زندگی را پیدا کنیم.
صبحانه میل کنید
شاید یکی از تلخ‌ترین وداع‌ها، وداع با تابستان و شروع سال تحصیلی است، چراکه در طول تعطیلات به فکر بازگشت به مدرسه نبودیم و در لبه پرتگاه شهریور به یاد مهرماه افتادیم. اما دیدیم که با برنامه‌ریزی و ایجاد یک نقشه‌راه ساده می‌توان خود را برای آغاز یک سال تحصیلی جدید و پرنشاط آماده کرد، به شرط آنکه روی برنامه خود پایبند باشیم.
ساعت خواب را تنظیم کنید: برای داشتن یک عملکرد خوب، یک استراحت خوب هم لازم است. اگر در طول تعطیلات تابستانی شب‌ها تا دیرهنگام بیدار بودید، بیدار شدن صبح زود برای شما سخت خواهد بود. از آنجا که خواب شما در میزان آموزش شما تأثیرگذار خواهد بود، تنظیم ساعت خواب بسیار مهم است. پس از الان شب‌ها زود بخوابید تا ساعت خواب شما تنظیم شود.
لیلا میر طهماسبی، مشاور تحصیلی توصیه دارد: «اگر می‌توانید در زمان‌های مشخصی درس بخوانید و الگوی خاصی هم دارید، می‌توانید از زمان خود به طور بهینه استفاده کنید. مثلاً اگر یک روز شما تکلیفی برای انجام دادن نداشتید، برای روتین ماندن برنامه مطالعاتی یک مطلب دیگر را شروع به مطالعه کنید. افرادی که از برنامه و الگوهای خاص مطالعاتی پیروی می‌کنند در طول سال تحصیلی موفق‌تر خواهند بود.»
مریم روحانی، کارشناس تغذیه نیز سفارش می‌کند: «بعضی اوقات برای آنکه بموقع به کلاس برسیم عجله می‌کنیم و ممکن است یا وسیله‌ای را جا بگذاریم و یا صبحانه نخوریم که بدترین ایراد کار همین‌جاست. از شب قبل کتاب‌ها، لباس و وسایل مورد نیاز خود را آماده کنید و حتماً صبحانه را میل کنید. اصلی‌ترین وعده غذایی صبحانه است که سهم بسیار زیادی در یادگیری در کلاس دارد.»
تنظیم خواب دانش‌آموزان
تنظیم خواب دانش‌آموزان نه‌تنها کلید موفقیت تحصیلی آنهاست، بلکه پایه‌گذار سلامت جسمی و روانی در سنین رشد محسوب می‌شود. با اجرای راهکارهایی همچون تعیین ساعت خواب ثابت، کاهش نور آبی‌رنگ، بهبود تغذیه و فراهم کردن محیط مناسب، والدین می‌توانند الگوی مؤثری برای فرزندان خود باشند. اگر این اقدامات نتیجه‌بخش نبود، مشاوره با پزشک متخصص خواب یا روان‌شناس دانش‌آموز می‌تواند کمک بزرگی در شناسایی اختلالات احتمالی و درمان آنها باشد. به یاد داشته باشید: ذهنی شاد، بدنی سالم و موفقیت در مدرسه، از یک خواب خوب آغاز می‌شود.
بنابراین، حداقل ۹ ساعت خواب برای دانش‌آموزان 6 تا 12 ساله و ۸ ساعت خواب برای دانش‌آموزان 13 تا 18 ساله لازم است. بهتر است والدین مراقب خواب دانش‌آموز و نوجوان خود باشند و این میزان خواب کافی را کنترل کنند. به‌ویژه که خواب بعد از مدرسه به منظور استراحت می‌تواند در رفع خستگی و بهبود وضعیت درسی دانش‌آموزان مؤثر باشد.
رخساره مهدی‌زاده، مشاور دانش‌آموز و نوجوان به گزارشگر کیهان می‌گوید: «والدین می‌توانند ساعات خواب دانش‌آموزان خود را کنترل کنند و برنامه ثابتی برای خواب آنها در نظر بگیرند؛ بهتر است در طول هفته و آخر هفته برنامه خواب ثابتی در نظر بگیرند و به آن پایبند باشند، به این صورت که هر شب ساعت مشخصی به رختخواب بروند و هر روز صبح در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوند.» وی ادامه می‌دهد: «نوجوانانی که والدین آنها ساعت خواب را تعیین کنند، به احتمال زیاد خواب کافی خواهند داشت، اما این زمان تعیین خواب نباید به‌گونه‌ای باشد که نوجوان مقاومت کند و نتیجه عکس بدهد. البته اگر خواب دانش‌آموز از سن کم و در دانش‌آموزی تنظیم شود، در نوجوانی نیز مشکلی پیش نخواهد آمد.» این مشاور در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «یکی از مواردی که به خواب بهتر دانش‌آموزان کمک می‌کند، استفاده کمتر از وسایل الکترونیکی مانند موبایل، تبلت و رایانه است. این موضوع به عنوان منع رفت‌وآمد رسانه‌ای شناخته می‌شود. والدین می‌توانند محل استفاده فرزندان از وسایل الکترونیکی را محدود کنند. مثلاً اینکه در اتاق خواب خود حق استفاده از این وسایل را نداشته باشند. این موضوع به خواب بهتر و با کیفیت دانش‌آموزان کمک می‌کند و همچنین موجب می‌شود عملکرد بهتری در مدرسه داشته باشند.»
اضطراب شروع مدرسه در دانش‌آموزان
برخی از دانش‌آموزان ممکن است هر سال با بازگشایی مدارس دچار اضطراب شوند؛ بنابراین بازگشت به تجارب می‌تواند کمک کند، احساس فعلی‌شان را نیز بهتر درک کنند. آنها را تشویق کنید در مورد احساساتی که سال‌های قبل داشتند، حرف بزنند و مسیری را که تا از بین رفتن اضطراب پیمودند، دوباره به یادآورند. در این صورت می‌توانند اطمینان پیدا کنند که احساساتشان طبیعی است و به‌مرور رفع خواهد شد.
امین عبادی، روان‌شناس توصیه دارد: «کافی نیست که تنها به دانش‌آموزتان گوش دهید و بعد او را با افکارش رها کنید. به او کمک کنید تا بتواند راهکارهایی برای حل مشکل خود بیابد. او را تشویق کنید تا چیزها و کارهایی که می‌تواند حالش را بهتر و عکس ترسش را مهار کند، پیشنهاد کند. مثلاً گاهی این کار می‌تواند یک راه ساده باشد، مثل همراه بردن یک عکس خانوادگی در کیف مدرسه یا یک بسته برچسب کارتونی مورد علاقه‌اش که موقع نگرانی آن را در یک دفتر کوچک یا روی جلد کتاب‌هایش بچسباند.» وی در ادامه به ارائه راهکارهای برای غلبه اضطراب شروع مدرسه در دانش‌آموزان پرداخته و می‌گوید: «چند روز زودتر همراه فرزندتان شروع به آماده کردن وسایل و کیف مدرسه کنید. موقعیت‌هایی که او قرار است با آن روبه‌رو شود را با هم مرور کرده و نقش بازی کنید. به این صورت به او فرصت می‌دهید قبل از قرار گرفتن در شرایط واقعی، در یک موقعیت فرضی، رفتارش را تمرین کند و آمادگی بیشتری پیدا کند. حتی چند باری سر زدن به مدرسه قبل از بازگشایی آن می‌تواند به دانش‌آموزان مضطرب کمکی شایانی نماید و این پیام را منتقل کند که او قبلاً در این مکان قرار داشته و شرایط مکانی، موقعیت کلاس‌ها و رنگ در و دیوار مدرسه را از قبل می‌شناسد.» این روان‌شناس هشدار می‌دهد: «لازم به تلنگر است که گاه این اضطراب به مسائل ریشه‌ای‌تر نظیر مشکلات شخصی یا خانوادگی برمی‌گردد؛ مانند مسائل مربوط به سلامتی، طلاق، مرگ عزیزان یا مشکلات مالی. چنین چالش‌هایی می‌تواند باعث شود که دانش‌آموز احساس نگرانی، اضطراب و عدم اطمینان کند که بر توانایی او برای تمرکز و عملکرد خوب در مدرسه تأثیر می‌گذارد.» اما سؤال اساسی این است که چه علائمی طبیعی نیست؟ گرچه اضطراب مدرسه تا حدی طبیعی است و بعد از مدت کوتاهی از بین می‌رود؛ اما اگر علائم اضطراب بیش از حد طول کشید، حال فرزندتان به طور فزاینده‌ای بدتر شد، دچار شب‌ادراری، لکنت یا حملات ترس و وحشت شد و به‌طور جدی و فعال از رفتن به مدرسه امتناع ورزید، در این موارد باید دقت کنید که نیاز به مشاوره با روان‌شناس دارید و باید مداخلات درمانی در مورد فرزندتان صورت گیرد.
اضطراب شروع مدرسه در والدین
اضطراب بازگشت به مدرسه فقط دانش‌آموزان را تحت‌تأثیر قرار نمی‌دهد و والدین نیز می‌توانند آن را تجربه کنند. در ادامه به چند نکته برای مدیریت اضطراب والدین اشاره می‌کنیم:
از قبل برنامه‌ریزی کنید: آماده کردن ذهنی خود برای بازگشت فرزندتان به مدرسه می‌تواند به شما کمک کند تا احساسات منفی خود را کاهش دهید؛ بنابراین برای بازگشت به روتین عادی دوران مدرسه، مواردی مثل انجام تکالیف و.... برنامه‌ریزی کنید. با کسی صحبت کنید: در صورت احساس اضطراب، با والدین دیگر، دوستان یا حتی یک متخصص صحبت کنید. از خود مراقبت کنید: اطمینان حاصل کنید که استراحت کافی دارید، خوب غذا می‌خورید و بخشی از وقت خود را برای انجام فعالیت‌هایی که لذت می‌برید، اختصاص می‌دهید. سلامتی شما نیز مهم است. به‌روز باشید: آگاهی بیشتر در مورد سلامت روان دانش‌آموزان می‌تواند به شما کمک کند تا برای حمایت از فرزندتان آماده‌تر باشید. به همین دلیل بهتر است که از کتاب‌‌هایی معتبر یا فضای آنلاین برای یادگیری مسائل مربوط به دانش‌آموزان استفاده کنید. با خود مهربان باشید: به یاد داشته باشید که احساس مقداری اضطراب در مورد بازگشت فرزندتان به مدرسه طبیعی است. پس نیازی نیست به خودتان خیلی سخت بگیرید و بدانید که در این زمینه تنها نیستید.