«مهمان‌کشی» از قـوت در تـاریخ‌نگـاری تا ضعف در جـذابیت و تبلیغـات
شکوفه مظفری‌پور
سریال «مهمان‌کشی» با نمایش حوادث پیش از واقعه عاشورا به صورت جزئی‌تر به ماجرای مأموریت جناب مسلم بن عقیل پرداخته است. این سریال که به کارگردانی احمد کاوری و تهیه‌کنندگی محمدکامبیز دارابی از شبکه یک سیما پخش شد، اغلب سکانس‌هایش روضه‌ای از غربت آل علی علیه‌السلام است. در این سریال دیدیم؛ امام حسین علیه‌السلام در نامه‌ای که در جواب تقاضای کوفیان مرقوم می‌فرمایند جناب مسلم را پسرعمو و برادر خود معرفی می‌کنند. امام برای پذیرش دعوت‌نامه کوفیان و دعوت عمومی مردم در این امر خطیر سه سفیر را امین خود می‌دانند؛ اولین سفیر که غلام آزاده شده‌ای است به دست بنی‌هاشم جناب سلیمان (میلاد میرزایی) به سمت بصره، دومین سفیر جناب مسلم بن عقیل (بهراد محمدی) به سوی کوفه و سومین سفیر جناب عبدالله، برادر شیری امام حامل نامه ایشان به مسلم بودند. این سه یار حقیقی امام در فاصله‌ای کوتاه به دست عبیدالله بن زیاد (حسام منظور) به شهادت می‌رسند. او اغلب کوفیانی که منتظر امامی که در راه کوفه بود را نیز با زر و زور و تزویر، تسلیم، ضرب و شتم یا سرنگون می‌کرد تا راه برای گسترش حکومتش بازتر شود.
حضور امام حسین علیه‌السلام به همراه حضرت عباس علیه‌السلام با پوشش چهره در برخی از نماها و جسارتی که مروان (علیرضا آرا) به امام می‌کند در شبی که معاویه (بهرام ابراهیمی) مرده است و ولید (رحیم نوروزی)، حاکم وقت مدینه درخواست بیعت با یزید (پژمان بازغی) را به امام می‌دهد، امام سکوت می‌کنند اما مروان در جسارت بی‌شرمانه خود همان لحظه دستور گردن زدن امام را به ولید می‌دهد که امام جوابش را با سکوت می‌دهند از مظلومیت‌ها و غربتی است که محمدمهدی فیاضی‌کیا، نویسنده با حضور حجت‌الاسلام سید عباس موسوی مطلق، مشاور مذهبی «مهمان‌کشی» به نگارش در آورده است.
تصمیم برای قتل امام در لباس احرام در جوار کعبه، امان‌نامه دادن به امام در راه مکه به کوفه از دیگر اقدامات دشمنان برای نرسیدن ایشان به کوفه است اما امام با دستوری که از پیامبر در عالم رؤیا دریافت می‌کنند باید این مسیر را طی می‌کردند و واقعه کربلا را رقم می‌زدند. حجت‌الاسلام موسوی مطلق نیز در پایان هر قسمت از سریال با تحلیل کوتاه خود اطلاعات تکمیلی درباره موضوعات مرتبط سریال به مخاطبان ارائه می‌کرد.
درباره متن این سریال و دیگر ابعاد آن با کارشناسان مذهبی گفت‌وگویی کرده‌ایم که ماحصل آن را در ادامه می‌خوانید:
غلبه واقع‌گرایی بر جذابیت
حجت‌الاسلام ابراهیم بهاری، استاد حوزه و معارف دینی درباره ابعاد مثبت سریال «مهمان‌کشی» معتقد است: محاوره‌ای صحبت کردن بازیگران و حضور دو معصوم در این سریال باعث نزدیک شدن موضوع به ذهن بیننده و درک راحت‌تر آن است، به خصوص برای مخاطبانی که مسلمان نیستند. سریال به زن‌های عبیدالله و خانواده‌هایشان خیلی دقیق پرداخته است. با توجه به اینکه حاج آقا موسوی تاریخ‌نگار دقیق و مشاور مذهبی این سریال است، ایشان قطعا مداقه به این مباحث داشته است. متن سریال بی‌پیرایه‌تر، بدون پوشش‌های سینمایی و اضافه کردن به تاریخ نوشته شده است، در این سریال به واقعیت‌های تاریخی بیشتر نزدیک هستیم تا جذابیت‌های سینمایی و جذابیت‌ها و جلوه‌های ویژه در این سریال کمتر بوده است.
او درباره مقایسه این سریال با جامعه کنونی ما می‌گوید: یکی از شاخص‌های مهم این سریال تزریق امید به جامعه و یک نکته بسیار مهم است؛ انسجام یک جامعه و نوع رفتار سیاسیون جامعه را بررسی می‌کند، در واقع این درس است. بد نیست سریال «مهمان‌کشی» را به این شکل ترجمه کنیم که ما و جامعه کجای این قصه هستیم. اگر الان ما با امام حسین و مسلم بن عقیل رو به رو می‌شدیم جامعه ما چقدر پذیرای مسلم بود، چقدر تحمل جامعه در این مباحث تقویت می‌شد؟ قدرت پراکندگی شایعه، قدرت رسانه آن روز که باعث آشفتگی کوفه شد، نقش عبیدالله بن زبیر و مجموعه زبیریان چقدر است؟
در این مجموعه همچنین به نقش شهر مکه و رفتارهای مردم اهل مدینه به خوبی پرداخته شده است. ظلم و جنایت مردم اهل مدینه در حق اهل بیت بسیار بسیار بیشتر از اهل کوفه بوده است. امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند: کوفه بعد از شهادت امام حسین علیه‌السلام هرگز به ما خیانت نکرده است. کوفه محل حکومت و زندگی امام زمان علیه‌السلام خواهد شد یعنی مردم کوفه پای امام می‌ایستند.
این کارشناس مذهبی در مورد مقایسه کلی بین سریال‌های مذهبی معتقد است: بیان زندگانی امام مجتبی علیه‌السلام در سریال «تنهاترین سردار» ضعیف بود، سریال «ولایت عشق» درباره امام رضا علیه‌السلام جذاب اما ضعیف بود. سریال «مهمان‌کشی» با همه خوبی‌هایش در اثرگذاری بر جامعه و اقبال بیننده ضعیف است. یا صدا و سیما درست سریال را تبلیغ نکرده است یا کارگردان به خوبی معرفی نشده که مخاطبان بیشتری را جذب اثر کند. البته حضور کمرنگ هنرپیشه‌های مطرح هم تاثیرگذار است، همچنین باید فرآیند ساخت سریال بموقع اطلاع‌رسانی می‌شد. علاوه بر این زمان پخش سریال بدموقع بود؛ اگر قرار بود به عنوان یک سریال اثرگذار پخش می‌شد باید از اول ذیحجه یا اول ذیقعده پخش می‌شد که به زمان شهادت مسلم بن عقیل می‌رسیدیم سریال تمام می‌شد. همه قائل بر این بودند که هانی بن عُروه مریض بوده و عبیدالله به عیادتش رفته است اما در این سریال شریک بن اعور مریض و در خانه هانی بوده و عبیدالله به دیدنش می‌رود و در نهایت فوت می‌کند و سریال چنین نواقصی را مطرح کرده است.
یکی از ایرادات فیلمنامه سریال، فریب مَعقَل (غلام ابن زیاد) برای یافتن مکان مسلم بن عقیل بود، که به درستی روایت نشده است؛ مَعقَل سه شبانه‌روز در مسجد کوفه به گریه و زاری و نماز مشغول بود تا مسلم بن عوسجه را فریب دهد تا به مسلم برسد، البته همین سکانس در مقایسه با «مختارنامه» با جزئیات بیشتری پرداخته شده است.
حجت‌الاسلام بهاری درباره نقش‌آفرینی بازیگران این سریال هم می‌گوید: بازیگران «مهمان‌کشی» در سریال‌های مذهبی نقشی نداشته‌اند. برای مثال نقش مالک اشتر در داریوش ارجمند یا نقش ولید در محمدرضا شریفی‌نیا به درستی نشسته بود. مردم شخصیت را با چهره بازیگر می‌شناسند؛ الان در عراق، مختار ثقفی را با نصب عکس فریبرز عرب‌نیا می‌شناسند. در سریال «مختارنامه» بازیگران نقش عبیدالله بن زیاد، عمر بن سعد و شمر دقیقا مانند همان شخصیت‌های اصلی بازی می‌کردند.
وی در پایان پیشنهاد می‌دهد: به نظر من بهتر است بازپخش این سریال در یک موقعیت مناسب دیگر با یک نقد عالمانه و آگاهانه از طرف صدا و سیما انجام شود.
نگاه جدید به یک موضوع تاریخی
حجت‌الاسلام دکتر بهاءالدین قهرمانی‌نژاد، تاریخ‌شناس، نویسنده و عضو هیئت علمی دانشگاه تهران با بیان اینکه متن سریال «مهمان‌کشی» از منابع تاریخی اولیه و درستی است، می‌افزاید: در بعضی موضوعات دو یا سه روایت از تاریخ‌نگاران داریم، مثلا بعضی منابع نقل کرده‌اند مسلم در خانه‌هانی بن عُروه بوده و برخی دیگر معتقدند مسلم در خانه شریک بن اعور که در کوفه بود ساکن شد، شریک بن اعور بیمار می‌شود و‌هانی برای مراقبت از شریک بن اعور و محافظت از شیعیان در خانه شریک بن اعور ساکن می‌شود.
در سریال «مختارنامه» در نقل روایت زمان بیشتری صرف و روی منابع تاریخی بیشتر متمرکز شده است. این سریال نگاه جدیدی به موضوع داشته و با ورود به جزئیات شهادت حضرت مسلم بن عقیل و موضوع «مهمان‌کشی» فضا را نیز در اختیار بازیگران جوان‌تر قرار داده است. گرچه «مختارنامه» از حضور هنرپیشه‌های قوی و از کادر فنی گیراتر بهره برده و مهمان‌کشی از این نظر ضعیف است اما در روایت، مجموعه‌ای پیوسته و خوب است. وی درباره نقش برخی بازیگران این مجموعه معتقد است: هنرنمایی بازیگر نقش مسلم (بهراد محمدی) معصوم و مصمم است و بازی عبیدالله بن زیاد (حسام‌منظور)، هانی (علی دهکردی) و رقیه خواهر امام و همسر مسلم (مریم مؤمن) بازی‌های خیلی خوبی ارائه داده‌اند.
قهرمانی‌نژاد در ادامه می‌گوید: امام حسین علیه‌السلام درباره یزید می‌فرمود او فردی شراب‌خوار است که علنی و در میان جمع فسق و فجور مرتکب می‌شد و آدم می‌کشت، برخلاف معاویه که در ظاهر مراعات و در نهان گناه می‌کرد. در مهمان‌کشی یزید (پژمان بازغی) را با چهره مرموز نشان می‌دهد و حتی شراب‌خواری او در خلوت است نه در میان جمع ولی اثری از شرارت در صورت او پیدا نیست.