مسئولیت همگانی مردم و مسئولان در حفظ منابع و مصرف بهینه آب
سرویس اجتماعی- مهدی برازنده:
همزمان با به صدا درآمدن هشدار بحران آب، بازنگری در مصرف آب از حوزه کشاورزی که حداقل 70درصد آب مصرفی را شامل می‌شود تا مصرف آب خانگی در کلان‌شهری مثل تهران از نان شب واجب‌تر به نظر می‌رسد.
به گزارش کیهان، رهبر معظم انقلاب در یکی از توصیه‌های خود درباره اهمیت کم‌آبی و پرهیز از اسراف آب می‌فرمایند: «یکی از چیزهایی که ما در این کشور نتوانستیم بر خودمان فائق بیاییم و اصلاح کنیم، مسئله اسراف است و یکی از موارد اسراف، اسراف در آب است؛ اتفاقاً کشور ما جزو مناطقی است که از لحاظ آب آنچنان غنی نیست؛ اما درصورتی که اسراف نکنیم و روش کار را آنچنان که عاقلانه و درست است در پیش بگیریم، با همین آبِ موجود می‌توانیم نیاز کشور را برآورده کنیم. این‌ها وظایف همه مردم ایران است و دولت اسلامی موظف است که با ترتیب صحیح و با برنامه درست، از این آمادگی ملت ایران استفاده کند.» (پانزده اردیبهشت‌ماه 1387).
این بیانات از جمله توصیه‌هایی هستند که امروز هم کاربرد دارند و با توجه به تغییرات اقلیمی، کمبود بارش‌ها، عدم استفاده کامل از روش‌های نوین آبیاری در کشاورزی، مدیریت ناصحیح مصرف آب شهری و گسترش فرونشست در نقاط مختلف کشور اهمیتی دوچندان پیدا کرده‌اند.
ابعاد و عوامل بحران آب
ایران در کمربند خشک و نیمه‌خشک زمین قرار گرفته است و به گفته کارشناسان، بارشِ سالانه کشور کمتر از یک‌سوم میانگین جهانی یعنی حدود ۲۵۰ میلی‌متر است. مضاف بر این، به گفته فرزاد علیزاده، کارشناس علوم و مهندسی محیط‌زیست، «بر‌اساس برآوردها، ۲۵ تا ۳۲درصد آب تصفیه‌شده شهری به دلیل فرسودگی شبکه و نشت لوله‌ها هدر می‌رود. این آبی است که با صرف انرژی، مواد شیمیایی و هزینه‌های کلان تصفیه و پمپاژ شده، به‌جای مصرف، در دل خاک گم می‌شود».
همچنین طبق آمار منتشر شده، بین 70 تا 90درصد مصرف آب در بخش کشاورزی است و باید این بخش بیش از سایر بخش‌ها مورد توجه قرار بگیرد. اگرچه غیر از کشاورزی، عواملی چون تغییرات اقلیمی، کاهش بارندگی، افزایش جمعیت و بنا به گفته کارشناسان سدسازی‌های بی‌رویه در کشورمان، در نزدیک شدن به بحران آبی مؤثر بوده‌اند.
به‌طورکلی می‌توان گفت عوامل طبیعی و انسانی وضعیت دخایر آبی را در کشور ما مثل بسیاری از کشورهای دنیا تحت تاثیر قرار داده است.
توجه به مسائل زیربنایی، برخورد با مشترکین پرمصرف و فرهنگ‌سازی مصرف
درباره شرایط آبی موجود در کشور و هشدار مسئولان نسبت به میزان ذخایر آب در شهرها و خصوصاً در کلان‌شهری مثل تهران، سمیه رفیعی، رئیس فراکسیون محیط‌زیست مجلس شورای اسلامی به کیهان گفت: «در وضعیت کنونی باید از مردم تشکر کرد، زیرا آمارها نشانگر همراهی مردم است و توانسته‌ایم از شرایط نزدیک به بحران آب در تهران تا حدی عبور کنیم، البته این شرایط تا سال آینده ادامه داشته و حتی در زمستان نیز ذخایر آب ما به‌گونه‌ای نیست که بتوان خیال‌مان را کاملاً راحت کنیم.»
وی افزود: «در مدیریت مصرف آب تهران باید توجه داشت که بخش عمده مصرف آب در بخش خانگی و شهری است، بنابراین کمک به مصرف آب برای مدیریت ذخیره آب تاثیر زیادی دارد. با این حال موارد زیربنایی وجود دارند که باید اصلاح شود، مثل مدیریت ساخت‌و‌ساز و بارگذاری‌های جدید، نه‌فقط در بخش مسکونی بلکه در بخش‌های صنعتی، آموزشی و...»
رفیعی همچنین با انتقاد از اجرای ضعیف برخورد با مشترکان پرمصرف آب، برق و گاز، ادامه داد: «چون عمده مصرف آب در کلان‌شهرها به بخش خانگی و شهری تعلق می‌گیرد، هرچقدر مردم بتوانند در مدیریت مصرف آب همراهی کنند، از جمله در نحوه دوش گرفتن و مسئولان مربوطه نسبت به قطع برخورداری مجتمع‌های بالای شهر از منابع آب شرب در پُرکردن آب استخرها و مواردی از این دست، جدی باشند می‌تواند به عبور از بحران کنونی کمک کند.»
لزوم بازنگری، نظارت و مدیریت مصرف آب
از سوی دیگر، شینا انصاری، رئیس سازمان حفاظت محیط‌زیست 7 شهریورماه امسال درباره وضعیت ذخایر و مصرف آب به ایسنا گفت: «راهکار عبور از بحران، بازنگری جدی در تعریف مسئله آب و توجه به مدیریت مصرف است. در کنار تولید و انتقال آب برای تأمین نیاز کلان‌شهرها، باید بر الگوی مصرف توجه داشت و در کشاورزی و صنعت بر مصرف آب نظارت کرد.»
وی افزود: «استفاده از آب‌های نامتعارف، توسعه سیستم‌های تصفیه فاضلاب شهری و صنعتی و بهره‌گیری از پساب‌ها از جمله راهکارهایی است که می‌تواند بخشی از مشکلات را کاهش دهد. اگر نگاه کشور در حوزه مصرف پایدار باشد، امکان عبور از بحران فراهم خواهد شد؛ هرچند این فرآیند نیازمند زمان معقول و منطقی است اما تجدیدنظر در سیاست‌های این حوزه ضروری است.»
راه‌های پیشنهادی برای مدیریت مصرف آب
کاهش اتلاف و نشت آب در بخش‌های شهری و کشاورزی از طریق بازسازی شبکه‌ها، اصلاح الگوی کشت و کنارگذاشتن تولید محصولات پرمصرف به‌ویژه در نواحی خشک، گسترش شیوه‌های نوین و بهره‌ور آبیاری در کشاورزی، سرمایه‌گذاری جدی در بازچرخانی منابع آبی و به‌کارگیری پساب‌های تصفیه‌شده در امور غیرشرب، همچنین ترویج فرهنگ صرفه‌جویی همراه با آموزش عمومی و اجرای نظام تعرفه‌گذاری پلکانی برای ترغیب مردم به مدیریت مصرف می‌تواند از راه‌های پیشنهادی دیگر در مدیریت مصرف آب در کشور باشد.
اقدامات ساده و کاربردی در مصرف بهینه آب
البته علاوه‌بر مواردی که منوط به موارد کلی و حوزه کلان و سیاست‌گذاری‌ها می‌شود، می‌توان با رعایت یک‌سری نکات ساده، گام بزرگی در مدیریت مصرف آب برداشت. مثلاً باید هنگام مسواک‌زدن یا شستن دست‌ها شیر آب را باز نگذاریم؛ از دوش‌های کم‌مصرف برای استحمام استفاده کنیم و زمان استحمام را کاهش دهیم. همچنین در بخش شست‌وشوی ظروف بهتر است ابتدا ظروف را چرب‌زدایی کرده و سپس با آب کمتری آن‌ها را شست‌وشو کنیم.
در خانه و باغچه نیز می‌توانیم محتاطانه‌تر رفتار کنیم؛ آبیاری گیاهان در ساعات خنک روز مانند صبح زود یا عصر، تبخیر آب را به حداقل می‌رساند. استفاده از روش‌های نوین آبیاری مثل قطره‌ای هم کمک بزرگی به کاهش هدررفت آب می‌کند.
ناگفته نماند که پیش‌نیاز رعایت این موارد، فرهنگ‌سازی در خانواده و جامعه است؛ کودکان ما باید از سنین پایین یاد بگیرند که مصرف بهینه آب نه‌‌تنها یک وظیفه فردی بلکه مسئولیتی اجتماعی است. پرواضح است که برای فرهنگ‌سازی مصرف بهینه آب، رسانه‌ها، نهادهایی مثل وزارت نیرو، کشاورزی، آموزش‌وپرورش، شهرداری‌ها و... مسئولیت مؤثری دارند.
برای عبور از بحران آب و حفظ این مایه حیات، همه مردم و دستگاه‌های مختلف باید خود را مسئول بدانند و با شناسایی توانایی‌ها و ظرفیت‌های خود، قدمی مؤثر در مصرف بهینه آب بردارند.