ظرفیت اربعین برای حل مسئله فلسطین
مهدی رشید
ظرفیت اربعین برای حل مسئله فلسطین چیست و در این زمینه چه چشم‌انداز مثبتی پیش‌روی جهان اسلام است؟
مقدمه
اجتماع اربعین یک پدیده صرفاً مذهبی یا شیعی نیست، بلکه یک رویداد بشری است که با فراتر رفتن از مرزهای زمان و مکان، مرزهای جعلی دولت ملت، مرزهای قومیت، نژاد و مذهب، مقیاس جهانی پیدا کرده است. اربعین، نمایش دو انسان، دو سبک زندگی و دو جهان معنایی و ارزشی است. اربعین نمایشگاه بزرگ خیر و شر است که ظلم و عدالت و ظالم و مظلوم را معنا می‌بخشد. امروز روشن‌ترین صحنه و مصداق خیر و شر و جنایت و عدالت، مسئله فلسطین و نسل‌کشی در غزه است. لذا اربعین سال‌های اخیر با گذشته متفاوت است.
1. گستره و تنوع انسانی و جغرافیایی پیاده‌روی اربعین؛
پیاده‌روی اربعین بزرگ‌ترین اجتماع انسانی آزادگان در تاریخ معاصر و کانونی برای تولید معنا است. پیام اربعین امروز در مرزهای شیعی و اسلامی محصور نمانده، بلکه خودش را به مرزهای انسانی و فطری رسانده است. شاهد مسئله این است که هم از قریب به 100 کشور جهان از جمله (آمریکا، استرالیا، کانادا، آلمان، هلند، بلژیک، فرانسه، اسکاندیناوی، ایسلند و برخی کشورهای آفریقایی)، سیل شیعیان، اهل سنت، مسیحیان، بودائیان و ایزدیان روانه سرزمین عراق می‌شوند و هم در بیرون مرزهای عراق در کشورهایی همچون آمریکا، انگلیس این اجتماع برگزار می‌شود.[1] برای بسیاری از زائران، این مراسم فرصتی استثنایی برای همدلی و دوستی و انتقال فرهنگ و ارزش‌ها با افرادی از فرهنگ‌ها و ملیت‌های مختلف است. این تعاملات فرهنگی و انسانی می‌تواند عقلانیت و کارآمدی اسلام را به عنوان یک دین توحیدی به نمایش بگذارد و پروژه اسلام‌هراسی استعمار و خرده روایت‌های ضد‌اسلامی و شیعی را خنثی کند.
2. پیاده‌روی اربعین، بزرگ‌ترین بستر دیپلماسی عمومی و انتقال روایت شر مطلق(اسرائیل) به دنیا؛
یکی از مهم‌ترین ظرفیت‌های اربعین برای توقف نسل‌کشی فلسطین و فروپاشی اسرائیل، این است که یک بسیج عمومی و وجدانی در دنیا ایجاد شود و همه ملت‌ها با فشار سیاسی بر اسرائیل با بستن سفارتخانه‌ها و قطع روابط و همچنین با تحریم اقتصاد اسرائیل و کالاهای اسرائیلی، فشار حداکثری بر این کشور بیاورند تا متوقف شود. گرچه بسیاری از دولت‌ها، همراهی نخواهند کرد اما می‌توان با همراهی ملت‌ها موج‌های فشار افکار عمومی و مطالبه جهانی را به دل سنگ رژیم کوبید. اربعین بستر بسیار مناسبی برای این کار است؛ چراکه عمده معارف و شعارهای اربعین، مؤلفه‌های انسانی است که هر روز مصداق عینی آن را در غزه با چشم می‌بینیم. تحریم مطلق آب و غذا و دارو و قتل‌عام انسان‌های گرسنه در صف غذا، کودک‌کشی و اتفاقات دیگر، عاشورای دیگری در میانه بزک‌های مدرن و سلطه سرمایه‌داری است. این صحنه که تجلی عینی حوادث کربلاست، امروز تنفر از رژیم را بسیار شدت بخشیده، وجدان بیداری را برمی‌انگیزاند. شاید کمتر کسی تردید داشته باشد که امسال مصداق جنایت‌های انسانی و ظلم آشکار در صحنه بین‌المللی و جهان اسلام، مسئله فلسطین و حملات وحشیانه رژیم نامشروع اسرائیل در غزه است. تاکنون بالغ بر 60 هزار غیرنظامی در غزه بر اثر حملات ددمنشانه رژیم اسرائیل به شهادت رسیده‌اند و عملاً نسل‌کشی جدی در باریکه غزه در فلسطین توسط این رژیم اشغالگر در حال انجام است. راهبرد و راهکار؛ یکی از شریان‌های حیاتی رژیم در طول 70 سال گذشته برای مشروعیت‌سازی در افکار عمومی جهان، انگاره «مظلومیت یهود» است و جنایاتشان را پشت نقاب «افسانه هولوکاست»، مخفی می‌کردند. اینجا دو مسئله را باید به دنیا منتقل کرد؛ اول، «نسل‌کشی و مظلومیت فلسطین» و دوم،«سلطه‌جویی و خطر جهانی صهیونیسم». امروز تنفر از اسرائیل، یک «حس بشری و جهانی» حتی در بین یهودیان غیرصهیونیست است. استفاده از ظرفیت دیپلماسی عمومی نوین موجود در اربعین می‌تواند برای ایجاد موج بلندی از تنفر در بین مسلمانان و غیرمسلمانان از بیش از 100 کشور با ملیت‌های گوناگون که چند‌روز در مسیر پیاده‌روی هستند، بسیار سازنده است؛ چراکه جغرافیای اربعین، یک مقیاس جهانی دارد. این مسئله را می‌توان با قالب‌های متعدد هنری، نمادسازی، تئاتر و به نمایش گذاشتن صحنه‌های جنایت اسرائیل به صورت غیر‌مستقیم به هر مخاطبی با هر ملیت و زبان و فرهنگی انتقال داد. به گونه‌ای که این افراد، رسانه و روایتگر مسئله فلسطین در کشورشان باشند و وقتی برگشتند همچون سفیری در جامعه شبکه‌ای، این پیام را منتقل کنند. به علاوه می‌توان در بستر اربعین، نهادهای مدنی و روشنفکری و ngoهای دنیا را برای فشار بر سازمان‌های بین‌المللی و پاسخگو‌کردن آنها، فعال کرد. همچنین می‌توان ظرفیت حقوق‌دانان و سیاستمداران آزاده را همراه کرد و یک موج تنفر و خشم و فشار جهانی علیه اسرائیل ایجاد نمود.
3. ظرفیت اربعین در ایجاد انسجام امت اسلامی برای مقابله با اسرائیل؛
ظرفیت دنیای اسلام در مسئله فلسطین بسیار پراکنده است؛ بخشی از آن یعنی محور مقاومت برای فلسطین هزینه می‌دهد، بخشی بی‌طرف و ساکت است و بخشی کنار اسرائیل ایستاده و منافعشان را با خون مردم فلسطین تأمین می‌کنند. وسعت جغرافیایی سرزمین‌های اشغالی و موقعیتش با کشورهای اسلامی و جمعیت انسانی آنها را وقتی روی نقشه می‌بینیم، دست خیانت برخی کشورهای اسلامی، اشکار می‌شود. فقط یک جمعیت 400 میلیونی مسلمان، اطراف اسرائیل هستند. در کشور مصر به تنهائی فقط ۱۱۰میلیون مسلمان زندگی می‌کنند. دانشگاه‌های بسیاری از کشورهای جهان اسلام در همراهی مردم غزه از دانشگاه‌های آمریکا، عقب ماندند. مردم بسیاری از کشورهای اسلامی همچون عربستان به اندازه مردم استرالیا و انگلیس و آمریکا با مردم غزه همدردی نکردند و در اوج کشتار مسلمانان فلسطین درگیر جشن‌های مبتذل حجاز بودند. رسانه‌های جهان اسلام و...[2] نفوذ پیام اربعین را در کلام عمر کایا، (زائر 40 ساله از ترکیه)، می‌توان لمس کرد که می‌گوید: من سنی‌مذهب هستم، اما از کودکی داستان کربلا را شنیده‌ام و همیشه آرزو داشتم که در این پیاده‌روی شرکت کنم. برای من، این سفر نه‌تنها یک زیارت دینی بلکه یک تجربه روحانی عمیق است که به من کمک می‌کند ایمانم را تقویت کنم و ارزش‌های حقیقی اسلام را بیشتر درک کنم. در اربعین شرکت می‌کنم زیرا معتقدم امام حسین(ع) متعلق به تمام مسلمانان است. این مراسم به ما یادآوری می‌کند که فراتر از تفاوت‌های مذهبی، ما یک امت هستیم و باید در کنار هم برای عدالت و حقیقت ایستادگی کنیم.[3] راهبرد و راهکار؛ پیام محوری معارف اربعین و نهضت عاشورا، مقاومت و مبارزه با ظلم و استکبارستیزی است. امروز تطبیق این امر در مسئله فلسطین است. حضور میلیونی مردم، علاوه‌بر خارج کردن امت از انفعال و سکوت در قبل مسئله فلسطین، قدرت نرم مقاومت و دنباله آن را به تصویر می‌کشد. در واقع راهپیمایی اربعین بخشی از جبهه مقاومت است. خود این قدرت نرم برآمده از همگرایی کشورهای اسلامی در مسیر «هیهات منّاالذله»، دشمن را عقب می‌زند. لذا شعار اصلی اجتماع اربعین، حمایت از فلسطین است. در آغاز مسیر راهپیمایی شعار اصلی در موکب‌ها با محوریت فلسطین است. به طور مثال در موکب «نداء الاقصی» علمای اهل سنت فلسطینی، لبنانی و کشورهای دیگر، نشان‌دادن جهت قطب‌نمای این راهپیمایی به سمت فلسطین و آزادی قدس شریف است.[4] محاصره، تحریم و انزوای اسرائیل، شریان اقتصادی و سیاسی این رژیم را نیز قطع می‌کند.
4. اربعین به مثابه بازیگر منطقه‌ای و جهانی (هویت فراگیر، ژئوپلیتیک فرهنگی و قدرت بدون مرز)؛
در حکمرانی نوین، گاهی وزن بازیگران غیررسمی، بیش از بازیگران رسمی است؛ چراکه بازیگران رسمی در یک ژئوپلیتیک مشخص در مرزهای دولت ملت با نیروی انسانی خاصی، محدودند. اما اربعین با عبور از این محدودیت و خلق قدرت نرم در ژئوپلیتیک فرهنگی در مقیاس فراملی، فرانژادی و فرامذهبی، با حضور اتباع بیش از 100 کشور، یک بازیگر جهانی است. اساساً لایه اول معنا در اربعین، ارزش‌های انسانی و فراگیر است که هر وجدان بیداری را مجذوب خویش می‌سازد؛ شاهد این مسئله حضور غیرمسلمانان و حتی لائیک‌ها در سرزمین عراق و همچنین برگزاری اربعین در بسیاری ازکشورهای دنیاست. جالب است که این زنجیزه بزرگ انسانی در ژئوپلیتیک فرهنگی اربعین، بنیان کاملاً مردمی و جهادی دارد نه دولتی و حاکمیتی. در واقع، اربعین، با نمایش عقلانیت و کرامت، انسانیت و صلح‌طلبی، مقاومت و ظلم‌ستیزی و ژئوپلیتیک فرهنگی و تمدنی، سبب خلق یک هویت فراملی فراگیر و قدرت بدون مرز، شده و جهان معنایی جدیدی را به دنیا عرضه می‌کند؛ جهانی که سبک جدیدی از زیست متعالی را مبتنی بر ارزش‌های فطری و اخلاقی ارائه می‌دهد. اربعین وجهه عقلانی و انسانی توحید را به دنیا نمایش می‌دهد و روایت اسلام خشونت‌گرا و جنگ‌طلب را باطل کرده و پروژه اسلام‌هراسی را ناکام می‌گذارد. همین امر سبب شده تا علی‌رغم شدیدترین سانسورها و تقابل‌ها، پدیده اربعین، جهانی شود و دائماً خود را بازتولید نماید.[5] اداره خودیار و مردمی بزرگ‌ترین اجتماع انسانی با بالاترین سطح امنیت و با کیفیت‌ترین خدمات عمومی، مهر باطلی بر نظام سرمایه‌داری و دیوانسالاری می‌زند. طبیعتاً اگر تمرکز اربعین بر مسئله فلسطین و غزه باشد، می‌تواند ضربات سختی به شریان‌های حیاتی رژیم غاصب صهیونیستی و ساختارهای نظم آمریکایی بزند؛ چراکه مقیاس قدرتش، جهانی است.[6]
نتیجه
اجتماع میلیونی اربعین، بستر مناسبی برای ارائه روایت شر مطلق از اسرائیل است تا دنیا خطر این ماشین کشتار که داعیه حکومت جهانی دارد را متوجه شود. حضور اتباع بیش از 100 کشور، صحنه اربعین را به بزرگ‌ترین میدان دیپلماسی عمومی و ایجاد موج خشم و تنفر علیه اسرائیل و پاسخگو‌کردن سازمان‌های بین‌المللی تبدیل کرده است. همچنین اتحاد امت اسلامی و مطالبه‌گری عمومی از حکومت‌های اسلامی می‌تواند اسرائیل را محاصر و نابود سازد. به علاوه حضور میلیونی ذیل مقاومت، قدرت نرم و بازدارندگی مقاومت را به رخ می‌کشد.
ـــــــــــــــــــــــــــــــــــــــ
1. احمدی شیروانی، مریم، اربعین؛ تقویت جبهه مقاومت و تسریع نابودی اسرائیل، خبرگزاری قدس، 02/06/1403، شماره 1007259، https://qudsonline.ir/xbzxk.
2. اکبریان، سیدمحمد، نقش اربعین حسینی در وحدت اسلامی، ره توشه، 1399، شماره 25، ص 51.
3. خبرگزاری تسنیم، عاشقان حسین، اربعین در کربلا؛ از لبنان تا مراکش و‌تانزانیا، تسنیم نیوز، 04/06/1403،
https://www.tasnimnews.com/fa/new.
4. پرویش، محسن، بررسی ظرفیت‌های تمدن‌سازی در جهان اسلام با تکیه بر پیاده‌روی اربعین، نشریه علمی تمدن اسلامی و دین‌پژوهی، سال اول، شماره دوم، 1398، ص 33-44.
5. قاسمی، بهزاد، ظرفیت سنجی پیاده‌روی اربعین و تاثیر آن بر تمدن نوین اسلامی، دو فصلنامه علمی مطالعات بنیادین تمدن نوین اسلامی، دوره6، شماره 2، 1402، ص 37-38.
6. سامانی، سیدمحمود، کارکردهای سیاسی اجتماعی و فرهنگی اربعین حسینی، فصلنامه فرهنگ زیارت، ش 35، 1397، ص 38.