ریشه مشکلات آب و برق در خشکسالی است یا مدیریت؟!
سرویس اقتصادی-
مردم که با وجود کم‌بارشی‌ها و خشکسالی‌ها در سه تابستان گذشته با قطعی آب و برق مواجه نبودند از ابتدای روی کار آمدن دولت چهاردهم ناگهان با مشکل قطع برق گسترده و اخیراً قطع یا کاهش شدید فشار آب و بی‌عدالتی در برق‌رسانی و آبرسانی مواجه شده‌اند که بیش از آنکه به خشکسالی مربوط باشد به مسائل مدیریتی برمی‌گردد.
به گزارش خبرنگار کیهان، قطع برق و آب و بی‌عدالتی در آبرسانی و برق‌رسانی؛ مهم‌ترین مشکل این روزهای مردم در گرمای تابستان است. آن‌هم در حالی که دولت سیزدهم در طول سه سال، اجازه نداد مردم بی‌برقی و بی‌آبی بکشند و سال گذشته با وجود تقاضای 80 هزار مگاواتی برق و کم بارشی و خشکسالی، بدون خاموشی و قطع یا کاهش فشار آب (به جز موارد پراکنده ناشی از حوادث شبکه) تابستان را پشت سر گذاشت.
ایران در حالی سه سال خاموشی و قطع آب نداشت که آمریکا، اروپا و کشورهای ثروتمند عربی با خاموشی‌های گسترده، بحران آب ناسالم و... مواجه بودند. قدرت تولید و برق‌رسانی و آبرسانی، موجب کسب افتخار و آبرو برای ایران در جهان و منطقه شده بود اما ناگهان با روی کار آمدن دولت چهاردهم و مدیریت جدید در وزارت نیرو، خاموشی‌های گسترده آغاز شد و تاکنون ادامه دارد و قطعی یا کاهش فشار آب هم به آن افزوده شده است!
این در حالی است که عباس علی‌آبادی؛ وزیر نیرو سال گذشته در حضور رهبر معظم انقلاب گفت که «در تابستان آینده (1404) خاموشی نخواهیم داشت» اما نه تنها خاموشی وجود دارد بلکه کاهش فشار و قطع آب هم به آن افزوده شده است.
البته ابتدا دلیل قطع زودهنگام و کم‌سابقه برق در پاییز 1404، خودداری از مازوت‌سوزی از سوی دولت چهاردهم برای دادن هوای سالم به مردم عنوان شد، اما بعداً معلوم شد که ذخیره‌سازی گاز نیروگاه‌ها که باید از شهریورماه صورت می‌گرفت انجام نشده بود. در عین حال، همان زمان هم کارشناسان، قطع برق در مصرف 45 هزار مگاوات را با وجود مشکلات، منطقی نمی‌دانستند.
قطع گسترده برق در دولت مدعی اصلاح‌طلبی حسن روحانی وجود داشت و در دولت سیزدهم متوقف شد، ولی با بازگشت مدیریت‌های شبیه آن دولت به راس وزارت نیرو، قطعی‌ها هم برگشته است.
مدیریت بدون خاموشی در ناترازی
واقعیت این است که دولت قبل هم ناترازی
15 هزار مگاواتی را به ارث برده بود و با افزایش 9 هزار مگاوات به ظرفیت تولید برق سعی در کاهش ناترازی کرد، اما ترک فعل دولت‌های یازدهم و دوازدهم در افزایش ظرفیت تولید برق، افزایش گسترده روی‌آوری مصرف‌کنندگان به کولرهای گازی به جای آبی، توسعه ماینرهای غیرمجاز با وجود برخوردها، فرسودگی سیستم برق کارخانه‌ها و برخی منازل و... مصرف برق را افزایش داد، با این وجود از سوی وزارت نیرو مدیریت شد و به خاموشی آنچنانی منجر نشد.
تأمین آب با وجود کم‌بارشی
تأمین آب هم با وجود کم‌بارشی و خشکسالی در سه سال دولت شهید رئیسی با کمترین قطعی یا افت فشار صورت گرفت. مشکل کم آبی در طول سه سال دولت سیزدهم نیز در برخی شهرها وجود داشت اما با تدبیر بموقع وزارت نیرو، از بروز قطعی آب جلوگیری می‌شد.
در دولت گذشته، کار بر زمین مانده دولت یازدهم و دوازدهم به سرانجام رسید و منابع آبی جدید سه مرکز استان؛ یعنی شهرکرد، همدان و سنندج با همت جهادی مدیران وزارت نیرو و حضور میدانی شخص وزیر مهیا و وصل شد. با این‌حال در سفر چند روز پیش رئیس‌جمهور به استان البرز و بازدید از دو طرح تامین آب و نیز آخرین وضعیت ذخیره آبی سد کرج، غیبت وزیر نیرو سؤال‌برانگیز شد!
کارهایی که انجام نشد
مدیریت مصرف حتما لازم است و در دولت قبل هم با ابتکار پاداش خوش‌مصرفی، از این ظرفیت استفاده شد، اما مدیریت مصرف تنها بخشی از راهکار است، نه همه آن.
در سال آبی جاری که از مهرماه 1403 آغاز شده، اگر بارورسازی ابرها، انتقال آب طالقان، برداشت فصلی از سرچشمه رودخانه‌های منتهی به خزر و آب‌های زیر سطح دامنه کوه‌ها، اجرای طرح‌های تشویقی برای کاهش مصرف و... در دستور کار قرار می‌گرفت؛ اکنون شاهد قطع یا کاهش شدید فشار آب در پایتخت نبودیم.
محسن اربابیان؛ مجری اسبق طرح بارورسازی ابرها تصریح کرد: بهترین زمان بارورسازی ابرها از آبان تا اردیبهشت است؛ به‌ویژه در دی و بهمن که شرایط سرمایی زمین امکان بارش مطلوب را با کمترین هزینه فراهم می‌کند.
او افزود: سازمان هواشناسی مدعی است که بارورسازی ابرها می‌تواند بین 10 تا 15 درصد افزایش بارندگی ایجاد کند. اگر این 400 میلیارد متر مکعب بارش سالانه، 15 درصد افزایش یابد میزان افزایش برابر با 60 میلیارد متر مکعب خواهد بود! از این مقدار، بر اساس الگوی موجود، 30 درصد یعنی 18 میلیارد متر مکعب قابل استحصال است. این رقم را مقایسه کنید با آنچه برخی ادعا می‌کنند که می‌توان صرفاً
یک میلیارد متر مکعب آب از زمین استخراج کرد. اربابیان افزود: تأمین آب آشامیدنی استان تهران از منابع کمتر شناخته‌شده کوهستان‌های البرز مرکزی، راهکار دیگری است که ارائه شد که می‌تواند جایگزین مناسبی برای بهره‌برداری نادرست از منابع آب زیرزمینی باشد. او ادامه داد: وزارت نیرو ادعا می‌کند که بارش‌های سالانه کشور حدود 400 میلیارد مترمکعب است که از این میزان، تنها 30 درصد در منابع آبخوان‌ها، رودخانه‌ها و پشت سدها ذخیره می‌شود و مابقی تبخیر می‌شود. این در حالی است که کارشناسانی که بیش از 60 سال در حوزه زاگرس و البرز فعالیت داشته‌اند معتقدند که بخشی از این آب‌ها به اعماق زمین نفوذ کرده و در لایه‌های زیرسطحی ذخیره می‌شود.
مجری اسبق طرح بارورسازی ابرها افزود: آنها بر این باورند که می‌توان با روش‌های ژئوفیزیکی، این منابع را شناسایی و از بخش‌هایی از دامنه استخراج کرد که به آنها منابع کمتر شناخته شده می‌گوییم.
نیاز به منابع جدید آب
البته راهکارهای میان مدت هم باید به سرعت اجرا شود. استفاده دائمی از آب دریای عمان برای صنعت و کشاورزی، برداشت فصلی از آب دریای خزر، استفاده از رودخانه‌های هوائی برای کشاورزی و باغداری (تبدیل بخار هوا به آب به وسیله فناوری) و روش‌های نوین آبیاری از جمله راهکارهای غلبه بر کم آبی است.
ضمن اینکه برخی کارشناسان وقوع سیلاب‌های متعدد در کشور طی سال‌های اخیر از جمله در امامزاده داوود(ع) در کنار کم‌بارشی‌ها را نشانه‌ای از به‌هم ریختگی اقلیمی دانسته و معتقدند استفاده از بارش‌های فصلی و ناگهانی و سیلاب‌ها، باید در دستور کار دولت قرار بگیرد.
برخی کارشناسان معتقدند که تهران در صورت انتقال پایتخت؛ یک کلانشهر بزرگ و مهم باقی خواهد ماند و حتی در صورت پایان خشکسالی به منابع آبی جدیدی نیاز دارد. آب شرب فقط هشت درصد منابع آبی کشور را شامل می‌شود که یک چهارم آن در تهران مصرف می‌شود و تامین آن اگرچه گران است اما آنچنان که برخی مدیران می‌گویند دشوار نیست به‌طوری که با صرفه‌جویی 10 درصدی در مصرف آب کشاورزی، میزان آب شرب کشور، دو برابر می‌شود و لطمه‌ای به خودکفایی کشاورزی هم نمی‌خورد.
سحر تاجبخش؛ رئیس سازمان هواشناسی در گفت‌وگو با خبرگزاری تسنیم، اظهار کرد: مدیریت از اهمیت بالایی برخوردار است؛ به‌خصوص حوزه کشاورزی، صنعت و پس از این دو، شرب. مطمئنم با مدیریت بهینه در وزارت نیرو و سایر دستگاه‌ها بتوانیم این بحران را پشت‌سر بگذاریم.
برخی ادعاهای سیاسی‌کارانه و پاسخ آن
مثل بقیه موارد مشابه، طی روزهای اخیر مدعیان اصلاحات و طرفداران دولت برای سرپوش گذاشتن بر ناکارآمدی و ترک فعل‌های صورت گرفته در زمینه تأمین آب، بعد از حواله کردن همه مشکلات به خشکسالی، با سیاسی‌کاری و در اقدامی مضحک و سازمان‌یافته، اظهارات یک استاد دانشگاه را دست به دست کردند تا تقصیر کم‌آبی امسال را هم گردن دولت سیزدهم بیاندازند. آنها مدعی شدند که دولت سید ابراهیم رئیسی برای جلوگیری از قطعی برق، آب سدها را خالی کرد!
عطا بهرامی؛ کارشناس اقتصادی در این باره پاسخ داد: از مرداد سال قبل دولت پزشکیان مستقر شده، سال آبی هم از ابتدای مهر محاسبه می‌شود. دولت رئیسی چگونه آب سدها را خالی کرده است!
محمد عنایتی؛ کارشناس انرژی هم نوشت: جهت مقایسه، در سال ۱۴۰۰ دولت روحانی پس از دو ترسالی پیاپی سدهای کارون بزرگ را فقط با ۶۴۵ میلیون متر مکعب آب بالای تراز به دولت رئیسی تحویل داد. این رقم در شهریور ۱۴۰۳ با وجود خشکسالی و افت
پنج میلیارد متر مکعبی ورودی سدها، چهار برابر شد و به دولت چهاردهم رسید.
این اولین بار نیست که اصلاح‌طلبان، موضوعات حیاتی کشور را پای منافع سیاسی خود ذبح می‌کنند. تیرماه سال گذشته هم جواد امام؛ سخنگوی جبهه اصلاحات و رسانه‌های این جریان در زمینه تخلیه سدهای خوزستان اخباری منتشر کردند که مستندات میزان پرشدگی این سدها خلاف‌گویی آنها را برملا کرد.
فیروز قاسم‌زاده؛ سخنگوی وقت صنعت آب کشور اظهار کرد: پرشدگی سدهای زنجیره کارون در خوزستان به رغم کاهش ۲۴ درصدی آورد رودخانه‌های این حوضه در سال جاری، ۸۸ درصد و معادل سال قبل است و از شرایط مطلوبی برخوردار است.
گفتنی است، سال گذشته سد گتوند ۱۰۰ درصد پرشدگی داشت درحالی‌که تابستان ۱۴۰۰ این سد ۷۲ درصد آب داشت. همچنین در سال گذشته ۸۹ درصد ظرفیت سد کارون ۴ پر آب بود. سدهای کارون۳، مسجدسلیمان، شهید عباس‌پور، دز و کرخه نیز هر کدام به ترتیب ۶۲، ۹۶، ۸۴، ۹۳ و ۵۶ درصد پرشدگی داشت. این سدها در تابستان ۱۴۰۰ به ترتیب ۳۸، ۸۷، ۴۰، ۴۲ و 34 درصد پرشدگی داشتند.
در مجموع به نظر می‌رسد با وجود خشکسالی، راهکارهای بسیاری برای مدیریت همین منابع آب و برق موجود و عبور کم‌هزینه از روزهای اوج مصرف وجود دارد که کاهش مصرف یکی از آنها است، اما باید مدیرانی در رأس کار باشند که توانایی و اراده لازم برای پیگیری این راهکارها را داشته باشند.