نگاهی به سیره علی(ع) و شاگردی در مکتب علوی
آیه‌های اصحاب ولایت در رکاب امیــرالمؤمنین(ع)
بخش نخست
تارا وحیدی
علی(ع) به‌هیچ‌وجه دل‌بسته دنیا نبود. از همین روی، جنبه دنیایی حکومت در نظر ایشان، کمترین ارزشی نداشت. دنیا از نظر آن حضرت، از عطسه بز یا استخوان خوکی در دست انسان جذامی کمتر بود. حکومت بر مردم، در صورتی برای آن حضرت ارزش داشت که بتواند حقی را اجرا کند و باطلی را فرونشاند. ابن عباس در دوران خلافت امیرالمؤمنین(ع) بر آن حضرت وارد شد. امام درحالی‌که با دست خویش کفش کهنه‌اش را پینه می‌زد، از ابن عباس پرسید: «قیمت این کفش چقدر است؟» ابن عباس گفت: «هیچ» امام فرمود: «ارزش همین کفش کهنه، در نظر من از حکومت و امارت بر شما بیشتر است؛ مگر آنکه با آن عدالتی را اجرا کنم؛ حقی را به ذی‌حقی برسانم؛ یا باطلی را از میان بردارم.»
از دیگر اهداف آرمانی امام علی(ع) در به دست‌گرفتن حکومت، برپایی نشانه‌های دین، اصلاح در بلاد، اقامه حدود الهی، و امنیت‌بخشی به مظلومان بوده است. در سال 35 هجری و پس از قتل عثمان، حضرت انگیزه خود از پذیرش حکومت را صرفاً برقراری عدالت اجتماعی (احساس وظیفه در جهت یاری مظلوم و مقابله با ظالم) معرفی می‌کند. آن حضرت در همین زمان و در وقت بیعت مردم با ایشان، در کلامی پس از یاری خواستن از مردم برای اصلاح امور، سوگند یاد کرد که داد مظلوم را از ظالم خواهد گرفت.
اصرار و عزم راسخ امیرالمؤمنین(ع) برای برپایی عدالت اجتماعی در جامعه، تا حدی است که می‌فرماید: «اگر حق مردم را مهریه زنانتان کرده باشید، یا کنیزانی خریده باشید، آن را به اموال عمومی برمی‌گردانم». همچنین در جایی دیگر می‌فرماید: «ضعیف در نزد من عزیز است تا حقش را از ظالم بگیرم؛ و قوی برایم ناتوان است تا حق مظلوم را از وی بستانم.»
ولایت‌پذیری از نگاه شهروندان
مهم‌ترین سفارش پیامبر اکرم (ص) نیز در خطبه‌های غدیر ولایت امیرالمؤمنین بود، اگر پیامبر ولایت علی(ع) را ابلاغ نمی‌کرد رسالتش کامل نمی‌شد و پیغمبری پیامبر اکرم با ابلاغ ولایت علی(ع) کامل شد، لذا پشتیبانی و صیانت از جایگاه والای ولایت‌فقیه مهم‌ترین پیام غدیر است و باید در ایام دهه امامت و ولایت این محور مهم به‌خوبی در جامعه تشریح و به مردم بازگو شود، انس با غدیر موجب علاقه بیشتر به امامت و ولایت، اطاعت‌پذیری بدون قیدوشرط، وحدت بین مسلمانان و همچنین روشن‌شدن مسیر حرکت انسان به‌سوی کمال و سعادت می‌شود.
علیرضا روحانی یک فرهنگی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «با توجه به اینکه عید غدیر روز میثاق و پیوند است؛ لذا ما باید در مسیر ولایتمداری حرکت کنیم. یکی از آثار ولایت ایجاد پیوند و پیوستگی میان امام و امت است. در سایه این پیوند یک انسجام و پیوستگی وصف‌ناپذیر در جامعه اسلامی ایجاد می‌شود؛ به همین دلیل ولایتمداری از جمله شروط و مراتب پذیرش غدیر محسوب می‌شود، بنابراین اگر ما ولایتمدار نباشیم در مسیر غدیر حرکت نکردیم.»
مهدی ترکی‌زاده یک کارشناس ارشد تاریخ اسلام توضیح می‌دهد: «ولایتمداری هم در سایه فهم و عمل به خواست امیرالمؤمنین علی(ع) به طور مستقیم است و هم پیروی از جانشینان خاص وی در دوران غیبت که امروز مقام معظم رهبری است؛ بر همین اساس ولایت دژ محکم پیوند و اتصال میان امام و امت و اتصال میان امت با یکدیگر است. اتصال به یک انسجام اجتماعی غیرقابل وصف منتهی می‌شود که در سایه آن انسجام می‌توان بزرگ‌ترین مشکلات را برطرف و در برابر انواع طوفان‌ها مقاومت کرد و مسیر الهی را حفظ کرد.»
مریم عالیان شهروند تهرانی و عضو فعال مسجد محله‌ای در شرق تهران برایمان می‌گوید: «رسم بر آن است که در روز عید، مردم به دیدار سادات بروند. در این روز مردم باید بهترین و زیباترین لباس‌های خود را بپوشند و خود را معطر به بهترین عطرها کنند و با چهره خندان و شادمان به دید و بازدید یکدیگر بروند. در این روز بسیاری از افراد روزه می‌گیرند و به مؤمنان اطعام می‌دهند. در این روز مردم باید جشن بگیرند. این روز، روزی است که پیامبر اکرم (ص) حجت را بر پیروانش تمام کرد و دین اسلام را به دینی پایدار و بی‌خدشه مبدل ساخت؛ لذا ما باید سعی کنیم در این روز عواطف خود را بر اساس ایمانمان مدیریت کنیم. در روایات متعددی به عظمت اطعام در این روز اشاره شده است. چه خوب است که ما در این روز یک پویش طعام همگانی در سراسر کشور راه‌اندازی کنیم و این روز را که مزین به نام فقرا هم است، جشن بگیریم و شادی آنها را به شادی خودمان پیوند دهیم. همان‌طور که عرض کردم شادی خود را به رضای پروردگار پیوند دهیم.»
تربیت‌یافتگان امام علی(ع) چه کسانی بودند؟
حوزه تربیت‌شدگان امیرالمؤمنین(ع) را می‌توان به سه دسته خواص الخواص، خواص و عوام تقسیم نمود که آن را از بررسی زندگانی و سیره این افراد به دست آورده‌ایم.
پیامبر اکرم (ص) فرمودند: «من تربیت شده خدای تعالی و علی(ع) تربیت شده من است»؛ یعنی امام علی(ع) با یک واسطه ادب را از خدای تعالی گرفته است و آن واسطه پیامبر (ص) است که از طریق وحی این کار را انجام داده است.
امیرالمؤمنین(ع) باب علم خداوند متعال است و در فرمایشی می‌فرماید: «من از همان دوران طفولیت همراه پیامبر (ص) بودم و گاهی پیامبر لقمه می‌گرفت و در دهان من قرار می‌داد.»؛ بنابراین تربیت‌شدگان مکتب امام علی(ع) با دو واسطه این تربیت را از پروردگار گرفته‌اند و ما می‌توانیم از باب امیرالمؤمنین(ع) بنگریم و ببینیم تربیت‌شدگان او چگونه تربیت شده‌اند؟ البته ما اشخاصی را داریم که پیامبر (ص) و امام علی(ع) را دیدند؛ ولی تربیت نشدند.
تربیت‌شدگان امیرالمؤمنین(ع) را می‌توان به سه دسته خواص الخواص، خواص و عوام تقسیم کرد که آن را از بررسی زندگانی و سیره این افراد به دست آورده‌ایم.
حجت‌الاسلام‌والمسلمین نظری منفرد کارشناس مسائل مذهبی در تعریف دسته عوام توضیح می‌دهد: «باید گفت که این افراد کسانی بودند که اجمالاً از حضرت اطاعت می‌کردند و این تربیت هم بنا بر معرفت آنها از امام(ع) بوده است؛ لذا امام(ع) را در همین حد لازم الاطاعت می‌دانسته و به او احترام می‌گذاشتند.
در یک نقلی آمده است، وقتی حضرت امیر(ع) از جنگ صفین برمی‌گشتند، در مسیر مراجعت، به قبیله‌ای رسیدند که رئیس آن طائفه به استقبال حضرت آمده و ایشان را درحالی‌که سواره بودند، بدرقه کرد که امام(ع) ایستاد و به او فرمود: «برگرد؛ چراکه من سواره هستم و تو پیاده و چون تو رئیس قبیله هستی، این باعث ذلت مؤمن است و والی را مفتون می‌کند.»
تعداد تربیت‌یافتگان دسته عوام بسیار زیاد بوده و به شش هزار نفر می‌رسیده است که به آنها «شرطۀ الخمیس» می‌گفتند که در تعریف «شرطة الخمیس» آمده است، آنها چند هزار نفر از افراد تحت فرمان حضرت امیر(ع) بودند که با حضرت عهد بستند تا پای مرگ در رکابش باشند و درباره تعداد آنها که در حقیقت فداییان این امام همام بودند، آمارهای مختلفی ارائه شده است برخی تعداد آنان را پنج هزار نفر و برخی از کتاب‌های تاریخی چهل هزار تن دانسته‌اند.»
حجت‌الاسلام‌والمسلمین نظری منفرد توضیح می‌دهد: «دسته دیگر، دسته خواص هستند آنها را اشخاصی بودند که امام(ع) را تا حدی شناخته بودند؛ همانند اصبغ بن نباته، حارث همدانی و کمیل بن زیاد که اینها جزء خواص هستند نه خاص الخاص.»
وی در ادامه می‌افزاید: «دسته دیگر، خواص الخواص امام علی(ع) هستند که این امام همام در خطبه 175 نهج‌البلاغه می‌فرماید: «من اگر بخواهم بگویم، هر کسی خاطراتش چه بوده و کی متولد شده و چه زمانی از دنیا می‌رود و تا قیامت بخواهم بگویم چه گروهی هدایت شده و چه گروهی گمراه می‌شوند، می‌توانم؛ اما نمی‌گویم؛ هراس دارم مبادا درباره من غلو کنید؛ من این علم را به برخی از خواصم گفته‌ام.» که از این‌جا معلوم می‌شود، حضرت خواصی داشتند که صاحب سِرّ بوده‌اند.
یکی از یاران خواص الخواص حضرت امیر(ع)، رشید حجری است، کسی که صاحب سِرّ امام علی(ع) بوده و علمِ منایا و بلایا می‌دانسته و وقتی قرار شد توسط عُمّال معاویه دست‌وپای او را بریده و به دار آویختند، مردم برای تماشا آمدند که در میان آنها دختر او نیز حضور داشت. دختر بر اساس عاطفه‌ای که نسبت به پدر داشت، گفت: بابا احساس درد هم می‌کنی؟ پاسخ شنید: آری؛ اما مشاهده کرد که پدرش از سکینه و وقار خاصی برخوردار است و گفت: چقدر احساس درد می‌کنی؟ رشید حجری جواب داد: همانند کسی که میان جمعیتی مختصر فشاری به او بیاورند. دختر گفت: پدر! من در شگفتم فقط همین‌قدر احساس درد می‌کنی؟ او گفت: تعجب نکن؛ گروهی در آخرالزمان خواهند آمد که بینش و معرفت آنها نسبت به دین و امام زمان خود از ما بیشتر خواهد بود.»
میثم تمار، مالک بن اشتر نخعی،هاشم بن عتبه (مرقال)، صعصعۀ بن صوحان عبدی همگی در ردیف یاران خواص الخواص حضرت امیر(ع) قرار دارند.
بهره‌مندی از سیره ناب علوی نیاز ما در همه عرصه‌ها
حجت‌الاسلام‌والمسلمین دکتر سید احمدرضا شاهرخی نماینده ولی‌فقیه در لرستان اظهار می‌دارد: «در جهان، کشور ایران اسلامی را به نام امیرالمؤمنین(ع)، و به‌صورت خاص استان ما را در همه‌جا به‌عنوان محبین اهل‌بیت(ع) و ولایتمدار می‌شناسند و این امتیازی است که شامل حال ماست.»
وی درخصوص همایش بین‌المللی سیره علوی ادامه می‌دهد: «هماهنگی، همدلی، هم‌افزایی، بسیج همگانی و مجموعه فعالیت‌ها و تلاش‌ها تا به این‌جا رسیده که بحمدالله از جنبه استانی فراتر رفته و جنبه ملی پیدا کرده، و ان‌شاءالله در آینده نه‌چندان دور انتظار می‌رود که جنبه فراملی پیدا کند که این خود یک حرکت رو به رشد است که در سایه همدلی به دست آمده است.»
حجت‌الاسلام شاهرخی بیان می‌کند: «این حرکت روبه‌رشد با تغییر مدیران در سطح استان نباید تضعیف شود و حرکت رو به کمال دچار وقفه شود، چرا که هر کدام از عزیزان وظایفی بر عهده آنهاست که البته به کرامت حضرت امام علی(ع) این فعالیت همچنان قوی‌تر از گذشته ادامه خواهد یافت.»
امام‌جمعه خرم‌آباد با اشاره به اینکه کشور و استان ما از دوستداران امیرالمؤمنین(ع) هستیم، می‌افزاید: «جامعه ما نیازمند تعلیم‌وتربیت در همه ساحت‌ها است، لازم است که از سیره علوی به‌عنوان یک راه و روش در تربیت و تعلیم عموم جامعه خصوصاً جوانان از آن استفاده کنیم.»
حجت‌الاسلام شاهرخی بیان می‌کند: «همایش سیره علوی باید در سطوح مختلف جامعه ما ایجاد معرفت‌افزایی کند.» وی عنوان می‌کند: «اگر عمیقاً به کلام نورانی آن حضرت معرفت پیدا کنیم، این معرفت و در کنار آن محبت نسبت به مولای متقیان علی(ع) ماندگار خواهد شد، این همان چیزی که ما به دنبال آن هستیم، اینکه آیه کریمه می‌فرماید: کسانی که خدا و رسولش و مؤمنانی [چون علی بن ابی‌طالب] را به سرپرستی و دوستی بپذیرند [حزب خدایند]، و یقیناً حزب خدا [در هر زمان و همه‌جا] پیروزند.»
حجت‌الاسلام شاهرخی بیان می‌کند: «این ایمان به خدا و رسول خدا، جانشین پیامبر ما را در زمره حزب الهی قرار می‌دهد، این حزب الهی‌ست که پیروز است و ما امروز برای پیروزی در همه مقاطع و ساحت‌های گوناگون نیازمند بهره‌مندی از سیره ناب علوی هستیم، در این دهه ولایت و امامت، هم باید شور باشد و هم شعور، هر دو باید در کنار هم باشند.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «در حقیقت همایش سیره علوی با علم افزایی و آگاهی‌بخشی درخصوص شخصیت ممتاز امیرالمؤمنین(ع) در کنار برگزاری جشن‌های مختلف تکمیل‌کننده آن است که به همراه خود معرفت و محبت و اطاعت را در پی خواهد داشت.»
حجت‌الاسلام شاهرخی با استناد به آمار اعلام می‌دارد: «ارسال ۲۰۰ مقاله به این همایش، ایجاد کمیته‌های گوناگون و مختلف علمی، اجرائی، تبلیغاتی و غیره، بحث و تبادل نظر در فضای مجازی، و اشاعه آن حضور اندیشمندان کشورهای دیگر، حقیقتاً قابل‌تقدیر است و این نشان‌دهنده آن است که فعالیت این همایش به‌عنوان یک همایش ملی فراتر رفته، جای خوشحالی است.»