حفظ ارزش روبل با نسخه نجات‌بخش پوتین
در حالی که تصور عمومی از تحریم‌های شدید اقتصادی علیه روسیه این بود که اقتصاد این کشور در مسیر فروپاشی قرار گیرد واقعیت بازار ارز روسیه، روایت متفاوتی را نشان می‌دهد. ارزش روبل نه‌تنها سقوط نکرد بلکه در سال جاری بیش از ۴۰ درصد در برابر دلار تقویت شده است. اکنون هر دلار آمریکا معادل حدود 79 روبل است؛ عددی بسیار نزدیک به نرخ قبل از جنگ اوکراین در فوریه ۲۰۲۲.
در جهانی که سقوط پول ملی، به عنوان پیامد رایج جنگ و تحریم مطرح می‌شود؛ اقتصاد روسیه توانست در برابر فشارها مقاومت کند و ثبات ارزی را حفظ نماید. نسخه ارزی روسیه در دوران بحران چه بوده است؟
سیاست پولی سختگیرانه بانک مرکزی؛ بانک مرکزی روسیه خیلی زود و قاطع وارد عمل شد. با افزایش نرخ بهره و کنترل شدید بازار ارز، تقاضا برای ارز خارجی را کاهش داد و انگیزه سفته‌بازی را مهار کرد. این تصمیم اگرچه به افزایش هزینه‌های وام منجر شد اما از بی‌ثباتی اقتصادی جلوگیری کرد.
تبدیل اجباری درآمدهای صادراتی به روبل، دولت روسیه صادرکنندگان را ملزم کرد تا ارز حاصل از فروش نفت، گاز و سایر کالاها را در بازار داخلی به روبل تبدیل کنند. این اقدام، عرضه روبل را تقویت و به طور مستقیم از ارزش پول ملی حمایت کرد.
استفاده هوشمندانه از یوان چین به جای دلار روسیه به جای تکیه بر نظام مالی غرب، به‌سرعت به سمت ارزهای شرقی، به‌ویژه یوان چین، حرکت کرد. اکنون بخش قابل توجهی از ذخایر ارزی و مداخلات بانک مرکزی روسیه با یوان انجام می‌شود. این تغییر، وابستگی به دلار را کاهش داده و ثبات بیشتری برای بازار ارز روسیه فراهم کرده است.
ثبات نرخ ارز لزوماً به معنای کاهش فشارهای اقتصادی نیست اما می‌تواند تورم وارداتی را کاهش داده و قدرت برنامه‌ریزی اقتصادی را افزایش دهد. با وجود رشد قیمت‌ها در داخل روسیه، کنترل نرخ ارز باعث شد که جهش ناگهانی قیمت‌ها، مشابه آنچه در سایر اقتصادهای تحریمی دیده شده، اتفاق نیفتد.
درسی که از تجربه روسیه می‌توان آموخت این است که پاسخ به تحریم‌ها الزاماً فروپاشی اقتصادی نیست. اگرچه روسیه هزینه‌های سنگینی در سایر حوزه‌ها پرداخت کرده اما نشان داد با ابزارهایی چون سیاست پولی قاطع، تنظیم بازار ارز و تنوع‌بخشی ارزی می‌توان اثرگذاری تحریم‌ها را کاهش داد.
نقطه عزیمت روسیه از تحریم‌ها
«حامد صفرزاده»؛ کارشناس اقتصاد بین‌الملل می‌گوید: تجربه روسیه در مدیریت نرخ ارز طی سه سال اخیر را یکی از نمونه‌های نادر و موفق ثبات اقتصادی در شرایط شدید فشار خارجی می‌داند. آنچه در روسیه رخ داد حاصل ترکیبی از تصمیم‌گیری قاطع، استفاده هدفمند از ابزارهای درون‌زا و بازطراحی نقش پول ملی در چرخه تولید و تجارت بود.
وی می‌افزاید: نقطه عزیمت روسیه در این مسیر، استقلال کامل بانک مرکزی در تصمیم‌گیری پولی بود. در روزهایی که بسیاری انتظار داشتند با آغاز جنگ در اوکراین و آغاز موج تحریم‌ها، نرخ ارز در روسیه دچار جهش‌های بی‌سابقه شود بانک مرکزی این کشور با افزایش شدید نرخ بهره و محدودیت در انتقال سرمایه به خارج، مانع از هجوم تقاضا به بازار ارز شد.
کارشناس اقتصاد بین‌الملل تأکید می‌کند: این تصمیم در کوتاه‌مدت به کاهش رشد اقتصادی منجر شد اما اثر روانی بسیار مهمی داشت؛ بازار متوجه شد که بانک مرکزی مسلط بر اوضاع است و اجازه خروج کنترل‌نشده سرمایه را نخواهد داد. عامل دوم، سیاست الزامی تبدیل درآمدهای ارزی صادراتی به روبل در بازار داخلی بود. دولت روسیه صادرکنندگان بزرگ، به‌ویژه در حوزه انرژی را موظف کرد بخش عمده‌ای از درآمدهای ارزی خود را در داخل کشور و به روبل تبدیل کنند.
صفرزاده ادامه می‌دهد: این فرآیند باعث تزریق مداوم ارز به بازار رسمی شد و از طرفی تقاضای داخلی برای ارز خارجی را کاهش داد. در واقع، روبل با پشتوانه جریان مستمر عرضه ارز تقویت شد؛ نه از طریق ذخایر خارجی، بلکه با استفاده از مکانیسم فعال‌سازی منابع صادراتی.
نقش روانی ثبات بازار ارز
کارشناس اقتصاد بین‌الملل تأکید می‌کند: اقدام سوم و بسیار کلیدی روسیه، تنوع‌بخشی هوشمندانه به ارزهای مبادله‌ای بود. استفاده از یوان چین به عنوان ارز جایگزین دلار در ذخایر ارزی و مداخلات بازار، نه‌تنها وابستگی به نظام مالی غرب را کاهش داد بلکه راه تنفسی برای تجارت خارجی کشور فراهم کرد. امروزه یوان، مهم‌ترین ارز خارجی در بازارهای مالی روسیه محسوب می‌شود و نقش تعیین‌کننده‌ای در موازنه بازار ارز این کشور دارد.
صفرزاده به نقش روانی ثبات و پیش‌بینی‌پذیری در بازار ارز اشاره کرده و می‌گوید: اقدامات بانک مرکزی روسیه باعث شد فعالان اقتصادی به تدریج انتظارات خود را با ثبات روبل تنظیم کنند. وقتی انتظارات تورمی کنترل شود و چشم‌انداز ارزی با ثبات جلوه کند تقاضای غیرتجاری و سفته‌بازانه برای ارز کاهش می‌یابد. این پدیده خود به تقویت چرخه ثبات ارزی منجر می‌شود.
ترکیب ابزارهای پولی و ارزی
در مجموع، تجربه روسیه نشان می‌دهد که حتی در شرایط جنگ، تحریم‌های شدید و خروج سرمایه، می‌توان با ترکیب دقیق ابزارهای پولی، ارزی و نهادی، از سقوط پول ملی جلوگیری کرد. البته این مسیر نیازمند شجاعت در تصمیم‌گیری، هماهنگی نهادی، و اعتمادسازی مستمر با بازارهاست. آنچه روبل را نجات داد نه صرفاً تزریق منابع، بلکه بازآفرینی نقش پول ملی در معادلات اقتصادی روسیه بود.
خبرگزاری فارس