بازتاب گزارش ارتقای کمیت و کیفیت نان و مهار چالش‌های پیش‌روی نانوایی‌ها
خمیرمایه حل مشکلات نــان در تنـور داغ توجه به مطالبات مردم و نانـوایـان
گالیا توانگر
نان یکی از اصلی‌ترین اقلام سفره خانوار ایرانی‌ست و حساسیت‌ها همیشه در طول تاریخ بر کمیت، کیفیت و قیمت آن وجود داشته و دارد. رصد میدانی نشان می‌دهد برخی از نانوایی‌ها کم‌فروشی می‌کنند و از حجم یا اندازه نان می‌زنند، نان‌ها از کیفیت مناسبی برخوردار نبوده و با وجود اینکه نرخ مشخصی برای هر نان تعیین شده، اما بالاتر از نرخ مصوب می‌فروشند و این مسائل نارضایتی مردم را به همراه داشته است. حمیدرضا رستگار رئیس اتاق اصناف تهران می‌گوید: «برخورد قانونی به این صورت است که متخلفان هم جریمه دارند و هم در صورت تکرار تخلف واحدهای صنفی پلمب می‌شوند و واحدهای دیگری جایگزین این واحدهای صنفی می‌شوند.»
اما همیشه در قصه پرغصه چالش‌ها نباید یکطرفه نگریست. اغلب نانوایی‌ها و کارگرانشان قشر زحمتکشی هستند که این روزها با سیلی صورت خود را سرخ نگه می‌دارند. کارگرانی در دل نانوایی‌ها داریم که تنها 5 یا 6 میلیون تومان ماهیانه می‌گیرند. نانواهایی داریم که زن و بچه خود را به کار نانوایی‌شان گمارده‌اند تا بتوانند دکانشان را سر پا نگه دارند.
این گزارش بازتاب نظرات مردمی و نانواها در پی درج سه شماره گزارش نان در مورخ 6 و 7 و 8 خردادماه 1404 است که از نظر می‌گذرانید.
گلایه‌های مردم
محرم لطیفی یک شهروند به گزارشگر کیهان می‌گوید: «همین امروز با نانوایی بربری محله‌مان مشاجره لفظی داشتم. هر نان بربری را ده‌هزار تومان می‌فروشد، اما اندازه‌اش تا یک‌سوم کوچک‌تر شده است. به نانوا تشر زدم: آیا انصاف است به مردم این محل که از قشر ضعیف و کارگری هستند، دو برابر قیمت بفروشی، بعد با کوچک‌کردن اندازه نان، کم‌فروشی هم داشته باشی؟!»
داوود محمدی یک کارمند می‌گوید: «همین امروز صبح سر بزنگاه رسیدم! دیدم چند تا گونی آرد از نانوایی محله‌مان پشت موتور روانه قنادی محل شد! چرا نظارت باید تا این حد ضعیف باشد؟»
صغری عطوفتی یکی از ساکنین خیابان مقداد واقع در شرق تهران می‌گوید: «نانوایی لواشی محل فقط ساعات محدودی پخت دارد و همیشه بسته است. از نانوایی دلیلش را پرسیدم، با بدخلقی جواب داد: آرد ندارم، برو نانوایی دیگری!»
رضا محجوب یک جوان که در صف نانوایی به انتظار ایستاده گله‌مندانه می‌گوید: «نان‌ها یا خمیرند و یا حالت الاستیکی و کشی دارند! من تحقیق کردم، دیدم اکثر نانوایی‌ها مگر چند تا نانوایی سنگکی خمیرمایه نمی‌زنند. بهانه‌شان این است که اگر بزنیم برایمان صرف نمی‌کند!»
مشکلات نانینو!
سهمیه آرد نانوایان تا مدتی بر اساس اطلاعات شرکت نانینو جمع‌آوری می‌شد؛ اما این شرکت به دلیل اینکه نتوانست مأموریت خود را به طور کامل انجام دهد، مشکلاتی را در توزیع آرد به وجود آورد.
شهداد نقره بازرس اتحادیه نان سنگکی تهران که خود صاحب یک نانوایی در ناحیه نارمک است، در مورد تخلفاتی که ادعا شده نانوایی‌ها در حین استفاده از نانینو مرتکب می‌شوند، توضیح می‌دهد: «یک دلیلی که منجر به کم‌شدن سهمیه آرد دولتی نانوایی‌ها می‌شود، تحت عنوان «موارد نامتعارف» ثبت می‌گردد و هیچ توضیحی هم بابتش داده نمی‌شود، تنها از سهمیه نانوایی به‌ظاهر متخلف کم می‌کنند.»
وی در ادامه می‌گوید: «شما یک شهروندی را تصور کنید که با یکی از کارت‌های بانکی خود روانه نانوایی محل می‌شود و نانش را خریداری می‌کند. دوباره غروب با همان کارت به نانوایی مراجعه کرده و تعداد دیگری نان خریداری می‌کند. نانوا هم در طول روز با تعداد زیادی از مردم سروکار دارد و در خاطرش نمی‌ماند که این فرد با همان کارت صبح هم مراجعه داشته است. از طرفی برای هر کارت بانکی تعداد معینی خرید نان در یک روز معین شده است، مثلاً 10 نان سنگک برای هر کارت بانکی. به این ترتیب مورد تخلف برای نانوایی ثبت می‌شود، بی‌آنکه روح نانوا هم خبردار باشد، موارد نامتعارف تخلفش چه بوده است؟! و در پی آن سهمیه آردش را کم می‌کنند!»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «البته چون من بازرس اتحادیه هستم، نمی‌خواهم بگویم: اصلاً مورد نامتعارف و تخلف وجود ندارد. یک سری نانوایی‌های متخلف که سواد دورزدن را دارند! 20 تا 30 تا از کارت بانکی فامیل و آشنایانشان را جمع‌آوری می‌کنند و با آنها تعدادی فروش نان در نانینو ثبت کرده و به جای اینکه با توجه به نیاز واقعی خود کیسه آرد بگیرند، دو برابر سهمیه آرد دولتی دریافت می‌کنند. در مواردی بوده که گزارش شده اصلا نیاز فلان محله به این تعداد نان‌های فروخته شده از فلان نانوایی واقع در محله مذکور نیست، وقتی بازرسی انجام شد، ده‌ها کارت بانکی از نانوایی متخلف بیرون کشیدیم.»
این بازرس اتحادیه نانوایی سنگکی تهران در تبیین موارد تخلف نانوایی‌ها می‌گوید: «یک کیسه آرد آزادپز یک میلیون و دویست هزار تومان قیمت دارد که به‌اصطلاح می‌گویند: کیسه آرد نوع 6 است. از این آرد در قنادی‌ها، تولیدی بیسکویت و... استفاده می‌شود. اما یک کیسه آرد دولتی نوع 2 بین 48 تا 50 هزار تومان قیمت دارد. برخی نانوایی‌های متخلف تعدادی کیسه آرد دولتی خود از قرار هر کیسه بین 800 تا 900 هزار تومان به قنادی‌ها می‌فروشند.»
وی در پایان اشاره دارد که برخی کیسه‌های آرد به‌صورت قاچاق سر از کشورهای عربی در می‌آورند!
یارانه نان به نانوایی‌ها پرداخت شود یا مردم؟
«نقره» صاحب نانوایی سنگکی واقع در شرق تهران می‌گوید: «در حال حاضر خیلی از نانوایی‌ها دوست دارند به سمت ماشینی‌شدن بروند. شاید خیال کنید انگیزه مدرن‌شدن دارند، اما در واقع می‌خواهد با استخدام کمتر کارگر از هزینه تولید نان بکاهند، بلکه به سود بیشتر برسند. یک زمانی بود که در هر نانوایی سنگکی 5 تا 6 کارگر فعال بودند. نان با کیفیت دست مردم می‌دادند. الان اغلب خانوادگی اداره می‌شوند و داعیه ماشینی شدن دارند. این مسئله به کیفیت نان آن هم در بازاری که رقابتی نیست، ضربه می‌زند.»
وی در ادامه می‌افزاید: «تا امروز یارانه نان به نانوایی‌ها تعلق می‌گرفته است که اغلب در شهرهای بزرگ جا دارند؛ چرا که در نقاط روستایی عملاً نانوایی وجود ندارد که بخواهند به آن یارانه بدهند. مردم روستا اغلب خودشان نان خودشان را می‌پزند؛ بنابراین عملاً یارانه نان به روستا و روستایی تعلق نمی‌گیرد.»
این نانوا در ادامه با ورق‌زدن خاطرات ذهنی خود به گزارشگر کیهان می‌گوید: «یکی از اقوام من در سفر به سوئد تعریف می‌کرد: قیمت نان در سوئد خیلی بالاست. من خودم آرد می‌خریدم و در فر نان می‌پختم. اختیار نان با خودم بود.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «چنانچه یارانه نان را به خود مردم بدهیم، قیمت نان واقعی شده و خیلی از چالش‌های نان از قبیل کنترل دورریز نان، افزایش کیفیت نان، کاهش مصرف آرد و مصرف بهینه نان با مدیریت مردمی حل و فصل می‌شود.»
واقعی‌کردن قیمت نان و افزایش کیفیت آن
یکی از نانوایان مشهد در این باره با اشاره به افزایش ۳۰ درصدی بیمه کارگران در نانوایی‌ها، اظهار می‌دارد: «یارانه نان ۴۰ درصدی که دولت به نانوایی‌ها پرداخت می‌کرده، در یک‌ماهه اخیر واریز نشده است. برخی از همکاران ما ۲۵ عدد نان ۱۴۰ گرمی را بسته‌بندی کرده و با قیمت ۱۸ هزار تومان می‌فروشند. یک کیک ۷۰ گرمی هم ۱۸ هزار تومان قیمت دارد؛ چرا در این دو مورد که هر دو، مواد اولیه تقریباً یکسانی دارند، این تفاوت قیمت آشکار وجود دارد؟»
وی کلید حل مشکلات نانوایی‌ها را پرداخت مستقیم یارانه نان به مردم و آزادکردن قیمت نان دانسته و تأکید دارد: «در حال حاضر، کیفیت نان تولیدی بسیار پایین است. آزادکردن قیمت نان و تهیه آرد مرغوب توسط نانوایان منجر به افزایش کیفیت نان خواهد شد.»
این نانوا ادامه می‌دهد: «در حال حاضر، بیش از ۱.۵ میلیون تبعه در استان خراسان رضوی زندگی می‌کنند که هیچ حقی از بیت‌المال ندارند. این افراد نان یارانه‌ای را با تعداد بسیار زیاد خریداری کرده و خشک می‌کنند و درآمد کسب می‌کنند. این موضوعات معضلاتی است که عدم پرداخت یارانه مستقیم به مردم به وجود آورده
است.»
وی در پایان بیان می‌کند: «15 اردیبهشت‌ماه، به فرمانداری مراجعه کردیم و قول پرداخت یارانه
۴۰ درصدی به نانوایان داده شد که این اتفاق رخ نداد. قرار بود تا ۲۵ اردیبهشت‌ماه نیز تمام مشکلات نرخ نان حل شود که آن هم به وقوع نپیوست.»
گفتنی است در حال حاضر حدود ۵ هزار نانوایی در خراسان رضوی فعال است که ۲ هزار و ۵۰۰ واحد از آنها در مشهد مستقر هستند. نانوایان مشهد و دیگر شهرستان‌ها با انتقاد از بخشنامه جدید سازمان تأمین اجتماعی، خواستار بازنگری در قیمت نان هستند تا بتوانند شرایط اقتصادی خود را بهبود ببخشند. گویا این بخشنامه، معافیت کارفرمایان دارای کارگاه‌های کمتر از پنج کارگر را از پرداخت حق بیمه لغو می‌کند؛ این موضوع نانوایی‌ها را نیز شامل می‌شود.
راهکار حل مشکل نان چیست؟
برخی نانوایان در این باره می‌گویند: «افزایش هزینه‌های جاری مانند دستمزد، انرژی، اجاره مغازه و مواد اولیه، به‌ویژه افزایش قیمت گندم، ما را به مرز زیان‌دهی رسانده است. نانوایان آزادپز مجبور به افزایش قیمت شده‌اند تا بتوانند سرپا بمانند.»
آنها تأکید دارند: «بیش از یک سال است که قیمت مصوب نان تغییر نکرده، درحالی‌که تورم همه هزینه‌ها را چندبرابر کرده است.»
کارشناسان چه نظری دارند؟ برخی کارشناسان اقتصادی معتقدند که تداوم یارانه مستقیم به نان در شرایط فعلی، منجر به اتلاف منابع و فساد در زنجیره توزیع می‌شود.
سهراب جلالی، استاد اقتصاد در گفت‌وگو با فارس می‌گوید: «حذف یارانه نان به‌صورت یک‌باره ممکن نیست، اما دولت باید به سمت پرداخت یارانه به مصرف‌کننده و استفاده از ابزارهایی مثل کارت نان حرکت کند.»
وی می‌افزاید: «در بلندمدت، نظام چندنرخی نه‌تنها ناکارآمد است، بلکه عدالت را نیز خدشه‌دار می‌کند.»
دولت در حال بررسی طرح‌هایی مانند کارت نان، پرداخت یارانه به‌صورت دیجیتال و تقویت نظارت هوشمند بر نانوایی‌ها است. بر اساس اعلام سخنگوی وزارت اقتصاد، تا پایان تابستان امسال قرار است فاز اول سامانه هوشمند یارانه نان به طور سراسری اجرائی شود. در این سامانه، قیمت نان آزاد می‌شود؛ ولی یارانه مستقیماً به‌حساب خانوار واریز خواهد شد. این اقدام قرار است هم به حذف فساد و هم به شناسایی دقیق مصرف نان در کشور کمک کند.