«صنعت هسته‌ای» بومی در خدمت حوزه سلامت و تشخیص و درمان بیماری سرطان
امروزه کشورهایی که به صنعت هسته‌ای بومی و صلح‌آمیز دست یافته‌اند، از مزایای گسترده آن در حوزه سلامت از جمله تشخیص و درمان سرطان‌ها بهره‌مند شده‌اند.
به گزارش خبرگزاری تسنیم، صنعت هسته‌ای، به‌عنوان یکی از پیشرفته‌ترین و راهبردی‌ترین فناوری‌های قرن، نقشی کلیدی در توسعه علمی، اقتصادی و بهداشتی جوامع ایفا می‌کند. اگرچه در نگاه نخست، صنعت هسته‌ای بیشتر با تولید انرژی گره خورده است، اما یکی از مهم‌ترین و گسترده‌ترین کاربردهای آن در عرصه‌ای حیاتی چون پزشکی جلوه‌گر می‌شود؛ جایی که فناوری هسته‌ای به کمک پزشکان و کادر درمان می‌آید تا به نجات جان انسان‌ها بپردازد.
به‌رغم مناقشات سیاسی در مورد برنامه هسته‌ای ایران و ادعای خلاف واقع دولت‌های متخاصم، بهره‌گیری از توانمندی‌های صنعت هسته‌ای در حوزه پزشکی، امری ضروری و اجتناب‌ناپذیر است. امروزه کشورهایی که به صنعت هسته‌ای بومی و صلح‌آمیز دست یافته‌اند، از مزایای گسترده آن در حوزه سلامت بهره‌مند شده‌اند و با توسعه رادیوداروها و تجهیزات نوین، گامی بلند در ارتقای کیفیت زندگی بیماران برداشته‌اند. در چنین شرایطی، سرمایه‌گذاری در این صنعت پیشرفته نه‌تنها یک ضرورت علمی و فناورانه، بلکه یک نیاز حیاتی برای نظام سلامت کشورها محسوب می‌شود.
کشور ما نیز هم‌راستا با این پیشرفت‌ها و در جهت بهره‌برداری صلح‌آمیز از صنعت هسته‌ای توسعه پزشکی هسته‌ای را در دستورکار خود قرار داده و اکنون بیش از 250 مرکز پزشکی هسته‌ای در استان‌های کشور فعالند.
همچنین در دهه‌های اخیر رشد روزافزون استفاده از رادیوایزوتوپ‌ها در پزشکی، به دلیل سهولت استفاده و حساسیت بالای تشخیص بیماری‌ها، باعث شده که تخصص‌های جدیدی مانند داروسازی هسته‌ای و پزشکی هسته‌ای به وجود آید. تاکنون بیش از 330 پزشک ایرانی از رشته تخصصی پزشکی هسته‌ای فارغ‌التحصیل شده‌اند.
سعید فرزانه‌فر، متخصص پزشکی هسته‌ای و عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌و‌گو با تسنیم به کاربردهای مهم صنعت هسته‌ای در حوزه پزشکی به ویژه تشخیص و درمان بیماری سرطان اشاره و اظهار داشت: پزشکی هسته‌ای در ایران قدمتی چنددهه‌ای دارد. این علم ابتدا روی تشخیص بیماری‌های تیروئید متمرکز بود و بعد به درمان بیماری‌های تیروئید نیز ورود پیدا کرد اما امروزه استفاده از این علم به سایر ارگان‌ها و بیماری‌ها نیز گسترش یافته است و در حال حاضر پزشکی هسته‌ای در تشخیص و درمان بیماری‌های مختلفی مثل بیماری‌های تیروئید، بیماری‌های قلبی، کلیوی و انواع سرطان‌ها کاربرد دارد. وی افزود: در زمینه تشخیص بیماری‌ها امروزه تصویربرداری‌های پزشکی هسته‌ای و پت سی‌تی‌اسکن انجام می‌شود که این تصویربرداری با کمک رادیوداروها قابل انجام است.
فرزانه‌فر گفت: رادیوداروها، داروهای رادیواکتیوی هستند که در پزشکی هسته‌ای برای تشخیص و درمان بیماری‌ها به کار می‌روند. این داروها ترکیبی از یک ایزوتوپ رادیواکتیو و یک مولکول حامل هستند که به‌منظور هدف‌گیری بافت یا ارگان خاصی در بدن طراحی شده‌اند. به عبارت دیگر با استفاده از روش‌های هسته‌ای، ایزوتوپ‌هایی تولید می‌شوند که در پزشکی کاربرد دارد. این ایزوتوپ‌ها از نظر نوع و انرژی اشعه‌ای که ساطع می‌کنند و نیمه‌عمرشان خواص مختلفی دارند؛ در عین حال در بدن ترکیبات شیمیایی و مولکول‌های مختلفی وجود دارند که کاربردهای متنوعی دارند. برخی از این مولکول‌ها در بیماری‌های خاصی مانند سرطان مهم هستند؛ ما این مولکول‌ها را با ایزوتوپ‌های رادیواکتیو «نشاندار» می‌کنیم؛ یعنی آنها را با ایزوتوپ‌ها ترکیب می‌کنیم. نتیجه این امر این است که مولکول‌هایی که در حالت عادی، شناسایی و ارزیابی‌شان در بدن دشوار است، زمانی که نشاندار می‌شوند، با تصویربرداری پزشکی هسته‌ای به راحتی قابل شناسایی هستند و به تشخیص بیماری‌ها از جمله سرطان‌ها کمک می‌کنند.
این متخصص پزشکی هسته‌ای ادامه داد: از این روش در درمان بیماری‌ها نیز استفاده می‌شود، به این صورت که مولکول‌های نشاندارشده به سمت بیماری یا تومور خاص در بدن هدایت می‌شوند. سپس اشعه ساطع شده از ماده رادیواکتیو باعث تخریب آن بیماری یا تومور می‌شود، در حالی که آسیب به سلول‌های سالم بدن به حداقل می‌رسد.
فرزانه‌فر با ارائه مثال‌هایی از رادیوداروهای مورداستفاده برای درمان بیماری‌ها بیان داشت: از قدیم در بیماری‌های خوش‌خیم و بدخیم تیروئید و سرطان‌های تیروئید از ترکیبات یُد رادیواکتیو استفاده می‌شده و امروز نیز استفاده از آنها گسترش یافته است. همچنین FDG از جمله معروف‌ترین رادیوداروهای تشخیصی در زمینه تصویربرداری پت سی‌تی است که برای تشخیص سرطان‌های مختلفی از آن استفاده می‌شود. سایر رادیوداروهای مهم در زمینه تشخیص و درمان نیز شامل انواع لیگاندهایPSMA است که برای سرطان پروستات کاربرد دارند برای مثال در درمان سرطان پروستات از ایزوتوپ‌های PSMA Lutetium استفاده می‌شود که معمولاً در سرطان‌های پروستات که پیشرفته هستند یا در بدن پخش شده‌اند، کاربرد دارد. از رادیوداروی DOTA-TATE نیز برای تومورهای نورواندوکرین استفاده می‌شود. در کودکان درمان با داروی MIBG برای تومورهای نوروبلاستوم (نوعی از تومورهای بدخیم در کودکان) انجام می‌شود. همچنین در دردهای استخوانی متاستاتیک و برخی بیماری‌های خوش‌خیم مثل التهاب مفاصل، از رادیوداروها استفاده می‌کنیم که به‌صورت تزریق در فضای مفصل انجام می‌شود.
وی اظهار داشت: در کشور ما، مخصوصاً طی 10 تا 15 سال اخیر، پیشرفتهای زیادی در این زمینه صورت گرفته است. تحقیقات متعددی انجام شده و خدمات متنوع و پیشرفتهای ارائه می‌شود که از فناوری بسیار بالایی برخوردارند. در مقایسه با کشورهای همسایه، کشور ما واقعاً در حوزه پزشکی هسته‌ای سرآمد است و حتی اگر از کشورهای همسایه فاصله بگیریم، می‌توان با جرأت گفت که در سطح جهانی، یعنی در سطح کشورهای پیشرفته اروپایی و آمریکایی، کشور ما جزو بهترین و پیشروترین کشورها از نظر پزشکی هسته‌ای است.
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در پاسخ به این سؤال که آیا صنعت هسته‌ای و ظرفیت پزشکی هسته‌ای کشور می‌تواند به افزایش ارزآوری از طریق تقویت توریسم سلامت منجر شود؟ گفت: می‌توان گفت صنعت پزشکی هسته‌ای تا حد زیادی توریسم سلامت را تقویت کرده و بیماران زیادی از کشورهای همسایه به ایران مراجعه می‌کنند. البته مشکلاتی هم وجود دارد، مانند دشواری‌های سفر و نقل و انتقال بیماران که باعث شده برخی نتوانند به خوبی از این خدمات بهره ببرند. به هر حال، جای کار و پیشرفت بیشتر در این حوزه وجود دارد و پتانسیل زیادی برای رشد و توسعه در این زمینه موجود است تا ارزآوری از طریق پزشکی هسته‌ای برای کشور به ارمغان بیاید.