تغییر سال پایه در گزارش اخیر مرکز آمار علت تناقض آمارهای نیلی و خاندوزی درباره رشد اقتصادی
مناظره خاندوزی و نیلی درباره رشد اقتصادی ایران، با تناقض‌های شدید آماری مواجه شد. منشأ اصلی اختلاف، گزارش اخیر مرکز آمار است که در آن بر مبنای سال ۱۴۰۰ اعداد رشد سال‌های قبل بازنگری شده بودند و این بازنگری منجر به تغییرات عجیب در اعداد رشد شده است.
به گزارش تسنیم، اخیرا مناظره‌ای بین سید احسان خاندوزی وزیر اقتصاد دولت سیزدهم و مسعود نیلی مشاور اقتصادی دولت یازدهم برگزار شد. در این مناظره استدلال دو طرف بر آمار رشد سال‌های 1400، 1401 و 1402 متناقض بود که همین تناقض منجر به ایجاد موج رسانه‌ای گسترده و اظهارنظرهای بعضا غیر منصفانه‌ای درخصوص آمار رشد اقتصادی در دولت سیزدهم شد.
لازم به ذکر است در این مناظره خاندوزی با استناد به آمار بانک مرکزی اعداد رشد اقتصادی بدون احتساب نفت برای سال‌های 1400 تا 1402 را به ترتیب، سه و چهار دهم درصد، چهار و دو دهم درصد و چهار درصد عنوان کرد.
همچنین در ادامه با استناد به آمار مرکز آمار ایران، آمار رشد اقتصادی بدون نفت را به ترتیب برای سال‌های مذکور، پنج درصد، چهار و هشت دهم درصد و سه و چهار دهم درصد عنوان شد.
نیلی به اعداد مطرح شده توسط خاندوزی اشکال وارد و عنوان کرد که طبق گزارش مرکز آمار رشد اقتصادی بدون نفت در طی این سال‌ها، به ترتیب 2.2 درصد، دو و نیم درصد و یک و 9 دهم درصد بوده است.
این در حالی است که طبق گزارش بانک مرکزی مجموع رشد سال‌های 1400، 1401 و 1402 بدون احتساب بخش نفت معادل 12 و هفت صدم درصد است. بنابراین متوسط سالانه (میانگین گیری ساده) رشد غیرنفتی اقتصاد ایران بدون احتساب نفت حدود چهار درصد خواهد شد. رشد اقتصادی با احتساب نفت هم معادل 14 و دو دهم درصد می‌شود. یعنی متوسط سالانه (میانگین گیری ساده) رشد اقتصاد ایران با احتساب نفت در سال‌های 1400 تا 1402 معادل چهار و هفت دهم درصد بوده است.
مرکز آمار ایران در چند سال اخیر بر مبنای سال پایه 1390 گزارش رشد اقتصادی منتشر می‌کرد. گزارش رشد اقتصادی سال‌های 1400 و 1401 و 1402 هم برمبنای همین سال پایه منتشر شد. طبق این گزارش‌ها که بر مبنای سال پایه 1390 بود، رشد اقتصادی کشور بدون احتساب نفت در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب پنج درصد، چهار و هشت دهم درصد و سه و چهار دهم درصد بوده است.
رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب پنج و شش دهم درصد، پنج و یک دهم درصد و پنج و هفت دهم درصد بوده است.
اما مرکز آمار چند ماه پیش گزارش رشد 9 ماهه 1403 را منتشر کرد که بر مبنای سال پایه 1400 بود. در این گزارش ارقام رشد سال‌های قبل هم آمده بودند و متناسب با سال پایه جدید (سال پایه 1400) بازنگری شده بودند.
نکته قابل توجه و محل سؤال این است که اعداد رشد سال‌های 1400 تا 1402 بر مبنای سال پایه 1400 نسبت به اعداد رشدی که در گزارش‌های قبلی مرکز آمار بر مبنای سال پایه 1390 محاسبه شده بودند، اختلاف فاحشی پیدا کرده بودند.
طبق این گزارش جدید، رشد اقتصادی بدون احتساب نفت در سال‌های 1400 تا 1402 (برمبنای سال پایه 1400) به ترتیب
2.2 درصد، دو و نیم درصد و یک و 9 دهم درصد بود.
این در حالی است که در گزارش قبلی مرکز آمار که بر مبنای سال پایه 1390، رشد اقتصادی در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب پنج درصد، چهار و هشت دهم درصد، سه و چهار دهم درصد گزارش شده بود.
همچنین رشد اقتصادی با احتساب نفت هم در سال‌های 1400 تا 1402 به ترتیب سه و هفت دهم درصد، سه و شش دهم درصد و چهار و شش دهم درصد گزارش شده بود.
به بیانی دیگر، با تغییر سال پایه محاسبات، رشد پنج درصد سال 1400 به 2.2 درصد، چهار و هشت دهم درصد سال 1401 به دو و نیم درصد و سه و چهار دهم درصد سال 1402 به یک و 9 دهم تقلیل پیدا کرده بودند. در واقع استدلال نیلی بر مبنای همین گزارش بود.
مقایسه آمار مرکز آمار ایران و بانک مرکزی
همان‌طور که گفته شد، آمار ارائه شده توسط مسعود نیلی، منطبق بر گزارش مرکز آمار ایران بر مبنای سال پایه 1400 بوده است، در حالی که خاندوزی علاوه‌بر استناد به گزارش رشد اقتصادی بانک مرکزی (برمبنای سال پایه 1400) به گزارش خود مرکز آمار
(بر مبنای سال پایه 1390) نیز استناد می‌کند.
لازم به ذکر است اساسا در بخش رشد اقتصادی غیرنفتی، هیچ‌گاه تغییر سال پایه نباید این‌قدر اعداد رشد را جابه‌جا کند. در واقع گزارش اخیر مرکز آمار که در آن بر مبنای سال 1400 اعداد رشد سال‌های قبل را بازنگری شده بودند، منشأ اصلی تفاوت در ارائه اعداد تلقی می‌شود.
اما در مقایسه آمار مرکز آمار ایران و بانک مرکزی باید گفت که سابقه مرکز آمار در ارائه گزارش‌های رشد اقتصادی به 20 سال گذشته باز می‌گردد و بانک مرکزی در این خصوص سابقه‌ای 60 ساله دارد.
نکته دیگری که در این میان وجود دارد این است که مرکز آمار بارها در آمارهای خود تجدیدنظرکرده و آمارهای این سازمان در هیچ دولتی تاکنون سانسور نشده است، اما گزارش‌های اقتصادی بانک مرکزی هیچ‌گاه تاکنون با تغییر سال پایه تا این حد دچار تغییرات نشده است و البته در برخی سال‌ها گزارش‌های آن مسکوت مانده و اجازه انتشار پیدا نکرده است.
از همین رو به نظر می‌رسد استناد به آمارهای بانک مرکزی درخصوص اعداد و ارقام رشد اقتصادی موجه‌تر و موثق‌تر باشد.
به عنوان مثال سال 94 که بانک مرکزی رشد اقتصادی منفی برای آن سال محاسبه کرد، مرکز آمار ایران رشد را 1.1 درصد محاسبه کرده بود.
البته چندی بعد گزارش بانک مرکزی مسکوت شد و اجازه انتشار پیدا نکرد. اما سال بعد که رشد اقتصادی مثبت شد، بانک مرکزی اجازه پیدا کرد تا گزارش رشد سال قبل را هم منتشر کند.
نکته جالب اینجاست که مشخص شد عدد رشد اقتصادی محاسبه شده توسط بانک مرکزی منفی یک و هشت دهم درصد بوده است. این در حالی است که مرکز آمار در سال‌های بعد، رقم رشد اقتصادی سال 94 را تغییر داد و عدد را منفی کرد.