کیهان بررسی می‌کند
افزایش مصرف دخانیات در میان دختران و زنان تهدید جدی برای خانواده و نسل آینده
سرویس اجتماعی- مهدی برازنده:
علاوه‌بر آمارهای نگران‌کننده، مدتی است که مشاهدات نیز از رشد مصرف دخانیات در بین زنان و دختران جامعه حکایت دارد؛ موضوعی که می‌تواند زنگ خطری برای سلامت خانواده و نسل آینده باشد.
به گزارش کیهان، مدتی است بیشتر از گذشته و به صورت آشکار و علنی در سطح جامعه شاهد رواج مصرف دخانیات در بین زنان و دختران جوان هستیم. اما فقط مشاهدات حکایت از این پدیده نگران‌کننده ندارد بلکه آمار هم گویای یک جهش هولناک در این زمینه است.
دی‌ماه امسال بود که دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات ایران در گفتوگو با خبرگزاری مهر، از روند افزایشی نگران‌کننده استعمال دخانیات در بین زنان و دختران کشورمان خبر داد.
محمدرضا مسجدی اظهارداشت: استعمال سیگار و قلیان در دختران ۱۳ تا ۱۵ سال ۱۳۳ درصد رشد داشته، همچنین مصرف قلیان در دانش‌آموزان پایه هفتم کشور به ۳۶ درصد رسیده است.
مسجدی با بیان اینکه امروزه بیش از ۱۴ درصد ایرانی‌ها بین سنین ۲۵ تا ۶۴ سالگی دخانیات مصرف می‌کنند، افزود: متأسفانه روند مصرف دخانیات در بانوان نسبت به آقایان حدود ۷۰ درصد افزایش داشته است.
وی ادامه داد: خانواده‌ها اگر بدانند ۱۰ الی
۱۵ درصد اعتیاد بچه‌ها از استعمال سیگار شروع می‌شود با حساسیت بیشتری به نوجوانان خود می‌پردازند.
نگرانی مضاعف
اگرچه در اذهان عمومی اعتیاد به سیگار عمدتاً رفتاری منتسب به مردان است و قطعاً آنها نیز از مضرات آن در امان نخواهند بود، اما گرایش به مصرف مواد دخانی بین بانوان و تبعات بعدی آن، از آنجا که این قشر مهم از جامعه نقش‌های اثرگذاری ازجمله مادری و تربیت فرزند را برعهده دارند و فرزندان اثرپذیری زیادی از آنها دریافت می‌کنند، جای تأمل و توجه بیشتری دارد. این پدیده روبه رشد زنگ خطر را برای سلامت عمومی و بنیان خانواده به صدا درآورده است، چرا که پیامدهای جسمی، اثرات روانی و اجتماعی گسترده‌ای به دنبال دارد.
شاید به‌توان تغییرات فرهنگی، اجتماعی و تبلیغات پنهان و آشکار صنعت دخانیات بین زنان و دختران را از جمله دلایل این افزایش زنان به دخانیات دانست؛ به خصوص تبلیغات حاشیه‌ای که به صورت ناخودآگاه بر ذهن مخاطب خاص خود اثر می‌گذارد. حال این تبلیغات اغوا‌کننده ریشه در کجا دارد و چه هدفی را دنبال می‌کند مسئله مهمی است! جالب آنکه در ایران فعالیت رسمی کارخانه‌های سیگار خارجی در شرایطی که از تحریم‌های ظالمانه هم مستثنی هستند بدون مشکل در حال انجام است و افزایش جامعه زنان به مشتریان آنها می‌تواند فروش این شرکت‌ها را با جهش رو‌به‌رو کند.
در همین رابطه، دکتر محمدرضا شالبافان، سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در گفتوگو با کیهان درباره آخرین آمار و پایش‌های مربوط اعتیاد به سیگار در بین زنان و دختران، با اشاره به روند افزایشی این آمارها اظهار داشت: « اگرچه میزان شیوع مصرف دخانیات، در انواع مختلف آن، در میان بانوان به‌طور قابل‌توجهی کمتر از آقایان است، اما در مقایسه با سال‌های گذشته، تمایل و میزان مصرف دخانیات در این گروه نیز افزایش یافته است.»
شالبافان افزود: «سیگار بیشترین میزان مصرف را در میان تمامی گروه‌های جمعیتی دارد و پس از آن، قلیان و سایر انواع مواد دخانی مثل ویپ و... در رتبه‌های بعدی قرار می‌گیرند. با این‌حال، به‌طور طبیعی، برخی دسته‌های مواد دخانی به دلیل هزینه بالاتر، دسترسی محدودتر و همچنین ناشناخته‌تر بودن در سطح جامعه، از شیوع کمتری نسبت به سیگار برخوردارند.»
«سیگار» اعتیادآورترین ماده دخانی
وی درباره خطرات و مضرات مصرف سیگار بیان داشت: «مصرف سیگار به‌عنوان یکی از اعتیادآورترین مواد شناخته می‌شود و مطالعات مختلف نشان داده‌اند که میزان وابستگی و اعتیاد به سیگار از بسیاری از مواد دیگر بیشتر است. این موضوع جای نگرانی جدی دارد، زیرا حتی یک‌بار مصرف و آزمایش آن نیز می‌تواند فرد را در معرض خطر اعتیاد قرار دهد. برخلاف تصور رایج که یک‌بار تست کردن سیگار مشکلی ایجاد نمی‌کند، واقعیت این است که همین یک تجربه ممکن است زمینه‌ساز وابستگی بلندمدت شود.»
این دانشیار روانپزشکی دانشگاه علوم پزشکی ایران با بیان اینکه یکی از عوامل کلیدی در گرایش افراد به مصرف سیگار، تأثیر گروه‌های همسالان، دوستان و آشنایان است، ادامه داد: «تحقیقات نشان داده‌اند که فشار اجتماعی و اصرار اطرافیان، به‌ویژه در گروه‌های سنی نوجوانان و جوانان، نقش بسزایی در شروع مصرف دارد. این موضوع ضرورت نظارت دقیق و ارائه آموزش‌های مناسب را دوچندان می‌کند. آگاهی‌بخشی به نوجوانان و جوانان در این زمینه، به‌ویژه در محیط‌های دانشگاهی، مدارس و محیط‌های اجتماعی، می‌تواند از گرایش آنها به مصرف دخانیات جلوگیری کند.»
نقش رسانه‌ها و شبکه‌های خانگی
در گسترش اعتیاد به دخانیات
شالبافان درباره زمینه‌های ابتلا به اعتیاد به مصرف سیگار و دخانیات در بین اقشار مختلف جامعه ازجمله زنان و دختران گفت: «امروزه در سراسر جهان، نقش رسانه‌ها در مسائل مختلف مورد بحث و بررسی قرار گرفته و اهمیت آنها بیش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. با گسترش فناوری و تسهیل دسترسی افراد به فضای مجازی، اطلاعات، کلیپ‌ها و محتوای تصویری، امکان دستیابی به داده‌های مختلف به طرز چشمگیری افزایش یافته است.»
وی درباره نقش شبکه‌های خانگی و فیلم و سریال‌ها در ترویج اعتیاد به انواع مواد دخانی نیز افزود: «شبکه نمایش خانگی اغلب براساس سلیقه مخاطب عمل می‌کند و متأسفانه این رویکرد همواره مسئولانه نیست. یکی از چالش‌های جدی در این حوزه، نحوه نمایش مصرف سیگار، الکل و انواع مواد دخانی و مخدر در آثار نمایشی است. در برخی موارد، این نمایش‌ها به شکلی ارائه می‌شوند که نه‌تنها به آگاهی‌بخشی و هشدار درباره مضرات این مواد کمکی نمی‌کنند، بلکه ممکن است به نوعی به ترویج و عادی‌سازی مصرف آنها منجر شوند.»
مسجدی دبیرکل جمعیت مبارزه با دخانیات ایران نیز درباره نقش رسانه‌های تصویری در گرایش به سیگار می‌گوید: «موضوعی که امروزه در کشور خیلی نگران‌کننده است موضوع تبلیغات در فضای مجازی و نمایش خانگی است، زیرا نوجوان هرچقدر هم که مدارس و خانواده تلاش کند اما اثری که فضای مجازی یا بازیگر مورد علاقه‌اش در یک سریال نمایش خانگی، روی نوجوان می‌گذارد خیلی بیشتر خواهد بود.»
وی تصریح کرد: «جامعه هنری کشور باید بداند در مبارزه با استعمال دخانیات یک مسئولیت اجتماعی جدی در برابر افراد جامعه دارد. متأسفانه اما در عمل طوری دیگری رفتار می‌کنند و به عادی‌سازی این رفتارهای پرخطر در جامعه دامن می‌زنند.»
قبح مصرف دخانیات در بین زنان کاسته شده است
شالبافان سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت با بیان اینکه از گذشته‌های دور و در جوامع مختلف، مصرف دخانیات در میان مردان رایج‌تر بوده است اما در سال‌های اخیر، به دلایل گوناگون، میزان مصرف آن در میان زنان نیز افزایش یافته است، ادامه داد: «یکی از عواملی که در این زمینه نقش داشته، تغییر نگرش عمومی نسبت به مصرف دخانیات است؛ به‌گونه‌ای که به نظر می‌رسد تا حدی از قبح این مسئله کاسته شده و دیگر مانند گذشته، مصرف سیگار در میان زنان، پدیده‌ای نگران‌کننده و همراه با نگاه‌های منفی از سوی جامعه تلقی نمی‌شود.»
رفتار نمایشی یا...؟
در این‌باره، علیرضا احمدیان، دکترای مشاوره و کارشناس تشخیص و درمان اعتیاد با اشاره به شکسته شدن قبح اعتیاد دختران به سیگار، به ایرنا می‌گوید: «این روزها شاهد افزایش استعمال دخانیات در بین زنان و دختران ایرانی هستیم. استعمالی که از نظر رفتارشناسی یک نوع رفتار نمایشی تلقی می‌شود که ناشی از کمبود اعتماد‌به‌نفس و یا وجود عقده‌های حقارت در این افراد است. در حقیقت این افراد می‌خواهند با استعمال سیگار یک رفتار بدون برنامه‌ریزی را به نمایش بگذارند؛ نمایشی که در آن، خود را به صورت موجودی قدرتمند، قوی و مستقل معرفی می‌کند که این امر با هنجارهای جامعه در‌ستیز است.» وی با ابراز نگرانی از شکستن قبح استعمال دخانیات در بین زنان ایرانی اضافه می‌کند: «در صورت شکستن قبح استعمال توسط زنان، احتمال اعتیاد به مواد مخدر در این گروه 10 برابر بیشتر از حالت عادی می‌شود. این در شرایطی است که با توجه به تفاوت مکانیزم‌های رفتاری در زنان و مردان، استعداد زن‌های سیگاری در اعتیاد به مخدر بیشتر از مردان است و به عبارتی سهم زنان سیگاری در اعتیاد به مخدر بیشتر از مردان است.»
احمدیان با تاکید بر این موضوع که سیگار و قلیان کشیدن کاری خشن است و جنس ظریف دختران آمادگی این‌گونه حرکت‌های خشن را ندارد، درباره عوارض ناشی از استعمال دخانیات گفت: «ضعف، اضطراب، افسردگی، پرخاشگری، احساس گناه و مشکلات فیزیولوژیکی ناشی از دریافت مواد نیکوتین‌دار و مشکلات روانی از جمله عوارض استعمال این مواد است.»
ابتلا به انواع سرطان‌ها
در انتظار مصرف‌کنندگان دخانیات
علاوه‌بر اثرات منفی روانی و اجتماعی که در انتظار مصرف‌کنندگان مواد دخانی و سیگار است، طبیعتاً یک‌سری مضرات جسمی ناشی از استعمال سیگار برای زنان و دختران وجود دارد. شالبافان، سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت در این‌باره به کیهان می‌گوید: «واقعیت این است که مصرف دخانیات، بدون در نظر گرفتن جنسیت، برای همه افراد، اعم از زنان و مردان، آسیب‌های جدی به همراه دارد. این آسیب‌ها از نظر جسمی بسیار زیان‌بار هستند و می‌توانند منجر به بروز انواع سرطان شوند، برخلاف تصور عمومی که معمولاً مصرف سیگار را تنها با سرطان ریه مرتبط می‌دانند، تحقیقات نشان داده است که مصرف دخانیات می‌تواند احتمال ابتلا به سرطان‌های دیگری همچون سرطان مثانه و سایر انواع سرطان‌ها را نیز به‌طور قابل‌توجهی افزایش دهد. برخی مطالعات حتی سیگار را به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین عوامل مرگ‌ومیر در جهان معرفی کرده‌اند، به‌گونه‌ای که آن را قاتل اول دنیا می‌دانند، حتی بیش از تصادفات رانندگی و جاده‌ای.»
وی افزود: «علاوه‌بر وابستگی روانی و اجتماعی، مصرف سیگار آسیب‌های جسمی گسترده‌ای به همراه دارد. این آسیب‌ها شامل بیماری‌های قلبی، انواع سرطان‌ها، اختلالات تنفسی و مشکلات متعددی در سیستم هورمونی بدن می‌شود که می‌تواند بر سلامت عمومی تأثیرات جدی بگذارد. این خطرات برای هر دو جنس، چه مردان و چه زنان، نگران‌کننده است و نیازمند اقدامات پیشگیرانه و آگاهی‌بخشی گسترده در سطح جامعه می‌باشد.»
دود شدن رؤیای مادری
در همین رابطه، دکتر آتنا بهفروز، متخصص زنان و زایمان دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی در گفتوگو با خبرگزاری برنا، با هشدار نسبت به آثار منفی استعمال دخانیات بر قدرت باروری زنان و مردان، افزایش احتمال سقط جنین، افزایش احتمال مرگ ناگهانی نوزاد و بی‌قراری و استرس نوزاد را از عوارض استعمال دخانیات توسط والدین عنوان می‌کند.
وی همچنین می‌افزاید: «مصرف نیکوتین به صورت استنشاقی یا سیگار بسیار مرسوم است اما به اشکال دیگری نظیر آدامس، سیگارالکترونیک و یا قلیان نیز استفاده می‌شود که آثار سوء و عوارض زیان‌بار همه این اشکال درخصوص باروری، بارداری و جنین یکسان است. استعمال دخانیات باعث ایجاد فرسودگی(پدیده aging)تخمدان زنان می‌شود، به نحوی که کیفیت تخمدان‌های یک زن سیگاری
۳۰ ساله همانند یک زن ۴۰ ساله می‌شود، در نتیجه ذخیره تخمدان‌های وی نیز کاهش یافته و مشکلات ناباروری برای آنان ایجاد می‌شود.»
این استادیار دانشگاه، استعمال دخانیات را باعث افزایش احتمال تمام عوارض بد بارداری زنان عنوان می‌کند و می‌گوید: «احتمال بروز مرگ داخل رحمی جنین در طول بارداری در این افراد ۵۰ درصد افزایش می‌یابد و احتمال سقط به صورت نسبی افزایش می‌یابد. همچنین زایمان زودرس زیر ۳۲ هفته، بستری نوزاد در NICU، ابتلا به عفونت‌های مکرر نوزاد و بستری در بخش‌های ویژه، اختلال در بلوغ ریه نوزاد، خونریزی مغزی جنین، بیماری‌های ذهنی و خلقی، کاهش توان یادگیری در آینده و... از دیگر عواقب استعمال دخانیات در بارداری است.»
فرهنگ‌سازی پیشگیری از اعتیاد
وظیفه‌ای بین دستگاهی
سرپرست دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد وزارت بهداشت درباره راهکار پیشگیری از ابتلا به اعتیاد دخانیات بیان داشت: «درخواست من بر اساس مطالعات علمی و اصول پیشگیری این است که به‌جای تمرکز صرف بر درمان، به سراغ پیشگیری و فرهنگ‌سازی در بین دختران و بانوان و همه گروه‌ها برویم. لازم است با استفاده از ادبیات و دغدغه‌های نسل جدید، آموزش‌های مناسبی را برای این گروه فراهم کنیم و آنها را از خطرات و آسیب‌های ناشی از مصرف دخانیات آگاه سازیم. این مسئله، نه‌تنها یک ضرورت اجتماعی بلکه یکی از وظایف ذاتی وزارت بهداشت و سایر نهادهای مرتبط است.»
شالبافان تاکید کرد: «در وزارت بهداشت، دفتر سلامت روانی، اجتماعی و اعتیاد، همچنین دبیرخانه مبارزه و کنترل دخانیات در مرکز سلامت محیط و کار، طی سال‌های گذشته تلاش‌های گسترده‌ای در زمینه آموزش عمومی و پیشگیری از مصرف دخانیات انجام داده‌اند. این اقدامات با همکاری انجمن‌ها و جمعیت‌های علمی، ازجمله جمعیت علمی مبارزه با دخانیات ایران، صورت گرفته است. هدف این همکاری‌ها، علاوه‌بر پیشگیری، ایجاد دسترسی به روش‌های درمانی مؤثر، شامل درمان‌های دارویی و غیر دارویی برای افراد درگیر با مصرف دخانیات بوده است. کاهش مصرف دخانیات نه فقط بین دختران و بانوان، بلکه در همه اقشار جامعه، یک چالش ملی و نیازمند همکاری همه‌جانبه است.»
این زنگ خطر جدی گرفته شود
در حالی که طبق آمار دبیر خانه ستاد کشوری کنترل دخانیات وزارت بهداشت ۸۵ درصد اعتیادها از سیگار و قلیان آغاز می‌شود، افزایش مصرف دخانیات در میان زنان و دختران جوان، زنگ خطری جدی برای سلامت فردی و اجتماعی است؛ خطری که نه‌تنها جسم و روان این قشر اثرگذار را تهدید می‌کند، بلکه بنیان خانواده و نسل آینده را نیز در معرض آسیب قرار می‌دهد. پیشگیری از این بحران، نیازمند عزم ملی، فرهنگ‌سازی مؤثر و همکاری همه‌جانبه دستگاه‌های مسئول است؛ پیش از آنکه دود سیگار، آینده این بخش مهم از جامعه و نهاد خانواده و نسل آینده را تیره کند.