آسانی توصیف عدالت و سختی اجرای آن (پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی چرا واژه عدالت که در مقام توصیف همگی از آن دفاع می‌کنند و خواهان اجرای آن هستند آسان است، اما در مقام عمل و اجرا به سختی این فرآیند یا اجرا نمی‌شود یا به کلی ضعیف و کمرنگ می‌باشد؟
پاسخ:
جایگاه و اهمیت عدالت
همان‌طور که توحید با تمام زیرمجموعه‌های خود، زیربنای تمام اصول و فروع اسلامی است، و وجود آن در تمام عقاید و وظایف فردی و اجتماعی دیده می‌شود، همچنین موضوع عدل و اعتدال به معنی وسیع، زیربنای تمام تکالیف فردی و اجتماعی است، به‌گونه‌ای که اثر آن در بسیاری از اندیشه‌های اسلامی و دستورهای دینی مشاهده می‌شود. از این جهت باید توحید و عدالت را دو رکن مهم برای دستورهای فردی و اجتماعی شمرد. لذا قرآن کریم به‌گونه‌ای روشن دستور می‌دهد که پیامبراکرم(ص) به مردم بگوید: «وامرت لاعدل بینکم»
من مامورم که عدالت را در میان شما برقرار کنم.(شوری-15) یعنی من از جانب خدا برانگیخته شده‌ام که هر نوع ظلم و ستم و تبعیض و اجحاف را در شئون زندگی انسان بزدایم و جامعه انسانی را از لوث ظلم و ستم پاکسازی نمایم.
بدین جهت قرآن کریم ارزش را از آن رهبری می‌داند که خود بر صراط مستقیم بوده و پیوسته جامعه را به عدالت و دادگستری دعوت کند.
چنان‌که می‌فرماید: «هل یستوی هو و من یامر بالعدل و هو علی صراط مستقیم» آیا آن کس که ابداً مبدأ خیری نیست، با آن کس که به دادگری دستور می‌دهد و خود در راه راست گام برمی‌دارد یکی است؟(نحل-76) یا حتی قرآن کریم عدالت را در سخن گفتن تصریح می‌کند: «و اذا قلتم فاعدلوا و لو کان ذاقربی» هر موقع سخن گفتید، عدالت را رعایت کنید، هرچند در مورد نزدیکان بوده باشد.(انعام-152) قرآن کریم به خاطر اهمیتی که مقام قضاوت و داوری عادلانه دارد، دادرسان دادگاه‌ها را به طور کلی مورد خطاب قرار داده و می‌فرماید: «و اذا حکمتم بین الناس ان تحکموا بالعدل» هر موقع میان مردم داوری کردید، براساس عدالت داوری کنید.(نساء-58)
عدالت در روایات
امام صادق(ع) می‌فرماید: «العدل احلی من الشهد» رعایت حقوق و عدالت در کام دادگران از عسل شیرین‌تر است.(سفینه‌البحار، ج2، ص166) از خصوصیات واژه عدالت این است که تعریف و توصیف آن بسیار آسان و اجرا و تحقق عملی آن بسیار مشکل است. بسیاری از افراد می‌توانند درباره عدالت مقاله و مکتوبات فراوانی بنویسند و در تعریف و توصیف عدالت فردی و اجتماعی سخن بگویند، ولی همین افراد در مقام عمل و تصدی امور از خود چرخش صدوهشتاد درجه‌ای نشان می‌دهند، تو گویی آنان نویسندگان آن مقاله و مکتوبات نیستند. از باب نمونه اگر به مکتوبات نظری سازمان ملل، شورای امنیت، و دادگاه لاهه و سازمان عفو بین‌الملل و سازمان‌های مشابه آن بیفکنیم، همه این مراکز برای پی‌ریزی عدالت در جوامع بشری و احیای حقوق انسان‌های ضعیف و ناتوان به وجود آمده‌اند.
ولی همه ما شاهد آن هستیم که میان ادعا و عمل فرسنگ‌ها فاصله وجود دارد. و در شرایط کنونی چهره کریه و ضد انسانی این سازمان‌های فرمایشی در جنگ غزه، لبنان،و سوریه و یمن و عراق و ایران افشا شده و در واقع نقاب از چهره به ظاهر عدالت‌خواهانه آنها کنار زده شد و باطن ذات آنها برای همه ملت‌های آزاد جهان آشکار گردید.
و در اینجا به ارزش و عظمت سخن امام علی(ع) پی می‌بریم که می‌فرماید: «الحق اوسع الاشیاء فی‌التواصف و اضیقها فی‌التناصف» حق وسیع‌ترین چیزها است در موقع توصیف وتبیین و مشکل‌ترین چیزها است در مقام عمل و دادن حق به صاحب آن(نهج‌البلاغه- خطبه 211)
بزرگ‌ترین مانع اجرای عدالت
قرآن کریم بزرگ‌ترین مانع اجرای عدالت را پیروی از هوا و هوس و خواهش‌های نفسانی می‌داند و به طور موکد دستور می‌دهد که از آن پیروی نکنید تا شما را از اجرای عدالت باز ندارد: «از هوا و هوس نفسانی پیروی نکنید تا اقامه عدالت بنمایید» (نساء- 135)
همچنین حب و بغض دیگران که از هوای نفس سرچشمه می‌گیرد نباید مانع اجرای عدالت گردد: «دشمنی با جمعیتی شما را به ترک عدالت نکشاند» (مائده- 8) و خطاب به حضرت داود(ع) می‌فرماید: «ای داود ما تو را جانشین خود در روی زمین قرار دادیم، پس میان مردم بر اساس حق(عدالت) داوری کن و از هوا و هوس پیروی نکن مبادا تو را از راه خدا باز دارد.» (ص- 26)