فلسفه استغفار پیامبر(ص)
در ميان خصوصياتى كه برای ماه مبارک رمضان ذكر شده ماه توبه است، ماه انابه است. توبه يعنى بازگشت از يك راه غلط، از يك كار غلط، از يك فكر غلط. انابه يعنى رجوع الىالله، بازگشت به سمت خدا. اين توبه و انابه، به‌طور طبيعى يك معنائى را در خودش مندرج دارد. وقتى مي گوئيم از راه خطا برگرديم، معنايش اين است كه نقطه خطا را، راه خطا را شناسائى كنيم؛ اين خيلى مهم است. ما همين طور كه داريم حركت مي كنيم، غالباً اينجور هستيم كه از كار خودمان، از خطاى خودمان، از تقصيرى كه مي‌كنيم، غفلت مي‌كنيم؛ توجّه نمی‌كنيم به اشكالى كه در كار خودمان وجود دارد. اين خود، هم خود شخصى است، هم خود جماعى؛ ملّت خودمان، حزب خودمان، جريان خودمان، جناح خودمان. هرچه كه به خود انسان ارتباط پيدا مي‌كند، عيوب آن غالباً مورد غفلت قرار مي‌گيرد؛ لذا ديگران عيب ما را بايد به ما بگويند. اگر خودمان مي‌فهميديم و اصلاح مي‌كرديم، نوبت نمی‌رسيد به ديگران؛ احتياج نبود كه ديگران به ما بگويند.
توجه به عیب خود، قدم اول توبه
اين توبه و انابه كه فرمودند، قدم اوّلش اين است كه به عيب كار توجّه كنيم، بفهميم كجاى كار ما اشكال دارد؛ خطامان كجاست، گناهمان كجاست، تقصيرمان كجاست. از شخص خودمان هم شروع كنيم، تا بعد برسيم به دايره‌هاى جماعى وسيع‌تر. اول، شخص خود را محاسبه كنيم، ببينيم كجا اشتباه كرديم؛ اين وظيفه همه است. از ما آدم‌هاى معمولى كه تقصير و گناه و خطا در كارمان زياد است، بگيريد تا انسان‌هاى برجسته، تا بندگان صالح خدا، حتّى تا اولياءالله؛ آنها هم همين جورند، آنها هم احتياج به استغفار دارند، آنها هم احتياج به توبه دارند.
روايتى است از نبى مكرم اسلام(صلّى‌الله‌عليه‌و‌آله)، كه اين حديث را هم شيعه نقل كرده‌اند، هم اهل سنت نقل كرده‌اند. از قول حضرت نقل شده است كه فرمود: انّه ليغان على قلبى (مستدرك الوسائل، ج5، ص 320)؛ دل من را غبار مي‌گيرد، ابر مي‌گيرد. «يغان»، «غين» به معناى «غيم» است؛ يعنى ابر. مثل روى خورشيد را، روى ماه را كه ابر بپوشاند، يك حالت تيرگى نسبى، جلوگيرى از آن درخشش. فرمود: گاهى دل مرا آن حالت ابر‌آلودگى و مه‌آلودگى فرا مي‌گيرد. و انّى لأستغفر الله كلّ يوم سبعين مرّة (همان)؛ در هر روزى من هفتاد مرتبه استغفار مي كنم.
معنی توبه پیامبر
در يك روايت ديگر ـ كه اين از طرق ماست‌‌ـ دارد كه: كان رسول‌الله(ص) يتوب الى الله فى كلّ يوم سبعين مرّة. (ارشاد القلوب، ص 45) اينجا ديگر تعبير توبه دارد. از قول امام صادق(ع) نقل شده است كه پيغمبر روزى هفتاد مرتبه توبه مي‌كرد، من غير ذنب؛ بدون اينكه گناهى كرده باشد. خب، پيغمبر كه معصوم است؛ از چه توبه مي‌كند؟ مرحوم فيض(ره) مي‌گويد: انّ ذنوب الأنبياء و الأوصياء(ع) ليس كذنوبنا بل انّما هو ترك دوام الذّكر و الاشتغال بالمباحات. ممكن است در كوچه و بازار و زندگى معمولى براى نبى و ولى لحظه غفلتى پيش بيايد؛ آن چيزى كه اكثريت زندگى ما را تشكيل مي‌دهد، براى او ممكن است يك لحظه‌اى پيش بيايد، مشغول و سرگرم به يك امر مباحى بشود؛ خود همين براى پيغمبر استغفار دارد. بنابراين، اين مخصوص ما نيست؛ اين براى همه است.
وظیفه سنگین كارگزاران
اين براى كارگزاران وظيفه لازم‌ترى است. يعنى من و شما كه در بخشى از كارهاى كشور مسئوليتى داريم يا تأثيرى داريم، در يك حوزه خاص اجتماعى نفوذى داريم، وظيفه‌مان در امر استغفار و توبه الىالله و انابه الىالله سنگين‌تر است؛ خيلى بايد مراقب باشيم. گاهى حتّى در زيرمجموعه من و شما يك تخلّفى صورت مي‌گيرد؛ اگر به‌نحوى اين تخلّف مستند به ما باشد، ما مسئوليم. مثل اينكه مثلاً كوتاهى كرديم در ابلاغ، كوتاهى كرديم در گزينش اين شخص، كوتاهى كرديم در برخورد با تخلّفات، اين موجب شده است كه تخلّفى به وجود بيايد. قوا انفسكم و اهليكم نارا وقودها النّاس و الحجارة (تحريم، آيه 6 )
پس نتيجه اين شد كه در ماه رمضان در حد توان خودمان بايد مراقبت كنيم، رفتار خودمان را تصحيح كنيم؛ فكرمان را، قول‌مان را، عمل‌مان را تصحيح كنيم؛ بگرديم اشكالاتش را پيدا كنيم، آن اشكالات را برطرف كنيم. اين تصحيح در چه جهتى باشد؟ در جهت تقوا. در آيه شريفه روزه مي‌فرمايد: لعلّكم تتّقون (بقره، آيه 183)؛ روزه براى تقواست. بنابراين، اين تلاشى كه در راه ماه مبارك رمضان انجام مي‌گيرد، در جهت تقوا باشد.
* بیانات در ديدار كارگزاران نظام - 27/5/1389