راهکارهای مهجوریت‌زدایی از قرآن (پرسش و پاسخ)
پرسش:
چگونه و با چه راهکارها و سازوکارهایی می‌توان آموزه‌های وحیانی قرآن را در سلوک و رفتار مردم نهادینه کرد و قرآن کریم را از مهجوریت درآورد؟
پاسخ:
قبل از ورود به بحث راهکارهای مهجوریت‌زدایی از قرآن لازم است به عنوان پیش‌نیاز، پیش‌فرض‌هایی را به نحو اجمال مطرح کنیم تا پیوند میان سلوک و رفتار قرآنی با باورهای قرآنی مشخص گردد.
پیش‌فرض‌ها و مبانی
1- غرض الهی از ارسال رسل و انزال کتب آسمانی، عمل به آموزه‌های وحیانی بوده نه صرفا خواندن و تلاوت کردن.
2- اگر به آموزه‌های وحیانی قرآن عمل نشود، غرض الهی که هدایت و رستگاری و سعادت دنیا و آخرت انسان است نقض می‌گردد.
3- قرآن کتاب صامت است و جهت بهره‌برداری از آموزه‌های وحیانی آن، باید آن را به نطق درآورد. به تعبیر امام علی(ع) باید از قرآن استنطاق کرد: «ذلک القرآن فستنطقوه ولن ینطق» آن قرآن خودش که هرگز سخن نمی‌گوید را به نطق درآورید. (نهج‌البلاغه، خطبه 158)
4- استنطاق از قرآن به دو شکل انجام می‌گیرد:
الف) استنطاق درون قرآنی ب) استنطاق برون قرآنی. استنطاق درون قرآنی شامل: تفسیر قرآن به قرآن اعم از ترتیبی و موضوعی است و استنطاق برون قرآنی شامل راهکارها و سازوکارهایی است که می‌تواند آموزه‌های وحیانی قرآن را در سلوک و رفتار مردم نهادینه کند.
5- راهکارها و سازوکارهایی برون قرآنی خود به دو دسته تقسیم می‌شوند: الف) راهکارهایی که مستقیما به خود قرآن برمی‌گردد و راهکارهایی که به عوامل محیطی قرآن و مسلمانان و جوامع آنها ارتباط دارد. در اینجا ما به راهکارهایی که مستقیما به خود قرآن ارتباط دارد خواهیم پرداخت.
راهکارها و سازوکارهای مهجوریت‌زدایی از قرآن
1- تبیین اوامر و نواهی الهی
بدون تردید آموزه‌های وحیانی قرآن کریم و تعالیم آن برای عمل کردن مخاطبین قرآن نازل گردیده است و لازمه عمل به این آموزه‌ها و تعالیم حیاتبخش، ابتدا تبیین مطالباتی است که خدای متعال در این کتاب مقدس به مثابه نقشه راه هدایت، سعادت و تکامل انسان در دنیا و آخرت مقرر فرموده است. انسان مسلمانی که تسلیم خدای متعال است، باید مجموعه احکام، دستورات و قوانین الهی را در درجه اول به صورت شفاف و قطعی مورد شناسایی قرار دهد و سپس آنها را در سلوک و رفتار فردی و اجتماعی خودش پیاده نماید. بنابراین گام نخست در این راه تبیین اوامر و نواهی الهی است که رسالت آن برعهده مفسران قرآن کریم است.
2- عرضه اعمال فردی و اجتماعی به قرآن
بعد از تبیین اوامر و نواهی الهی به صورتی شفاف و قطعی، مرحله پیاده‌سازی آنها در سلوک و رفتار فردی و اجتماعی مسلمانان مطرح می‌شود. یعنی مکلفین ابتدایی و دیگران باید شاخص‌های رفتاری خود را، اوامر و نواهی الهی قرار دهند و هرگز از آنها عدول نکنند. در این صورت است که غرض الهی حاصل می‌شود و سعادت و رستگاری انسان‌ها در حیات طیبه به منصه ظهور می‌رسد. بنابراین شاخص ارزیابی و اعتبارسنجی اعمال و سلوک ما انطباق آنها با اوامر و نواهی قرآن است. حتی براساس روایات عرضه ما موظفیم سخنان معصومان(ع) را برای ارزیابی و اعتبارسنجی به قرآن عرضه کنیم، اگر با شاخص‌های قرآنی منطبق بود آنها را تایید می‌کنیم در غیر این صورت آنها را به دیوار زده و کنار می‌اندازیم.
3- پرسشگری از قرآن
قرآن نقشه راه سعادت و رستگاری انسان در دنیا و آخرت است، و تمامی نیازهای انسان در عرصه فردی و اجتماعی او را پاسخ می‌دهد. از طرفی قرآن کریم معجزه جاوید الهی است و برای تمامی عصرها و نسل‌ها تا روز قیامت حجیت دارد، و لازم است با شرایط و مقتضیات زمان تطبیق داده شود. در این رابطه یکی از اهم سازوکارها و راهکارها و تطبیق آموزه‌های وحیانی قرآن با مقتضیات زمان، مسئله پرسشگری است. که می‌تواند در ابعاد فردی و اجتماعی برنامه‌ها و راهکارهای دردها و نیازهای مربوطه را از قرآن مورد استنطاق قرار دهد.
4- نسخه‌نویسی قرآنی
همان‌گونه که یک پزشک با خواندن منابع و کتب پزشکی قادر خواهد بود برای بیماران خود و نیازهای درمانی آنها نسخه‌نویسی کند و راه‌های درمان و شفای آنها را ارائه دهد. یک قرآن‌پژوه و دکترای علوم قرآن و حدیث باید بتواند برای بیماران روحی و نیازهای معنوی جامعه خود نسخه‌نویسی کند و راهکارهای درمان و شفای افراد و جوامع را ارائه دهد. بیماری‌های روحی شامل: نفاق، بخل، حسد، ریا، عجب، تکبر و... جهت درمان آنها نیاز به نسخه‌نویسی‌های قرآنی است.