خانه‌تکانی زودهنگام برای استقبال از ماه مبارک رمضان و فصل بهار
ای همه همسایگان! زمزمه‌خوانی کنید می‌رسد اسفندماه، خانه‌تکانی کنید
بخش پایانی
گالیا توانگر
بیا، بیا چای خودمان را بنوشیم، زندگی خودمان را بگذرانیم و گاهی نامه بنویسیم. از وقتی دیگر پستچی زنگ خانه‌ای را نمی‌زند، همدیگر را از یاد برده‌ایم. دیگر این شهر حتی متوجه آمدن بهار هم نمی‌شود. کارت تبریکی با پارچه و گل و برگ ساخته‌ام. کامواها هم در سبد بهار به خواب رفته‌اند و همه چیز خیال‌انگیزی شوروشوق استقبال از بهار را پیدا کرده است. روی کارت تبریک نوشته‌ام: «عالم پیر دگرباره جوان خواهد شد...»
بهارها آمده و رفته‌اند، چشم‌هایم پیر شده‌اند، اما هنوز با دلم حس می‌کنم که این بهار باید، باید، باید برای ما مبارک باشد، چون ما آرزوهایمان را به یکدیگر عیدی می‌دهیم و در بهار رمضان بهترین دعاها را به سوی یکدیگر می‌فرستیم.
در روزهای شلوغ خانه‌تکانی نباید از ایمنی کار غافل شد. رعایت ایمنی در پروسه خانه‌تکانی دو جنبه جسمی و روانی دارد. از جنبه جسمی باید بیش از همه مراقب عوارض اسکلتی، ماهیچه‌ای و نیز کار با مواد شوینده بود. از جنبه روحی و روانی باید با یک برنامه‌ریزی اصولی و مشارکت همه اعضای خانواده از تکانه‌های اضطرابی و عصبی جلوگیری کرد و خستگی روحی را به عقب راند.
قبل از استفاده از هر نوع شوینده و تمیزکننده‌ای، ابتدا برچسب روی آن را مطالعه کنید. برای پیشگیری از عوارض خانه‌تکانی قبل از استفاده از هر محصول شوینده‌ای ابتدا دستورالعمل و توصیه‌های ایمنی روی برچسب محصول را مطالعه کنید. برخی از تمیزکننده‌ها بخارهای سمی و خطرناکی دارند و نباید در فضای بسته استفاده شوند. بهتر است قبل از استفاده از نوع شوینده شیمیایی ابتدا درب و پنجره‌ها را باز کنید و از مقدار کمی از ماده تمیزکننده استفاده کنید. روشن کردن تهویه و همچنین پنکه نیز می‌تواند به خروج بهتر گازهای سمی مواد تمیزکننده کمک کند. نتیجه مطالعات هاروارد که روی بیشتر از 55 هزار نفر به مدت 30 سال انجام شد، نشان داد که افرادی که تنها یک بار هفته در معرض مواد شوینده شیمیایی و مواد ضدعفونی‌کننده قرار می‌گیرند، تا 32 درصد بیشتر از سایری در معرض ابتلا به بیماری‌های کشنده ریوی قرار دارند. به منظور کاهش عوارض خانه‌تکانی قبل از استفاده از هر ماده شوینده‌ای ابتدا برچسب روی آن را مطالعه کنید.
به هیچ عنوان شوینده‌های شیمیایی را با هم ترکیب نکنید. یکی از خطرناک‌ترین کارهایی که بسیاری از افراد در خانه‌تکانی منزل انجام می‌دهند، ترکیب کردن شوینده‌های مختلف با هم است. به‌خاطر داشته باشید که ترکیب آمونیاک و سفیدکننده با هم موجب ایجاد گازهای سمی می‌شود که به‌شدت برای سلامتی مضر هستند. بهتر است هر شوینده را به صورت جداگانه استفاده کنید و از ترکیب کردن انواع تمیزکننده‌ها با هم اجتناب کنید. برای کاهش عوارض خانه‌تکانی حتماً از ماسک و دستکش استفاده کنید. یکی از نکات مهم پیش از خانه‌تکانی این است که حتماً از ماسک و دستکش استفاده کنید. برخورد مواد شیمیایی با پوست دست موجب می‌شود تا پوست شما آسیب ببیند. از طرف دیگر تمیز کردن منزل و استفاده از مواد شیمیایی به ریه‌ها آسیب وارد می‌کند، بنابراین به‌منظور جلوگیری از استنشاق گازهای سمی و گردوغبار حتماً قبل از شروع خانه‌تکانی ماسک بزنید.
آثار مثبت روانی با تمیزکاری
ما ایرانی‌ها به‌رسم هر ساله، خانه را از گردوغبار و غم سال قبل می‌روبیم. جالب است که این کار، بدون آنکه بدانیم، ذهن ما را از مشکلات بسیاری رها می‌کند. تمیز کردن خانه اهمیت دارد؛ اما فراموش نکنید که خانه‌تکانی دل و ذهن، برای سلامت روح و روان مفیدتر است و کار مهمی است که قبل از سال نو باید انجام داد. همیشه باید مراقب سلامت روان خود باشید.
الهام حسین‌نژاد، روان‌شناس به گزارشگر کیهان می‌گوید: «عمل فیزیکی تمیز کردن و خانه‌تکانی باعث آزادسازی اندورفین در بدن می‌شود. اندورفین مسکن طبیعی بدن است که توسط هیپوتالاموس و غده هیپوفیز آزاد می‌شود. این گروه از هورمون‌ها، درد را تسکین می‌دهند و احساس خوبی را ایجاد می‌کنند. بدن ما هنگام تمیزکاری، خندیدن و حتی خوردن یک غذای خوشمزه، اندورفین ترشح می‌کند.
به‌هم‌ریختگی محیط اطراف و وجود وسایل زیاد در میدان دید ما، ظرفیت پردازش مغز را منحرف می‌کند. پاک‌سازی محیط از به‌هم‌ریختگی و انجام خانه‌تکانی، به مغز این امکان را می‌دهد تا از شر آشفتگی خلاص شود و بتوانید روی آنچه که دوست دارید، متمرکز شوید. قطعاً مغز ما پیچیده‌ترین ساختار را در جهان دارد که قادر به انجام کارهای شگفت‌انگیز است؛ با این وجود، به‌راحتی تحت‌تأثیر محیط قرار می‌گیرد.»
وی در تکمیل صحبت‌هایش می‌افزاید: «خانه‌تکانی و تمیز کردن خانه، ما را ملزم به کاهش سرعت زندگی می‌کند که این امر می‌تواند در موقعیت‌های طاقت‌فرسا، اثری آرام‌بخش داشته باشد. همچنین به ما کمک می‌کند تا احساسات خود را کشف و مدیریت کنیم. تمیز کردن اساسی خانه می‌تواند یک خروجی سازنده و عالی برای غلبه بر ناامیدی داشته باشد. با اینکه تمیز کردن می‌تواند به سلامت روانی بهتر کمک کند، اما جمع‌آوری انرژی اضافی برای مرتب کردن خانه می‌تواند برای افرادی که دارای اضطراب، نشانه‌های افسردگی یا فرسودگی شغلی هستند، دشوار باشد. در این صورت ممکن است نیازمند مراجعه به یک متخصص بهداشت روان و همچنین یادگیری راه‌های غلبه بر این حس باشید.
مسلماً دیدن ظروف کثیف در سینک، ملحفه‌هایی که مدت‌هاست شسته نشده و نور خورشید را به خود ندیده‌اند و... می‌تواند باعث آزردگی خاطر شود. این موارد می‌توانند منبع احساس بدی باشند که احتمالاً بر سلامت روان شما نیز تأثیر زیادی می‌گذارند. سعی کنید با تقسیم مسئولیت کارهای خانه، همکاری و سازش را که می‌تواند برای سلامت روان مفید باشد، به‌وجود بیاورید.»
اولویت‌بندی بخش‌های مختلف خانه
برای آسان‌تر شدن تمیزکاری و تمرکز بیشتر، روش سه جعبه را امتحان کنید. یک جعبه را برای چیزهایی که می‌خواهید نگه دارید، دیگری برای چیزهایی که بیرون می‌ریزید و سومی برای وسایلی که در انبار قرار می‌دهید، در نظر بگیرید.
این روش را برای خانه‌تکانی ذهنی و رهایی از خاطرات و تجربیات بد هم می‌توانید انجام دهید.
تمیزکاری را با اولویت‌بندی مناطق خاص خانه شروع کنید. بهتر است اول آشپزخانه را مرتب کنید که نیمی از کارهای تمیز کردن خانه مربوط به آنجاست.
سازمان‌دهی محصولات پاک‌کننده را فراموش نکنید. قبل از شروع کار، از زمان استفاده کنید و فهرستی از کارهایی که می‌خواهید انجام دهید و اقلام مورد نیاز را بنویسید. این کار به شما کمک می‌کند تا زمان زیادی را مثلاً برای یافتن یک اسپری ضدعفونی‌کننده صرف نکنید.
در حین کار، می‌توانید به پادکست مورد علاقه خود گوش دهید. تمیز کردن هنگام گوش دادن به یک پادکست الهام‌بخش، واقعاً می‌تواند به لذت‌بخش‌تر شدن کارهای خانه کمک کند!
عشق به تمیزی یا اختلال وسواس تمیزی
اختلال وسواس تمیزی فراتر از یک نیاز ساده برای حفظ یک‌خانه منظم و بهداشتی است. این نشانه یکی از زیرشاخه‌های متعدد اختلال وسواس فکری جبری است. افرادی که از وسواس تمیزی اجباری رنج می‌برند از گستردگی آلودگی، میکروب‌ها، آلودگی‌های محیطی یا سموم شیمیایی واهمه دارند. آنها همچنین ممکن است از بیمار شدن یا ابتلا به برخی بیماری‌ها مانند آنفلوآنزا، سرطان یا HIV بترسند. تمیز کردن اجباری این افراد حتی ممکن است با تفکر جادویی همراه باشد که مثلاً اگر به اندازه کافی همه چیز شسته یا تمیز شود، می‌توان از یک پیامد فاجعه‌بار منفی جلوگیری کرد!
سامان ارشادی یک مشاور برای مقابله با وسواس تمیزی این راهکارها را ارائه می‌دهد: «با ترس‌های خود مقابله کنید. به جای اجتناب از افکار مزاحم آلودگی، نکته کلیدی این است که با آنها رو‌به‌رو شوید و سعی کنید در برابر وسوسه پاسخگویی با تمیز کردن اجباری مقاومت کنید. هدف جدا کردن فکر از عمل است. به مرور زمان، قرار گرفتن در معرض محرک‌های ترسناک، وسواس‌های مزاحم و ناراحتی‌های بعدی را کاهش می‌دهد.
می‌توانید با حواس‌پرتی در هنگام تمیز کردن یک ناحیه به جای پاسخ دادن بدون توجه به محرک، میل‌های وسواسی به تمیزی را پیش‌بینی کنید و در نهایت نیاز به تمیز کردن مکرر همان چیز را کاهش دهید.
عدم قطعیت در عدم اطمینان رشد می‌کند و ذاتاً یک بیماری شک است. وقتی افکار «چه می‌شود اگر» شروع به انباشته شدن می‌کنند، بهترین رویکرد این است که بپذیرید هر چقدر هم که تمیز و ضدعفونی کنید، کنترلی بر پاک بودن مطلق ندارید. در نهایت می‌توان با درخواست کمک از اعضای خانواده، دوستان یا بهره‌مندی از خدمات مؤسسات، به خودتان کمک کنید تا این موقع از سال را با خستگی و آسیب کمتری سپری کنید و البته توجه داشته باشید که اگر نیاز به تمیزکاری و نظافت واقعاً شکل وسواس اجباری و ادامه‌دار دارد باید حتماً با همراهی روان‌درمانگران به جنگ آن بروید.»
اشتباهاتی که در خانه‌تکانی می‌کنیم
اشتباهات رایج در خانه‌تکانی: استفاده از شوینده‌های نامناسب، گردگیری با دستمال‌های کثیف، بلند کردن اجسام سنگین، فراموش کردن نظافت نقاط کور، عدم استفاده از دستکش، عجله کردن، عدم استراحت کافی، بدخلقی و دعوا و...
تخمین‌های غلط: تخمین اینکه انجام هر کار چقدر زمان می‌برد، بسیار مهم است. اشتباهی که معمولاً در این مرحله رخ می‌دهد، این است که کارها را کلی می‌بینید و چون به جزئیات کار فکر نمی‌کنید، فراموش می‌کنید برای آنها زمان بگذارید، درنتیجه، در زمان اجرا مدام به زمان تخمینی اضافه می‌شود تا جایی که پیش‌بینی دوروزه شما حتی تا ساعت‌های بعد از تحویل سال هم کش می‌آید!
تقسیم کار اشتباه: بعد از برنامه‌ریزی دقیق و نوشتن گام‌به‌گام وظایف خانه‌تکانی، باید مشخص کنید کدام کار را چه کسی و در چه زمانی انجام دهد؟ یعنی باید به اولویت‌ها فکر کنید و با توجه به تواناهای هر فرد و مشغله‌های او، کارها را تقسیم کنید، توقع بی‌جا نداشته باشید، همه کارها را هم قبول نکنید. تعادل، مهم‌ترین موضوع است. مهم است که توالی کارها درست پیش برود. برای این کار می‌توانید با افراد مشورت کنید و نظر آنها را هم در نظر بگیرید و دیکتاتور نباشید. خانه‌تکانی اصولاً پدیده‌ای شاد و مفرح باید باشد نه اجباری و نفرت‌انگیز.
درنظر نگرفتن بحران‌ها و گرفتاری‌ها: همیشه درنظر گرفتن احتمال‌ها و ریسک‌ها و چاره‌اندیشی برای آنها بسیار مهم است. مثلاً قطع شدن آب یا برق یا سررسیدن مهمان قبل از نوروز. یک سرماخوردگی ساده می‌تواند کل برنامه شما را مختل کند. باید برای پیش‌بینی هر کدام از این حوادث وقت بگذارید و چاره‌اندیشی کنید؛ یعنی سناریوی بحران داشته باشید.
شاید تصور کنید چیدن برنامه به صورت خیلی‌خیلی دقیق یک هنر است؛ درحالی‌که این یعنی زمینه‌چینی برای جاماندن از یک برنامه‌ریزی اصولی! پشت‌سرهم چیدن برنامه‌ها و میلیمتری بودن آنها باعث می‌شود یک اتفاق ساده، مثل یک تماس تلفنی ده دقیقه‌ای که حتی به آن فکر هم نکرده بودید، چنان شما را از برنامه عقب بیندازد که فکرش را هم نمی‌کردید و وقتی برنامه عقب افتاد همه چیز خراب می‌شود.
بنابراین، این کارها را انجام دهید:
- زمان استراحت: بدون درنظر گرفتن این زمان، خستگی در بدن جمع می‌شود و توان شما کاهش پیدا می‌کند، درنتیجه سرعت کار کم می‌شود. بین هر دو ساعت کار برای استراحتتان دست‌کم ده دقیقه زمان در نظر بگیرید چیزی بخورید و دوباره‌کار.
- زمانی برای دوش: بعد از پایان یک روز کاری، باید هر طور شده زمانی را به دوش گرفتن اختصاص بدهید.
- زمان خالی: بله، دقیقاً خالی، یعنی نیم ساعت که جدا از زمان‌های استراحت است و به هیچ‌چیز تعلق ندارد؛ حتی به چای خوردن. این زمان برای جبران عقب‌افتادگی‌هاست.
سخن آخر
خانه‌تکانی اصولی و صحیح، نیازمند برنامه‌ریزی، نظم و دقت است. با اجتناب از اشتباهات رایج و به‌کارگیری نکات کلیدی، می‌توانیم این تجربه را به کاری لذت‌بخش و ثمربخش تبدیل کنیم. در پایان، به یاد داشته باشیم که خانه‌تکانی، تنها به پاکیزگی ظاهری منزل محدود نمی‌شود. این آئین، فرصتی برای زدودن غبار کهنگی و کدورت از روح و جانمان نیز هست. با نیت خیر و شادمانی، خانه‌تکانی را آغاز کنیم و با استقبال از بهار طبیعت، نویدبخش سالی پربرکت و شادکام باشیم.
دو نکته قابل‌تأمل:
از خانه‌تکانی به عنوان فرصتی برای شکرگزاری و قدردانی از داشته‌هایتان استفاده کنید. به نیازمندان هم یاری کنید.
به یاد داشته باشید که هدف از خانه‌تکانی، رسیدن به آرامش و صلح درونی است و این سنت اصیل ما ایرانیان است.
غبار کهنگی از خانه و دل زدوده شد، نوبت آراستن سفره هفت‌سین و شنیدن نغمه خوش بهار است. با هر سبزه نو، نغمه امید در دل نواخته می‌شود و با هر سکه، درخشش طلوعی دوباره در چشم‌ها نقش می‌بندد. بهار در آستانه در است، با آغوش باز به استقبالش می‌رویم و با لبخندی از جنس شادمانی، سال نو را به نظاره می‌نشینیم.