اولویت‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در دولت چهاردهم-بخش نخست
جای خـالی جـوانان در سیاست‌گذاری فرهنگی دولت
آرش فهیم
فرهنگ زیربنای تمدن، نرم‌افزار ملت‌ها برای جامعه‌سازی و زندگی اجتماعی و محور اساسی فعالیت در عرصه‌های هنری، اقتصادی، نظامی و امنیتی است. تجربه نشان داده که حاکمان و دولت‌ها هرچه در زمینه فرهنگ، هوشمندانه‌تر عمل کنند، برای دست‌یابی به اهداف در سایر حوزه‌ها راهشان نزدیک‌تر و هزینه‌شان ارزان‌تر می‌شود. در مقابل نیز دشمنان یک کشور یا تمدن، فرهنگ آن کشور یا تمدن را هدف می‌گیرند. یکی از دلایل سرمایه‌گذاری سرسام‌آور دولت‌های غربی برای حمله فرهنگی به ایران و تمدن اسلامی، این است که با از بین بردن زیرساخت‌ها در حوزه فرهنگ، در سایر عرصه‌ها سلطه خواهند یافت. همین دلایل باعث شده تا حیات جامعه به مدیریت فرهنگی وابسته باشد؛ اگر بگوییم حساسیت و اهمیت اداره فرهنگ، هم‌سنگ مدیریت در حوزه‌های اقتصادی، دفاعی و امنیتی است، پربیراه نیست. چون قدرت ما در همه عرصه‌ها وابسته به اقتدار و استحکام فرهنگی ماست. هم از این‌رو، مدیران فرهنگی علاوه‌بر اداره مستقیم عرصه‌های فرهنگ و هنر و رسانه، به طور غیرمستقیم بر اخلاق، رفتار، اعتقادات، خانواده، سبک زندگی، سلامت روان و... نیز تأثیرگذار هستند.
با این همه اما مدیریت فرهنگی ما همواره با چالش‌های زیادی مواجه و درگیر بوده است؛ یکی از مراکز چالش، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است. جایی که مجری سیاست و برنامه‌های قوه مجریه در حوزه فرهنگ و هنر است، اما آمدورفت دولت‌ها و تغییر زودبه‌زود وزیر فرهنگ و مدیران زیرمجموعه‌اش، باعث شده تا هر چند سال یک‌بار، با تغییر دولت و همچنین نشستن فرد تازه‌ای بر صندلی وزارت، جهت و جنس فعالیت این وزارتخانه نیز دچار نوسانات و تغییراتی شود. بااین‌حال، سید عباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت چهاردهم وضعیت متفاوتی دارد. او یکی از کهنه‌کارترین چهره‌های این وزارتخانه است. طی 30 سال اخیر، صالحی تنها چهره‌ای است که دو مرتبه و در دو دولت به عنوان وزیر فرهنگ منصوب شد؛ اول در دولت دوازدهم (از سال 1396 تا 1400) و دوم هم در دولت چهاردهم. وی همچنین در دولت یازدهم، معاون فرهنگی وزیر فرهنگ وقت (علی جنتی) بود. بنابراین سیدعباس صالحی هم تجربه فراوانی در اداره این وزارتخانه دارد و هم بیش از دیگران فرصت آزمون و خطا داشته است.
با توجه به قرار داشتن در آستانه برگزاری جشنواره‌های هنری فجر که اصلی‌ترین کارزار برای اجرا و نمود برنامه‌ها و سیاست‌های دولت و وزارت ارشاد هستند، سراغ هنرمندان و کارشناسان فرهنگی رفتیم تا به مدیریت فرهنگی دولت و همچنین وزارت فرهنگ بپردازیم. با ما همراه باشید!
نیاز نسل جوان به هنر برتر
برخی نخبگان، نسبت فرهنگ برای روح و روان انسان را با نسبت هوا برای بدن انسان مقایسه می‌کنند و معتقدند همان‌طور که هوای پاکیزه و پر اکسیژن، به‌سلامت جسم کمک می‌کند، فضای فرهنگی پاکیزه و فرهیخته نیز به‌سلامتی روح و روان و افزایش هوش رفتاری و اجتماعی شهروندان خواهد انجامید. به همین خاطر توجه به سالم‌سازی تولیدات هنری که یکی از مسئولیت‌های مهم وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی است، نقش مؤثری بر اعتلای فکری و روانی مردم دارد. نسل جدید جامعه ایرانی که به نسل Z شهرت یافته‌اند، به‌اضافه بانوان، محور اصلی جنگ شناختی و شبیخون فرهنگی در کشورمان است. اما در برنامه اعلامی وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی دولت چهاردهم، توجهی به این مقوله مهم نشده است و جای خالی سیاست‌گذاری ویژه برای جوانان در برنامه‌های کلان مدیریت فرهنگی دولت محسوس است.
«محمد گلریز» موسیقیدان پیش‌کسوت بر توجه به نسل جوان در سیاست‌گذاری فرهنگی دولت تأکید می‌کند و می‌گوید: «جوانان ما به محصولات فرهنگی هنری برتر و فاخر نیاز دارند. مدیران فرهنگی ما در دولت و همه ارگان‌ها باید توجه داشته باشند که دشمن با ابزارهای فرهنگی و هنری به ما می‌تازد و در مقابل خیلی از ما فقط نگاه می‌کنیم! باید ابتدا باور داشته باشیم که دشمن از این ناحیه نیز ما را هدف قرار داده و این هم یک نوع جنگ است، اما جنگ فرهنگی. همان‌طور که در دوران دفاع مقدس همه پای کار آمدیم و از کشور دفاع کردیم، در جنگ فرهنگی هم باید پای‌کار بیاییم. چگونه باید در این جنگ دفاع کرد؟ پاسخ این است که با تولید. با تولید آثار هنری خوب و فاخر باید در مقابل جنگ فرهنگی دشمن از مرزهای فرهنگی خودمان دفاع کرد. ما هنرمندان بسیار خوبی داریم؛ اما متأسفانه امروزه خیلی از آنها خانه‌نشین شده‌اند. باید این هنرمندان را پای کار دفاع فرهنگی از کشور آورد تا فعال شوند و با آثار خوبشان جریان تولید را به کار بیندازند.»
این خواننده سرودهای انقلابی درباره حوزه تخصصی خودش یعنی موسیقی و سرود هم بیان می‌کند: «ببینید دشمنان این مرزوبوم چقدر پول خرج می‌کنند تا از طریق موسیقی برای جوانان ما انحرافات فکری ایجاد کنند. در ابتدای انقلاب، سرودهایی که برای شهید مطهری، شهید بهشتی، شهید رجایی و... خوانده شدند، نقش مؤثری در معرفی عظمت شخصیت و خدمات بزرگ این شهیدان به عامه مردم داشت. امروز هم جریان موسیقی و سرود کشورمان باید در جهت معرفی قهرمانان باشد. می‌توان با موسیقی چهره‌هایی مثل قاسم سلیمانی، همدانی، طهرانی مقدم و حججی را به مردم بهتر معرفی کرد. اما متأسفانه به جای توجه به آثاری با این درون‌مایه، شاهد تولید و انتشار موسیقی‌های سطح پایین و بی‌محتوا هستیم.»
وی همچنین تأکید می‌کند: «ما دو مافیا داریم؛ یکی مافیای خودروست و یکی هم مافیای موسیقی؛ هیچ کسی هم حریف آنها نیست. باید دست مافیای موسیقی از فرهنگ کشورمان کوتاه شود.»
لزوم استمرار خدمات وزیر سابق
یکی از اتفاقات ناصوابی که با آغاز فعالیت دولت چهاردهم و متعاقب آن، شروع به کار وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در این دولت رخ داد، نادیده گرفتن و بعضاً دروغ‌پردازی و سیاه‌نمایی افراطی درباره عملکرد مدیریت فرهنگی دولت قبل، یعنی دولت سیزدهم بود. این در حالی است که شهید ابراهیم رئیسی و همکارانش در دولت قبل، در شرایطی بحرانی و پرچالش دولت را به عهده گرفتند؛ در حوزه فرهنگ و هنر نیز تنگناهای بی‌شماری وجود داشت که طی سه سال به گشایش رسیدند. به‌ویژه اینکه آغاز فعالیت دولت قبلی با اوج شیوع ویروس کرونا همزمان بود و خیلی از حوزه‌های فرهنگی و هنری مثل سینما و تئاتر در کما و قریب به مرگ بودند. اما در کنار انتقادات وارده، قابل انکار نیست که وزارت فرهنگ و ارشاد دولت سیزدهم، حداقل این حوزه‌ها را از مرگ نجات داد و زنده کرد. دور از واقع نیست اگر به طنز و شوخی بگوییم سید عباس صالحی در پایان دولت دوازدهم، خر لنگ تحویل داد و در آغاز دولت چهاردهم، اسب زین شده تحویل گرفت! فقط کافی است وضعیت سینما، تئاتر، هنرهای تجسمی و... را در دو مقطع پایان دولت حسن روحانی با پایان دولت شهید رئیسی مقایسه کنیم.
«هوشنگ توکلی» بازیگر سینما، تئاتر و تلویزیون در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «امیدوارم مدیران فرهنگی دولت پزشکیان اشتباه مدیران فرهنگی دولت روحانی را تکرار نکنند که سعی کردند همه دستاوردهای مدیران دولت قبل از خود را تخریب کنند و اهداف سیاسی بر اهداف فرهنگی غلبه یافت. سکان‌داران وزارت فرهنگ دولت جدید باید اقدامات مثبت دولت قبلی را ادامه دهند.»
کارگردان سریال شهید مدرس یادآور می‌شود: «طی سه سال دولت شهید رئیسی برنامه‌های بسیار زیادی در جهت توسعه زیرساخت‌های فرهنگی و هنری کشور طراحی و اجرا شد. به طور مثال در عرصه سینما گزارش‌هایی منتشر شده مبنی بر اینکه بیش از 800 طرح زیرساختی اجرا شده است و در مرحله پایان کار هستند و صدها سالن سینما و تئاتر و مراکز فرهنگی هنری در سرتاسر کشور به زودی افتتاح خواهد شد. بنابراین به نظرم با توجه به اینکه در دولت شهید رئیسی و وزارت دکتر اسماعیلی در حوزه توسعه زیرساخت‌ها موفقیت‌های زیادی کسب شده است، این فعالیت‌ها ادامه پیدا کند. به طور طبیعی اگر هنرمندان امکانات و فضای لازم را داشته باشند، آثارشان بیشتر دیده خواهد شد و دولت سیزدهم در این مسیر عمل می‌کرد.»
توکلی یادآور همچنین تأکید می‌کند: «نکته دیگر اینکه یکی از بحران‌هایی که گریبان فرهنگ و هنر در کشورمان را گرفته است، اختلافات و تضادهای مختلف است که این مسئله یک جایی باید متوقف شود. با توجه به شعار رئیس‌جمهور مبنی بر وحدت و وفاق، باید این جنگ و دعواها در عرصه فرهنگی نیز برطرف شود.»
اولویت قرار گرفتن فرهنگ
یکی از ویژگی‌های وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ما این است که خودش برخاسته از فرهنگ و اهل قلم است؛ سید عباس صالحی علاوه بر فعالیت دانشگاهی و تدریس، اهل قلم هم هست و سال‌ها سردبیر نشریات مختلف علمی و فرهنگی بوده است.
وی در سال‌های اخیر و پس از پایان کارش در وزارت ارشاد دولت دوازدهم، با حکم رهبر انقلاب به‌عنوان مدیرمسئول روزنامه اطلاعات منصوب شد. صالحی تنها فردی است که همزمان و همراه با کار وزارت، به‌عنوان مدیر یک مؤسسه مطبوعاتی نیز در حال فعالیت است، پس می‌تواند وضعیت اهالی فرهنگ و به‌ویژه مشکلات و چالش‌های اهل قلم و روزنامه‌نگاران را به‌خوبی و از نزدیک درک و لمس کند.
مصطفی محدثی خراسانی، شاعر و منتقد ادبی هم در گفت‌وگو با گزارشگر کیهان می‌گوید: «یکی از شعارهای آقای پزشکیان در دوران تبلیغات انتخابات، اولویت قرار دادن و توجه به فرهنگ و اهالی فرهنگ بوده است. هر چند که برخی دیگر از شخصیت‌هایی که به ریاست‌جمهوری رسیدند هم قبل از انتخاب این شعار را می‌دادند؛ اما پس از رسیدن به مقام ریاست‌جمهوری این شعار را فراموش کردند. امیدواریم در دولت چهاردهم این خلف وعده تکرار نشود.»
وی می‌افزاید: «با توجه به اینکه آقای سید عباس صالحی (وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی) خودش اهل فرهنگ است، انتظار بیشتری داریم که در این دولت توجه به فرهنگ پررنگ‌تر شود و در برنامه‌ریزی‌ها و سیاست‌گذاری‌ها این مهم برجسته باشد.»
این شاعر در ادامه بیان می‌کند: «همه کارشناسان و اهالی فرهنگ اذعان دارند که بومی‌ترین و کهن‌ترین هنر در ایران، ادبیات و شعر است؛ شعر عمیق‌ترین میراث تاریخی و فرهنگی ماست. نکته مهم که دولتمردان و به‌ویژه وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی باید به آن توجه داشته باشند این است که رهبر معظم انقلاب اسلامی همواره نگاه ویژه‌ای به شعر دارند و با وجود مسئولیت و مشغله‌هایی که دارند؛ اما برای این حوزه وقت می‌گذارند و بهترین توصیف‌ها درباره شعر را از زبان ایشان شنیده‌ایم. دریغ است که دیگر مسئولان، خاصه مدیران فرهنگی ما از این توجه غافل شوند.»
محدثی خراسانی یک پیشنهاد هم برای تقویت جایگاه شعر و ادبیات در کشور از سوی دولت دارد و می‌گوید: «وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی دارای سازمان‌ها، معاونت‌ها و ادارات کل مختلفی فعالیت می‌کند، ازجمله معاونت قرآنی، سازمان سینمایی، مرکز موسیقی، اداره تئاتر، دفتر تجسمی و... اما جای شگفت است که باوجود اهمیت جایگاه شعر و ادبیات در فرهنگ ما، هیچ معاونت و اداره کلی در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی به این موضوع اختصاص ندارد؛ بنابراین پیشنهاد می‌دهم که در این وزارتخانه یک معاونت جدید با عنوان معاونت شعر و ادبیات هم راه‌اندازی شود.»