نگاهی به مسئله سقط جنین تعمدی و پیامدهای آن-بخش نخست
سقط روح و روان مادر و جان بی‌گناه فرزنـد
فائقه بزاز
ادعا زیاد است، برخی رسانه‌ها آماری عجیب و وحشتناک ارائه می‌دهند. بعضی می‌گویند: تعدادش از کشته‌شدگان تصادفات جاده‌ای بیشتر است و برخی دیگر از آمار لحظه‌ای این اتفاق شوم خبر می‌دهند و برخی هم نرخ‌های زیرپله‌ای را به چالش می‌کشند.
پایین بودن سطح فرهنگ و باورهای مذهبی، ترس از واکنش مردم و اطرافیان، حتی مشغله‌های کاری، خودمحوری و اصالت دادن به فردیت، ترس عقب ماندن از هم سن و سالان، اجاره‌نشینی، شغل یا تحصیل فهرستی از بهانه‌هایی است که این مجوز باطل را به این افراد داده تا قتل نفس کنند.
فاصله میان مرگ و زندگی، مرزی به باریکی یک کلیک ساده است. کافی است در فضای بی‌سروسامان مجازی، به‌خصوص در پیام رسانه‌ای خارجی، کلیدواژه‌ها را جست‌وجو کنی تا دنیایی وسیع از امکانات زیرزمینی جلوی چشمانت قرار بگیرند. قرص‌ها، داروها، متدها و سبک‌هایی که برایت ردیف می‌شوند البته با نرخ‌هایی بالا که بسته به سطح سواد قاتل جابه‌جا می‌شوند!
آمارها از این قتل نفس در ایران متفاوت است. برخی رسانه‌ها ادعا می‌کنند سالانه بین ۳۰۰ تا ۶۰۰ هزار سقط غیرقانونی در کشور انجام می‌شود که یعنی تقریباً یک‌سوم تولدها منجر به سقط می‌شود. اگرچه که با توجه به تهدید جمعیت و کاهش زادوولد در دنیا، سقط جنین در اکثر کشورها به یکی از قوانین سخت‌گیرانه تبدیل شده است. اما همیشه برای اقدامات غیرقانونی روش‌های زیرپله‌ای زیادی هم موجود است. اقداماتی غیرقانونی که در زمینه‌های پزشکی با خیابان ناصرخسرو پیوند خورده است. دلالان ناصرخسرو سبک‌های مختلفی را برای سقط جنین پیشنهاد می‌کنند، از ساکشن و قرص و دارو تا درمانگاه‌های زیرزمینی که قیمت‌هایشان بر اساس اینکه اقدام‌کننده پزشک عمومی است یا تکنسین و یا تزریقاتی متفاوت است.
این اتفاقات در حالی است که حتی سقط‌های قانونی با موانع بسیاری مواجه است و تا زمانی که پزشکان معتمد قوه قضائیه یعنی پزشکی قانونی، سقط را تأیید نکنند این کار در بیمارستان‌ها و یا مطب برخی پزشکان انجام نمی‌شود.
اصغر جهانگیر، سخنگوی قوه قضائیه به ممنوعیت سقط جنین در قانون اشاره کرده، بر لزوم اتخاذ رویکردی قاطع و برخورد قانونی با متخلفان بر اساس مفاد قانون تأکید و نظارت دقیق و همه‌جانبه بر این موضوع را وظیفه شرعی و قانونی دستگاه قضائی برشمرده است.
از طرفی، مطابق قانون جوانی جمعیت نیز سقط جنین کاملاً غیرقانونی است و سال‌هاست که دیگر وسایل پیشگیری از بارداری نیز به‌صورت رایگان در خانه‌های بهداشت توزیع نمی‌شود.
سقط در دنیا
بعد از تصویب قانون آزادی سقط جنین در آمریکا، روابط جنسی آزاد رشد پیدا کرد. قانونی که بعد از گسترش بی‌اخلاقی در آمریکا، تغییر اساسی پیدا کرد و از اساس ممنوع شد. البته ذکر این نکته نیز حائز اهمیت است که سقط جنین در غرب بیشتر از آنکه راهی برای درآمدزایی یا قانونی برای حمایت از حقوق زنان بوده باشد در تجارت لوازم آرایش نیز تأثیرگذار بوده است.
ضمن اینکه در این جوامع آزاد دانستن مادران در پایان دادن به حيات جنين، برخاسته از نگاه ليبرالي و اومانیستی است. طرفد‌اران آزادي سقط جنین به دلايل مختلفي از جمله آزادي و اختيار زن و آزادي زن و مرد در انتخاب آينده زندگي‌شان، استدلال مي‌کنند که مطابق اين دلايل زن بايد نسبت به حفظ و سقط جنین خود آزاد باشد.
در کنار حمایت مکتب لیبرالیسم از آزادی سقط جنین در آمریکا، تجارت دیگری به واسطه رشد صنعت سقط جنین رونق گرفته است، تجارت لوازم آرایشی که برای تولید جنس مرغوب نیاز به روغن تولید شده از جنین است و افشای آن سروصدای زیادی در همان جوامع غربی به پا کرد؛ ویدئویی لو رفته از دورهمی دست‌اندرکاران سقط جنین که در آن آزادانه و فارغ از مسئولیت‌های مسئولیت‌های انسانی و اخلاقی از چگونگی سقط به روشی سخن می‌گفتند تا طی آن، برخی اندام‌های تکه شده جنین سالم بمانند چون مشتری‌های خوبی دارند! اتفاقی که سبب شد «آبی جانسون» که قبل‌تر از مدعیان حمایت از سقط جنین بود بعد از حضور در اتاق عمل و دیدن چگونگی مثله‌سازی جنین از مخالفان سرسخت این اقدام غیراخلاقی و غیرانسانی شود.
«ویکی ایوان» نیز محقق کلیسای سان‌فرانسیسکو در تحقیقات خود درباره سقط جنین در آمریکا نشان می‌دهد بر اساس قوانین و سیاست‌های پشت پرده، رشد سقط جنین نسبت به 30 سال گذشته بیش از 30 درصد افزایش داشته است.
بنا بر تحقیقات وی، 1.787 مرکز حمایت از سقط جنین در آمریکا وجود دارد و با توجه به سیاست‌های حمایتی دولت‌ها از سال 1997 تا سال 2008؛ 25 درصد افزایش پیدا کرده است.بنابر تحقیقات ایوان، تبلیغات دولت‌ها و مؤسسات خصوصی برای زیبایی اندام زنان و همچنین جلوگیری از چروک شدن پوست، بسته‌های تشویقی برای سقط جنین ایجاد کرده و این مسائل در کنار حق قانونی برای هر فرد درباره حاملگی سبب رونق داروسازی و تجارت لوازم آرایشی شده است.
ایوان می‌گوید: «با توجه به فعالیت‌های گسترده و آزادانه مؤسسات خصوصی در آمریکا، به نظر می‌رسد سیاست‌های دولتمردان برای سهولت این مسئله بسیار پررنگ است تا جایی که بنا بر اسناد منتشر شده، مؤسسات خصوصی سقط جنین در انتخابات ریاست‌جمهوری کمک‌های بسیاری به نامزدها و احزاب سیاسی کرده‌اند.» وی همچنین در ادامه تحقیقات خود می‌گوید: «بدون استفاده از اندام جنین‌های سقط شده، عملاً تجارت لوازم آرایشی سود زیادی ندارد، بسیاری از لوازم آرایشی تولید شده برای افراد سالخورده و برای جلوگیری بیشتر از چروک شدن و پیری پوست به کار می‌رود که در این لوازم آرایشی به‌صورت مستقیم از جنین انسان استفاده می‌شود.»
۹۵ درصد از سقط‌ها به‌صورت عمدی و غیرقانونی
در ایران مطابق آماری که توسط مرکز جوانی جمعیت منتشر شده سهم سقط‌های قانونی و خودبه‌خودی کمتر از ۵ درصد است، در حالی که ۹۵ درصد از سقط‌ها به صورت عمدی و غیرقانونی انجام می‌شود.
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با اشاره به شیوع بالای سقط‌جنین در کشور، از غیرقانونی بودن ۹۵ درصد از این موارد خبر داده، می‌گوید: «بخش عمده‌ای از سقط جنین‌ها در ایران توسط افراد سودجو در بخش‌های غیرپزشکی انجام می‌شود، بااین‌حال وزارت بهداشت اقدامات گسترده‌ای برای پیشگیری و فرهنگ‌سازی در این زمینه انجام داده است.»
وی با اشاره به درصد شیوع هر یک از انواع سقط جنین در کشور بیان می‌دارد: «سهم سقط‌های قانونی و خودبه‌خود کمتر از ۵ درصد است، درحالی‌که ۹۵ درصد از سقط‌ها به‌صورت عمدی و غیرقانونی انجام می‌شود.»
دکتر جباری با اشاره به قانون جوانی جمعیت در بخش مرتبط با سقط جنین، آن را به دو حوزه «پیشگیری» و «فرهنگ‌سازی» تقسیم کرده، می‌افزاید: «وزارت بهداشت اقدامات متعددی در زمینه پیشگیری و فرهنگ‌سازی در فضای عمومی و حوزه سلامت کشور انجام داده است که از جمله آنها می‌توان به اصلاحِ بخشی از سرفصل‌های درسی رشته‌های بهداشت عمومی، مامایی و تخصص زنان اشاره کرد.»
وی در ادامه بیان می‌کند: «مادرانی که به مراکز بهداشت مراجعه و تقاضای سقط جنین می‌کنند، با موضوعات مرتبط آشنا می‌شوند. همچنین، در بخش خصوصی نیز متخصصین زنان و ماماها موظف هستند این آگاهی را به خانواده‌ها ارائه دهند.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت اظهار می‌کند: «بر اساس ماده ۵۸ قانون جوانی جمعیت، وزارت بهداشت موظف است داروهای مرتبط با سقط جنین را شناسایی و مشخص کند. این داروها در سامانه تیتک ثبت شده و تنها از طریق سیستم وزارت بهداشت توزیع می‌شوند. عرضه این داروها در بازار آزاد یا از طریق قاچاق غیرقانونی است.»
دکتر جباری با اشاره به ماده ۵۹ قانون جوانی جمعیت عنوان می‌کند: «وزارت اطلاعات و نیروی انتظامی با همکاری وزارت بهداشت مسئولیت مبارزه با سقط جنین را برعهده دارند. وزارت بهداشت ضابط قضائی در این حوزه نیست، اما با این نهادها همکاری می‌کند.»
وی با تأکید بر اینکه مشارکت در سقط جنین، تهیه دارو و لوازم مرتبط و دلالی در این زمینه غیرقانونی است، اظهار می‌کند: «در بسیاری از موارد، خود وزارت بهداشت موارد غیرقانونی سقط را گزارش و پیگیری کرده و شماره پرونده را نیز اعلام کرده است. طبق ماده ۵۶ قانون، در صورت کشف ابزارآلات مرتبط با سقط غیرقانونی، باید پروانه مربوطه باطل شود.»
وی با اشاره به عوامل مؤثر در سقط جنین خاطرنشان می‌کند: «بر اساس آخرین پیمایش صورت‌گرفته، ۴۱ درصد از افرادی که اقدام به سقط جنین می‌کنند، به دلیل نخواستن فرزند بیشتر، ۲۱ درصد به علت مشکلات اقتصادی و ۲۰ درصد به دلیل بد بودن زمان بارداری، اقدام به سقط می‌کنند.»
سقط‌های کنونی نتیجه اجرای سیاست‌های منفی در دهه 70
دکتر جباری دلایل سقط جنین به دلیل نخواستن فرزند بیشتر و زمان بد بارداری را ناشی از اجرای افراطی برنامه‌های تنظیم خانواده در دهه ۷۰ دانسته، اظهار می‌کند که این سیاست‌ها به ایجاد نگرش‌های منفی نسبت به بارداری و فرزندآوری منجر شده است.
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه سقط‌جنین از لحاظ اخلاقی، عرفی و فقهی در کشور ما و بسیاری از کشورهای دیگر ممنوع است، می‌افزاید: «در حال حاضر در آمریکا نیز به هر دلیلی سقط جنین ممنوع شده است.»
دکتر جباری با اشاره به گردش مالی بالای سقط جنین یادآور می‌شود: «بخشی از سقط جنین توسط افراد سودجو در گروه پزشکی و بخش عمده آن در حوزه غیرپزشکی صورت می‌گیرد. به عنوان مثال، داروی سقط جنین هر ورق ۱۰ تایی آن در سیستم بهداشت و درمان ۶۰ هزار تومان است، اما همین دارو در بازار آزاد و قاچاق، بین ۱. تا ۳ میلیون تومان فروخته می‌شود.»
رئیس مرکز جوانی جمعیت، سلامت خانواده و مدارس وزارت بهداشت با بیان اینکه حدود ۶۰ درصد سقط جنین در منزل با استفاده از قرص‌های سقط جنین انجام می‌شود، می‌گوید: «30 درصد سقط جنین در مطب‌ها و ۱۰ درصد در عطاری‌ها و با استفاده از داروهای گیاهی صورت می‌گیرد.»
وی می‌افزاید: «حداقل ۲ همت در سال برای سقط جنین مصرف می‌شود و هزینه هر سقط جنین بین ۴ تا ۵ میلیون تومان است. تنها ۷.۸ درصد سقط‌ها مربوط به فرزندان نامشروع است و ۹۲ درصد باقی مربوط به فرزندان مشروع و حلال هستند.»
اقدامی خلاف اخلاق با نتایج ناگوار
معمولاً هجوم و سرریز مشکلات، افراد را به سوی اقدامات شتاب‌زده و غیرانسانی سوق می‌دهد. سقط جنین یکی از این شتاب‌زدگی‌هاست که علاوه‌بر آسیب‌های جسمی، پیامدهای اخلاقی قابل‌توجهی نیز به همراه دارد. از منظر اخلاقی، سقط جنین می‌تواند زمینه‌ساز آسیب‌های جدی اخلاقی در سطح فردی و اجتماعی شود. طبق تحقیقات و نظرات متخصصان زنان، سقط جنین ممکن است خطرات جسمی متعددی برای مادر به همراه داشته باشد. از جمله این خطرات می‌توان به ناباروری اشاره کرد که می‌تواند ادامه زندگی مادر و حتی خانواده او را تحت‌تأثیر قرار دهد. این آسیب‌ها گرچه احتمالی هستند، اما از نظر شدت و پیامدها از اهمیت زیادی برخوردارند.