بررسی معاهده ۲۰ ساله دو کشور (بخش حمل‌ونقل)
فصل جدید همکاری ایران و روسیه در تکمیل کریدورها
سرویس اقتصادی –
امضای معاهده ۲۰ ساله، فصل جدیدی را در همکاری‌های ایران و روسیه برای تکمیل کریدورها، به‌ویژه در مسیر شمال- جنوب رقم زده است.
به گزارش کیهان، بر مبنای بند ۲۱ معاهده
۲۰ ساله ایران و روسیه، طرف‌های متعاهد با در نظر گرفتن توانایی‌ها و ظرفیت‌های خود از همکاری نزدیک در زمینه حمل‌ونقل حمایت خواهند کرد و تمایل خود را برای توسعه همه‌جانبه شراکت در حوزه حمل‌ونقل بر مبنای سودمندی متقابل تأیید خواهند کرد.
بنابراین، بهبود زیرساخت‌های حمل‌ونقل جاده‌ای، ریلی، دریایی و هوائی و مشارکت در کریدور شمال- جنوب برای تقویت ترانزیت منطقه‌ای از جمله توافقات ایران و روسیه بر مبنای بند ۲۱ معاهده ۲۰ ساله است.
مهم‌ترین همکاری ایران و روسیه در بخش حمل‌ونقل، مربوط به کریدور شمال- جنوب است که از دو شاخه غربی و شرقی برقرار می‌شود. مسیر شاخه غربی از هند و خلیج‌فارس آغاز می‌شود و از طریق بندرعباس و بندر امام‌خمینی وارد کشور می‌شود؛ سپس با استفاده از شبکه‌های حمل‌ونقل زمینی و ریلی ایران به شمال غرب کشور و از آنجا به روسیه و اروپا متصل می‌شود. نزدیکی این مسیر به بازارهای اروپایی و تسریع انتقال کالاها، شاخه غربی را به یکی از مسیرهای پرطرفدار تبدیل کرده است.
در شاخه شرقی، بندر چابهار نقش کلیدی ایفا می‌کند؛ این مسیر، هند را به ایران متصل کرده و از طریق شبکه‌های حمل‌ونقل داخلی کشور، به آسیای میانه یعنی ترکمنستان، ازبکستان و قزاقستان و سپس به روسیه و اروپا متصل می‌کند؛ این شاخه نه‌تنها به تقویت تعاملات اقتصادی با آسیای مرکزی کمک می‌کند، بلکه بندر چابهار را به قطب مهمی در حمل‌ونقل بین‌المللی تبدیل می‌سازد.
طبق متن این توافقنامه راهبردی، طرف‌های متعاهد در توسعه کریدورهای حمل‌ونقل بین‌المللی که از قلمرو جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه عبور می‌کند، به ویژه کریدور بین‌المللی حمل‌ونقل شمال- جنوب فعالانه همکاری خواهند نمود.
این همکاری شامل ترویج کالا با مبدأ یک طرف متعاهد در بازارهای دولت‌های ثالث و همچنین فراهم‌سازی شرایط توسعه حمل‌ونقل یکپارچه از طریق کریدورهای حمل‌ونقل، هم از طریق حمل‌ونقل دوجانبه و هم از طریق حمل‌ونقل ترانزیتی در قلمرو خود خواهد بود.
تاکید بر همکاری در تکمیل کریدورها
اگرچه با اتصال راه‌آهن رشت- کاسپین که در ۳۱ خردادماه سال جاری رخ داد، عملاً دریای خزر به خلیج‌فارس، دریای عمان و اقیانوس هند با حمل‌ونقل ترکیبی دریایی- ریلی متصل شد، اما یکی از حلقه‌های مفقوده شاخه غربی کریدور شمال- جنوب، خط ریلی ۱۶۲ کیلومتری رشت- آستارا است که هنوز به اتمام نرسیده است. توافق بر سر معاهده ۲۰ ساله ایران و روسیه می‌تواند گره تکمیل این مسیر را باز کند.
به گفته هوشنگ بازوند، مدیرعامل شرکت ساخت و توسعه زیربناهای حمل‌ونقل، کمیته پیگیری تملک اراضی این مسیر تشکیل شده است تا شاید از این پروژه ۲۰ ساله گره‌گشایی شود. بنابر گفته برخی مسئولان، تکمیل این پروژه به حدود یک میلیارد یورو اعتبار نیاز دارد.
مسعود پزشکیان، رئیس‌جمهور در نشست هم‌اندیشی با فعالان اقتصادی روسیه گفت: مصمم هستیم همکاری‌های خود را در کریدورهای شمال- جنوب و غرب- شرق و مسیرهای دریایی و بنادر گسترش دهیم. می‌توانیم توافقات بسیار مهمی با فدراسیون روسیه در تکمیل مسیر راه‌آهن‌ها و کریدورها و مسیرهای دریایی و بنادر داشته باشیم؛ این‌ها بسترهایی برای فعالیت اقتصادی است.
او ادامه داد: «برای اینکه بتوانیم این سیاست‌ها را عملیاتی کنیم و این توافق‌ها روی کاغذ نماند، لازم است تیم‌هایی برای پیگیری توافقات فعال شوند؛ تیم‌های دانشگاهی، مالی، صنعتی و تجاری می‌توانند در این زمینه فعال شوند.»
«ویتالی ساولیف»، معاون نخست‌وزیر و وزیر حمل‌ونقل روسیه نیز گفت: «به لطف گذرگاه شمال- جنوب، انتقال کالاها از مسیر مورمانسک و بنادر دریای بالتیک به سواحل خلیج‌فارس به طور قابل توجهی کوتاه‌تر خواهد شد.»
توافق بر همکاری در انواع حمل‌ونقل
همچنین فرزانه صادق، وزیر راه و شهرسازی با اشاره به معاهده مشترک جامع راهبردی ایران و روسیه که به امضای رؤسای جمهور دو کشور رسید، گفت: در موضوعات مرتبط با حمل‌ونقل ریلی، هوائی و دریایی و جاده‌ای در بخش کالا و مسافر توافق‌هایی بین دو کشور انجام شد. معاهده جامع مشترک راهبردی ایران و روسیه که به امضای رؤسای جمهور دو کشور رسید، نشان‌دهنده عزم دو کشور برای گسترش همکاری‌های دو جانبه است.
وزیر راه و شهرسازی، ۱۵ دیماه سال جاری در یک نشست ویدئوکنفرانسی با «رمان استاراویت»، وزیر حمل‌ونقل فدراسیون روسیه، تأکید کرد: با توجه به توافقات قبلی بین ایران و روسیه، دستیابی به هدف ترانزیت ۱۰ میلیون تن بار در مسیر کریدور شمال- جنوب ضروری است و باید ظرفیت ۲۰ میلیون تنی ترانزیت در مسیرهای فعلی این کریدور از طریق زیرساخت‌های ریلی، جاده‌ای و دریایی فعال شود.
او به اهمیت فعال‌سازی شاخه شرقی کریدور شمال- جنوب و لزوم انجام سریع اقدامات اجرائی اشاره کرد و بر تشکیل کمیته سه‌جانبه حمل‌ونقل و امور گمرکی بین ایران، روسیه و جمهوری آذربایجان تأکید داشت و تسهیل صدور ویزا برای رانندگان ایرانی، افزایش ظرفیت کشتیرانی تجاری و گسترش خطوط مسافری در دریای خزر را ضروری دانست.
وزیر راه و شهرسازی، دستیابی به نقشه راه جامع حمل‌ونقل بین دو کشور را یکی از دستاوردهای مهم دانست که توسط وزارتخانه‌های مربوطه در حال پیگیری است.
وزیر حمل‌ونقل فدراسیون روسیه هم ضمن قدردانی از تلاش‌های وزیر راه و شهرسازی ایران و برگزاری منظم جلسات، با تمامی موارد مطرح‌شده در این نشست موافقت کرد.
فعال شدن کریدورها در دولت شهید رئیسی
موافقت‌نامه راه‌گذر حمل‌ونقل بین‌المللی شمال- جنوب در شهریور ماه ۱۳۷۹ در سن پترزبورگ به امضای وزیران حمل‌ونقل سه کشور ایران، هند و روسیه رسید، اما به همت دولت سیزدهم عملیاتی شد. نخستین محموله ترانزیت چندوجهی از مبدأ روسیه به مقصد هند از طریق ایران ارسال و کریدور شمال- جنوب بعد از سال‌ها مذاکره و رایزنی در خردادماه ۱۴۰۱ فعال شد.
این مسیر مهم‌ترین حلقه تجارت بین آسیا و اروپا است که مسافت (از شاخه غربی) ۱۶ هزار کیلومتری حمل بار از طریق کانال سوئز را با یک مسیر ۷۲۰۰ کیلومتری جایگزین کرده و در مقایسه با مسیرهای سنتی از نظر مسافت و زمان تا ۴۰ درصد کوتاه‌تر و از نظر هزینه تا ۳۰ درصد ارزان‌تر است؛ یعنی زمان حمل‌ونقل بین آسیا و اروپا را از ۴۰ روز به حدود ۲۰ روز کاهش می‌دهد.
«اولگ بلازیوروف»، مدیرعامل راه‌آهن روسیه درخصوص احداث مسیر ریلی رشت-آستارا گفت: این پروژه برای روسیه اهمیت خاصی دارد و آماده همکاری به منظور تحقق اهداف مشترک هستیم.
او با بیان اینکه یکی از اهداف راه‌آهن روسیه توسعه کریدور شمال- جنوب است، افزود: برای آغاز حمل‌ونقل در این مسیر ۳۶ قطار کانتینری به سمت خلیج‌فارس ارسال شده و در سال ۲۰۲۲ توانستیم با کاهش مدت زمان حمل، هر ماه تردد یک قطار را در این مسیر داشته باشیم. در سال ۲۰۲۴ نیز، یادداشت تفاهمی در زمینه حمل کانتینر بین دو طرف امضا شد که در نتیجه اجرای آن، چهار قطار در هر ماه ارسال شده است. رفع موانع برای حمل نفت و زغال‌سنگ از کریدور شمال- جنوب و رسیدن به تعرفه مناسب هم در دستور کار است.
گفتنی است، افزایش عبور بار از شاخه غربی کریدور شمال- جنوب (آستارا) که در سال ۱۴۰۱ حدود ۳۲۰ هزار تن بود، در سال ۱۴۰۲ به یک میلیون و ۸۰ هزار تن رسید. این رشد در سال ۱۴۰۳ هم مشهود است.
به نظر می‌رسد اکنون فرصتی تاریخی برای بهره‌برداری از ظرفیت‌های جغرافیای منحصر به فرد ایران به وجود آمده است. اگر مسئولان با نگاهی راهبردی، بتوانند جانمایی کشور در اقتصاد بین‌المللی را با استفاده از ظرفیت‌های موجود به خوبی ترسیم کنند، منافعی بیش از نفت و گاز، تنها از طریق اتصال ترانزیتی شرق و غرب برای کشور فراهم می‌شود.