پژوهش‌های وزارت بهداشت و شورای ملی سالمندان نشان می‌دهد که طی سال‌های ۱۴۰۴ تا ۱۴۱۳ کاهش نرخ تولد بیشتر شده و تا سال ۱۴۲۱ جمعیت سالمند ایران دو برابر شود، حال این سؤال مطرح است که چه کسی در آینده از سالمندان نگهداری می‌کند؟

به گزارش ایرنا، همواره درصدی از سالمندان یک کشور به نگهداری و مراقبت دیگران نیاز دارند؛ در ایران نیز بنا بر غربالگری وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در چهار سال پیش، پنج درصد سالمندان کشور از نظر شاخص‌های سلامت پرخطر بودند و در مجموع ۱۷ تا ۲۷ درصد سالمندان ایرانی به درجاتی از مراقبت رسمی و غیررسمی نیاز دارند.

باقر لاریجانی رئیس مرکز تحقیقات غدد و متابولیسم دانشگاه علوم پزشکی تهران درباره سلامتی جمعیت سالمند در ایران نیز به تازگی گفته است: «بر اساس یک مطالعه، بسیاری از سالمندان کشور به بیماری‌های این گروه سنی مبتلا می‌شوند به طوری که ٧٠ درصد افراد بالای ۶۰ سال فشارخون، ۵٠ درصد دیابت و ۶٠ درصد کلسترول بالا دارند. ۲۵ درصد افرادی که در اثر پوکی استخوان، دچار شکستگی لگن می‌شوند در ماه اول و ۵۰ درصد از آنان در سال اول شکستگی فوت می‌کنند و مابقی برای ادامه زندگی خود به اطرافیان وابسته می‌شوند.»

از آنجاکه جمعیت‌شناسی یکی از شاخص‌های مهم توسعه پایدار و برنامه‌ریزی بلندمدت در هر کشوری است، باید به سالمندی جمعیت ایران و چالش‌های پیش روی آن از جمله چالش مراقبت و نگهداری از سالمندان توجه داشت چرا که ایران طی دهه‌های اخیر دستخوش تغییرات عمده‌ای در ساختار جمعیتی خود شده است.

 هشدار؛ سالمندی از آنچه تصور می‌شود

نزدیک‌تر است

به گفته سیدجواد حسینی رئیس سازمان بهزیستی کشور، براساس برآوردهای جمعیتی با روند کنونی، ایران در سال ۱۴۳۰ به یکی از سالمندترین کشورهای دنیا تبدیل خواهد شد و بدیهی است که هرچه کشور سالمندتر باشد نیروی جوان کم می‌شود و چالش نگهداری از سالمندان بیشتر خود را نشان خواهد داد.

رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در اینباره می‌گوید: در بازه زمانی یک قرن از سال ۱۳۳۵ تا ۱۴۳۵ در کشور، تعداد سالمندان حدودا ۲۴ برابر افزایش پیدا می‌کند.

مژگان رضازاده تصریح کرد: بیشتر این تحولات و تغییرات را به طور محسوس ما از سال ۱۴۲۰ تجربه می‌کنیم یعنی پیش‌بینی می‌کنیم در سال ۱۴۲۵، ایران وارد فاز سالمند شدن جمعیت شود و تعداد سالمندان ما به صورت خیلی زیادی افزایش پیدا کند و در واقع تعداد افراد ۶۵ سال به بالاتر به طور چشمگیری افزایش پیدا می‌کند به طوریکه پیش‌بینی می‌شود تقریبا در سال ۱۴۲۰، ۲۰ درصد جمعیت و در سال ۱۴۳۰، ۳۰ درصد جمعیت ایران سالمند باشند.

این تغییرات پیامدهای اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی عمیقی به همراه خواهد داشت که چالش نگهداری از سالمندانی که نیاز به مراقبت دارند، تنها یکی از آنها است.

 آیا حقوق اطرافیان سالمندان

 کفاف هزینه‌های نگهداری از آنها را می‌دهد؟

آمارهای مختلف نشان می‌دهد حدود ۴۰ تا ۵۰ درصد سالمندان مستمری، حقوق بازنشستگی و درآمد ثابت ندارند و برای نگهداری و مراقبت نیاز به اعضای خانواده و اطرافیان خود دارند.

هنگامی که سن فردی بیشتر از ۷۵ سال می‌شود، حتما مراقبت می‌خواهد؛ در کشورهای دیگر بیمه مراقبتی دارند یا اینکه هزینه‌های مراقبت در دوران سالمندی به آنان پرداخت می‌شود اما سالمندان در ایران چنین حمایت‌هایی را ندارند.

از سوی دیگر شواهد نشان می‌دهد سالمندانی هم که حقوق و درآمد ثابت دارند برای هزینه‌های مراقبت و ‌پرستاری در منزل باید ماهانه مبالغی از ۹ میلیون تا مبالغ بالاتر مثلا بیش از ۳۰ میلیون تومان را بپردازند که این غیر از مبالغ هزینه‌های درمانی و توانبخشی و البته هزینه‌های معیشتی است.

بنابراین با توجه به اینکه حقوق اغلب سالمندان کفاف هزینه‌های نگهداری آنها را نمی‌دهد، طبعا باید جوانانی باشند که بتوانند از آنها نگهداری یا به آنها در خدمات مراقبتی، کمک کنند.

کاهش نرخ باروری، افزایش سن ازدواج، و بهبود امید به زندگی، همگی از عواملی هستند که ساختار سنی و ترکیب جمعیت را دگرگون کرده‌اند. به گفته فرهاد نیلی اقتصاددان، در ایران ۱۴۱۰، دو نفر در یک خانواده باید چهار نفر را تکلف کنند، اما به لحاظ مالی و زمانی نمی‌توانند. البته علاوه‌بر فشارهای مالی، زوج‌های ایرانی در سال ۱۴۱۰ با کمبود زمان برای مراقبت از کودکان و سالمندان مواجه خواهند شد.

بنابراین نگهداری از سالمندان در این وضعیت، به عنوان چالش بزرگ اقتصادی و اجتماعی مطرح خواهد شد و نیازمند سیاست‌گذاری‌های فوری و کارآمد است.

زندگی شهری، ساعات کاری طولانی و نبود زیرساخت‌های حمایتی مناسب مانند مراکز نگهداری از سالمندان استاندارد چه به صورت دائمی و چه به صورت موقت، این مشکل را دوچندان خواهد کرد.

 وقتی مراقبان کم می‌آیند!

در سرشماری حدود ۱۵ سال گذشته، تقریبا پنج فرزند از یک سالمند مراقبت می‌کردند در حالی‌که این عدد در سال‌های آینده به کمتر از دو نفر می‌رسد و چه بسا در آینده تعداد قابل توجهی از سالمندان از جمله سالمندان تنها، مطلقه و حتی تک فرزند دیگر مراقبی نخواهند داشت که در صورت بیماری و ناتوانی از آنها نگهداری کنند.

مژگان رضازاده رئیس دبیرخانه شورای ملی سالمندان در اینباره به خبرنگار اجتماعی ایرنا گفت: یکی از دغدغه‌های دوره سالمندی، موضوع مراقبت سالمندی است چون بررسی و تحقیقات انجام شده در مورد سالمندان تنها در سنوات گذشته به این نتیجه منجر شد که بسیاری از سالمندان در آینده، سالمندان تنهائی می‌شوند که کسی را ندارند و نیاز است که از اکنون برای این مسئله فکر و برنامه‌ریزی لازم برای آن انجام شود.

کمبود یا توزیع نامناسب نیروی انسانی متخصص، کمبود پزشکان،‌پرستاران و سایر نیروهای ارائه دهنده خدمات، فقدان یا ضعف دانش و مهارت نیروی انسانی از جمله مراقبان سالمندان و کم شدن تعداد اعضای خانواده در نتیجه اقبال مردم به تک فرزندی از جمله مسائلی است که نگهداری سالمندان در آینده را با چالش رو‌به‌رو می‌سازد.

 توسعه مراکز نگهداری سالمند 

در سایه کمرنگ شدن جوانی جمعیت

هرچند تمام جامعه‌شناسان و روانشناسان و کارشناسان ذی‌ربط براین نکته وفاق دارند که سالمند باید داخل خانواده نگهداری شود اما با توجه به کاهش فرزندآوری و پیرشدن جمعیت، نیاز است فضاهای دائم و موقتی وجود داشته باشد که بتوانند سالمندان را نگهداری کنند و اگرچه این فضاها اکنون به صورت محدود وجود دارد اما برای آینده لازم است که این‌گونه فضاها گسترش پیدا کند.

مسئولان و کارشناسان مربوطه راه‌حل‌های دیگری نیز برای موضوع نگهداری سالمندان مانند آموزش‌های خودمراقبتی و کمک‌های جمعی به سالمند مطرح کرده‌اند. از جمله آنکه رئیس سازمان بهزیستی کشور با اشاره به جمعیت ۹ میلیون و ۵۰۰ هزار نفری سالمند در کشور می‌گوید: توانمندسازی سالمندان و جامعه پیرامون آن‌ها در دو بخش «آموزش فرد سالمند» و «سالمندیاری» در دستور کار قرار دارد.

سیدجواد حسینی، همچنین بر دسترس‌پذیر کردن محیط جامعه برای سالمندان در قالب مناسب‌سازی تاکید کرده و اظهار می‌دارد که برای این مهم می‌توان از ظرفیت محله‌ها در موضوع سالمندیاری با عنوان «بهزیست محله» بهره برد.

 چالش نگهداری از سالمندان

 نیازمند سیاستگذاری‌های هوشمندانه است

اکنون با استناد به آمار و پژوهش‌ها و با در نظر گرفتن شتاب سریع رشد جمعیت سالمند در کشور در کنار مسائلی مانند کاهش ازدواج و کاهش فرزندآوری و اقبال به تک فرزندی لازم است که از همین امروز تدابیر جدی برای چالش نگهداری از سالمندان طی سال‌های آینده اندیشیده شود؛ سال‌هایی که دهه شصتی‌ها و دهه پنجاهی‌های امروز که بیش از ۳۰ میلیون نفر از جمعیت کل کشور را شامل می‌شوند به جرگه سالمندان خواهند پیوست.

ساختارهای کشور برای این حجم عظیم از سالمندان هنوز آماده نیست درحالی‌که باید سیاست‌هایی مانند کمک به منابع بیمه مراقبتی، تعریف شغل مراقب سالمند، توسعه مراکز نگهداری موقت سالمند، اجرای سند سالمندی، بهره بردن از تکنولوژی و حتی هوش مصنوعی در نگهداری از سالمندان، بازنشستگی پلکانی، اختصاص بودجه برای هزینه‌های مراقبتی سالمندان، آموزش‌های خودمراقبتی، اصلاح ساختار اقتصادی و اجتماعی برای تشویق به فرزندآوری و افزایش ازدواج و فرهنگسازی در این زمینه هرچه سریع‌تر تدوین یا اجرائی شود.

چالش‌های پیش‌روی خانواده‌های ایرانی برای نگهداری سالمندان، بحرانی چندوجهی است که نیازمند همکاری همزمان دولت، خانواده‌ها و جامعه مدنی است. اگر این مشکلات به‌درستی مدیریت نشود، می‌توانند تبعات جبران‌ناپذیری برای آینده کشور داشته باشند.

دولت باید از همین امروز با سیاست‌گذاری‌های هوشمندانه و حمایت از خانواده‌ها به‌دنبال کاهش فشارهای اقتصادی و ترویج فرهنگ فرزندآوری باشد. خانواده‌ها نیز از همین امروز باید با برنامه‌ریزی بهتر و تغییر نگرش‌ها، خود را برای چالش‌های آینده آماده کنند چراکه تنها با همکاری و تلاش مشترک می‌توان به سوی آینده‌ای پایدار و امیدوارکننده حرکت کرد.