نگاهی به بیماری‌های فصل سرد و راه‌های پیشگیری از آن-بخش نخست
بیماری‌های زمستانی و لزوم تقویت ایمـنی بـدن
تارا وحیدی
فصل زمستان با هوای سرد و مرطوب خود به همراه کاهش دمای هوا، فرصتی برای ابتلا به برخی از بیماری‌ها به‌وجود می‌آورد. در این فصل، سیستم ایمنی بدن به دلیل تغییرات دما و مواجهه با عوامل مختلف، آسیب‌پذیرتر می‌شود و بیماری‌های رایج این فصل شدت می‌گیرند.
زمستان فصلی است که با وجود زیبایی‌های طبیعی‌اش، چالش‌هایی برای سلامت انسان به همراه دارد. با رعایت اصول پیشگیری و مراقبت از بدن در برابر سرما، می‌توان از بسیاری از این بیماری‌ها جلوگیری کرد. همچنین، واکسن‌های فصلی، مصرف غذاهای سالم و رعایت بهداشت فردی و عمومی نقش مهمی در کاهش خطر ابتلا به بیماری‌های زمستانی دارند.
بیماری کروناویروس (کووید-19) نخستین بار در اواخر2019 شناسایی شد. عامل این بیماری، نوعی کروناویروس است. در مارس2020، سازمان جهانی بهداشت، کووید-19را همه‌گیری جهانی اعلام کرد. نشانه‌های کووید-19شبیه دیگر بیماری‌های تنفسی، مانند آنفلوآنزا و سرماخوردگی معمولی است.
افسردگی، اضطراب و استرس برای بسیاری از افراد، دوران تعطیلات ممکن است همراه با استرس باشد. کوتاه و سرد شدن روزها ممکن است برخی از ما را دچار اختلال عاطفی فصلی (SAD) کند.
وجود برف‌ویخ ممکن است شرایط خطرناکی ایجاد کند و راه رفتن، بازی کردن و کار کردن در فضای باز را، در مقایسه با ماه‌های گرم، اندکی دشوار کند. برف‌روبی و فعالیت‌های زمستانی، مانند بازی با اسنوبرد و اسکیت، ممکن است احتمال زمین خوردن و آسیب دیدن را افزایش دهد.
آنفوالنزا عفونتی است که بر اثر ویروس آنفوالنزا ایجاد می‌شود و بخش بالایی مجرای هوا را درگیر می‌کند. هر سال، آنفوالنزا در مقطع خاصی از سال شیوع چشمگیری می‌یابد. این مقطع زمانی را فصل آنفلوآنزا می‌نامند.
تفاوت‌های سرماخوردگی و آنفلوآنزا
زمستان از راه رسیده است و یقین داریم شما هم دغدغه بیماری‌های مخصوص فصل زمستان را دارید. شما هم نمی‌خواهید آنفلوآنزا بگیرید یا گلویتان چرکی شود، درد مفاصل اذیتتان کند یا... هر سال با آغاز فصل سرما بیماری‌های خاص این فصل که یا موجب اصلی بیماری هستند یا تشدیدکننده و تحریک‌کننده آن، نه‌تنها جسم‌مان را اذیت می‌کند، بلکه روح‌مان را نیز می‌آزارد.
شاید با اندکی اطلاعات و آگاهی درباره این بیماری‌ها بتوانیم مشکل را حل کنیم یا از ابعاد آن بکاهیم، اگر کارمند هستید که در کنار بیماری، دردسر مرخصی روزانه را نیز دارید و اگر محصل یا دانشجو باشید که به مشکل غیبت در جلسه امتحان ترم و کلاس درس دچار می‌شوید، پس همراه ما باشید تا با داشتن آگاهی‌هایی به‌ظاهر کوچک، از دردسرهای بزرگ جسمی و روحی رهایی یابید.
سرماخوردگی و آنفلوآنزا بیماری‌های رایج فصل پاییز و زمستان هستند، اما چرا افراد در این دو فصل بیشتر مستعد ابتلا به این بیماری‌ها هستند؟
دکتر محمد جمالیان، پزشک عمومی برایمان تبیین می‌کند: «عفونت‌های ویروسی که عامل سرماخوردگی یا آنفلوآنزا هستند، عامل دردسرزا به‌حساب می‌آیند. هر ساله سرماخوردگی معمولی دلیل اصلی غیبت دانش‌آموزان در مدرسه و بزرگسالان در محل کار است؛ در حالی که بیشتر سرماخوردگی‌ها به خودی‌خود رفع می‌شوند. هر سال آنفلوآنزا در سراسر جهان حدود ۲۵۰ تا ۵۰۰ هزار قربانی بر جا می‌گذارد.» اما چرا کاهش دما باعث می‌شود ویروس‌ها به این شدت شیوع پیدا کنند؟ دکتر جمالیان پاسخ می‌دهد: «برای پاسخ به این پرسش باید ابتدا به تفاوت بین آنفلوآنزا و سرماخوردگی معمولی اشاره کنیم، زیرا ویروس‌های عامل آنها به یک شیوه رفتار نمی‌کنند. بیشتر مواقع سرماخوردگی معمولی با نشانه‌هایی همچون گلودرد، کیپ شدن بینی و سرفه خود را نشان می‌دهد. بیش از ۲۰۰ ویروس وجود دارد که موجب این نشانه‌های سرماخوردگی معمولی می‌شوند، اما «راینو ویروس»ها اصلی‌ترین عامل هستند. آنفلوآنزا از ویروس آنفلوآنزا ناشی می‌شود که به سه نوع آنفلوآنزای A، B و C تقسیم می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «سرماخوردگی‌های معمولی و آنفلوآنزا نشانه‌های مشترک بسیاری دارند، اما عفونت ناشی از آنفلوآنزا اغلب با بالا رفتن دمای بدن، درد و عرق سرد خود را نشان می‌دهد. عوامل متعددی بر چگونگی رفتار ویروس‌ها و واکنش سیستم ایمنی در مقابله با عفونت‌ها تأثیر دارند که شامل طیف گسترده‌ای از فاکتورها همچون کاهش دما، افزایش مدت‌زمان حضور در مناطق پررفت‌وآمد و کاهش میزان قرار گرفتن در معرض نور خورشید می‌شود. ویروس‌های آنفلوآنزا و سرماخوردگی معمولی از طریق بینی وارد بدن می‌شوند. هر چند جداره‌های بینی دارای مکانیزم دفاعی پیچیده‌ای است که با این عاملان میکروبی مقابله می‌کند، اما سرمای هوا موجب خنکی مجرای بینی شده و روند پاک‌سازی مخاط را کُند می‌کند. در این وضعیت ویروس‌ها می‌توانند برای مدت‌زمان بیشتری در مخاط بمانند و راهی برای ورود به بدن پیدا کنند.»
این پزشک عمومی در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «زمانی که ویروس بر این مکانیزم دفاعی نفوذ کند، سیستم ایمنی کنترل مقابله با ویروس‌ها را به عهده می‌گیرد، اما سردی هوا با کاهش فعالیت این سیستم هم مرتبط است. دلیل دیگری که می‌تواند به شیوع آنفلوآنزا و سرماخوردگی در فصل پاییز و زمستان کمک کند، این است که افراد مدت‌زمان بیشتری را در فضاهای بسته می‌گذرانند که از هوای مطلوب و قابل تحمل کمتری برخوردار است. با وجود این شرایط، چگونه می‌توانیم خود را در برابر ویروس آنفلوآنزا و سرماخوردگی حفظ کنیم؟
بهترین روش برای جلوگیری از سرماخوردگی، شست‌وشوی مرتب دست‌ها با آب و صابون، خودداری از تماس دست با چشم، بینی و دهان و حفظ فاصله با افراد آلوده به این ویروس‌هاست. رعایت این نکات برای پیشگیری از ابتلا به آنفلوآنزا هم توصیه می‌شود. همچنین تزریق سالانه واکسن آنفلوآنزا برای جلوگیری از ابتلا به آن پیشنهاد می‌شود.»
چگونه از بیماری‌های تنفسی
در فصل زمستان جلوگیری کنیم؟
با توجه به افزایش شیوع بیماری‌های تنفسی در فصل زمستان و به علت تغییر درجه حرارت محیط، بسیاری از ویروس‌ها که به صورت نهفته و غیرفعال هستند، فعالیتشان آغاز می‌شود و افزایش ازدحام در محیط‌های سربسته، می‌تواند امکان انتقال ویروس و بیماری‌ها در این محیط‌ها را بیشتر کند و به دنبال آن مراجعین به بیمارستان‌ها و کلینیک‌ها نیز افزایش می‌یابد.
دکتر بصیری، عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با بیان اینکه بیماری‌های تنفسی عمدتاً از طریق استنشاق ذرات هوا که آلوده به ویروس یا میکروب هستند منتقل می‌شود، می‌گوید: «مهم‌ترین اصل در کنترل بیماری‌های تنفسی و ریوی به‌خصوص در فصول سرد سال، پیشگیری است و لذا به مردم توصیه می‌شود که همان‌گونه که در دوران کرونا توصیه‌های بهداشتی را جدی می‌گرفتند، در فصول سرد سال هم این مراقبت‌ها را داشته باشند و به‌خصوص افراد دارای بیماری‌های قلبی، ریوی، بیماری‌های تضعیف‌کننده سیستم ایمنی، بیماران همودیالیز و سایر افرادی که به نحوی سیستم ایمنی بدن آنها به طور مطلوب فعالیت نمی‌کند، در پیشگیری از بیماری‌های تنفسی دقت بیشتری داشته باشند.»
فوق‌تخصص بیماری‌های ریه وICU، عمده‌ترین بیماری‌های تنفسی در فصل سرد سال را بیماری‌های باکتریال و وایرال نظیر بیماری‌های ویروسی رینوویروس، انواع آنفلوآنزا و موارد اندک کرونا ذکر کرده و می‌افزاید: «بیماری‌های ویروسی سرعت انتشار بالایی دارند و باعث اپیدمی در جامعه یا شیوع‌های دسته‌جمعی می‌شوند و به همین دلیل هم می‌توانند همزمان چند عضو خانواده را مبتلا کنند و باعث ازکارافتادگی افراد شوند. بسیاری از عفونت‌های وایرال، با ورود به ریه، باعث ایجاد عفونت می‌شوند، بنابراین می‌توانند زمینه را برای عفونت‌های باکتریال نیز مساعد کنند.» بصیری در ادامه، اساس درمان بیماری‌های تنفسی را جدی‌گرفتن بروز علائم تنفسی، عنوان کرده و می‌افزاید: «بیماران باید با رعایت بهداشت نظیر استفاده از ماسک، اجتناب ازدست دادن و روبوسی کردن، از انتقال آن به اطرافیان جلوگیری کنند.»
وی درباره مصرف رژیم غذایی بیماران دچار مشکلات تنفسی که به عفونت‌های وایرال و باکتریال مبتلا می‌شوند، تأکید دارد: «این بیماران باید بیشتر مواد غذایی نرم قابل بلع راحت‌تر و مایعات گرم‌ونرم از جمله، چای کم‌رنگ، شیر و مصرف میوه‌جات و سبزی‌های مفید مصرف و استراحت بیشتر در منزل داشته باشند تا دوره بیماری تمام شود.»
عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مشهد با اشاره به باور اشتباه مردم، درباره مصرف مواد سرخ شده در بیماران تنفسی، می‌گوید: «مصرف متعادل غذاهای سرخ شده، برای بیماران مشکلی ایجاد نخواهد کرد، اما گاهی اوقات مواد افزودنی مثل ادویه‌جات در دوزهای بالا به دلیل ایجاد تحریک مخاطی، ممکن است برای بیمار آزاردهنده باشند.»
بصیری در ادامه بیماری آنفلوآنزا را یکی از شایع‌ترین بیماری‌های فصل سرما برشمرد و اظهار می‌دارد: «این بیماری به‌سرعت قابل انتشار است، لذا افراد دارای نقص ایمنی حتماً باید در فصل پاییز واکسن آنفلوآنزا را تزریق کنند تا در ادامه سال کمتر دچار بیماری آنفلوآنزا شوند. بیمارانی هم که سرفه‌های طولانی دارند، به‌خصوص سرفه‌هایی با علائم نگران‌کننده مانند سرفه‌های با تب طولانی‌مدت، خلط خونی، گرفتگی صدا و یا تنگی نفس زیاد، باید به پزشک متخصص مراجعه کنند تا اقدامات تکمیلی برای آنها انجام شود.
نکته مهم در مورد بیماری‌های تنفسی آن است که در جامعه ما افراد زیادی به دو بیماری شایع آسم و بیماری انسداد ریوی مزمن مبتلا هستند و طبق آخرین آمار سازمان بهداشت جهانی در دنیا بیش از ۴۵۰ میلیون نفر مبتلا به آسم و۳۰۰ میلیون به بیماری انسداد ریوی مزمن وجود دارد، یعنی در مجموع این دو بیماری حدود ۱۰ درصد جامعه بشری را در دنیا مبتلا می‌کنند. همچنین طبق آخرین آمارها در جامعه ایرانی ۵ تا ۷ درصد به آسم مبتلا هستند، لذا اگر فرض کنیم که شبیه به آمار جهانی باشد، ۱۰ درصد جامعه به آسم و بیماری انسداد ریوی مزمن مبتلا باشد، عدد قابل‌توجهی خواهد شد.»
وی همچنین توصیه دارد: «بیماران مبتلا به بیماری‌های آسم و بیماری انسداد ریوی مزمن حتماً مراقبت‌های بیشتری داشته باشند و از تماس با افراد بیمار و هوای سرد و خشک پرهیز کنند و ضمن داشتن رژیم غذایی مناسب، از داروهای تجویز شده توسط پزشک به‌درستی استفاده کنند.»
ویتامین D را فراموش نکنید
کمبود ویتامین D عاملی خطرزا برای حملات قلبی، نارسایی قلبی، بیماری عروق محیطی، سکته مغزی و نیز بیماری‌هایی محسوب می‌شود که با بیماری‌های قلبی- عروقی مرتبط است؛ بیماری‌هایی مانند فشارخون بالا و دیابت. از طرفی کمبود ویتامین D در طول زمستان باعث می‌شود که قلب به‌مرور فعالیت کمتری داشته باشد. پس تا می‌توانید با مشورت پزشک کمبود ویتامین D را در بدنتان جبران کنید.
کلسترول اغلب با تغییر فصل‌ها کم‌وزیاد و این باعث می‌شود افرادی که کلسترول تقریباً بالایی دارند، طی ماه‌های زمستان، خطر بیماری‌های قلبی - عروقی در آنها بیشتر شود. به‌علاوه همان‌طور که می‌دانید، میزان بالای کلسترول LDL یکی از عوامل خطرزا برای بیماری قلبی تلقی می‌شود.
مینا آلبوغبیش، پرستار به ما توصیه دارد: «شاید گفتن این جمله کمی کلیشه‌ای باشد، اما برای جلوگیری از افت و کاهش دمای بدن، سعی کنید لباس کافی بپوشید. خودتان را خسته نکنید. اگر قلب شما در شرایط عادی تحت‌فشار است و وقتی با مقوله‌ای مانند کاهش دما روبه‌رو می‌شود، نمی‌تواند فشار ناشی از استرس بالا را هم تحمل کند، لازم است سعی کنید بین کار و ورزش حتماً استراحت کنید. هرگز هیچ‌کدام از علائم بیماری‌های قلبی (از جمله درد، خصوصاً در قفسه سینه، خستگی و مشکلات تنفسی) را حداقل در طول زمستان نادیده نگیرید.»
وی در ادامه می‌افزاید: «وقتی لباس پشمی می‌پوشیم، احساس راحتی و گرما خواهیم داشت، اما باید حواسمان باشد که زیاد لباس نپوشیم. پوشیدن لباس زیاد منجر به تولید گرمای زیاد می‌شود و به تعرق می‌انجامد. وقتی عرق تبخیر می‌شود، احساس سرما می‌کنیم. وقتی در طول زمستان لباس می‌پوشیم، هدفمان باید این باشد که عضلات را گرم نگه داریم و رطوبت پوست را حفظ کنیم.
پوشاندن دست‌ها با دستکش و پاها با جوراب برای گرم نگه داشتن بدن گزینه خوبی است، اما روشی ایده‌آل برای مقابله با سرما محسوب نمی‌شود. دست‌ها و پاهای ما تنها بخش‌هایی در بدن هستند که در هر فصل خود را با شرایط تطبیق می‌دهند. پوشیده نگه داشتن آنها به معنای آن است که هماهنگی بدن را با تغییرات دمایی محدود می‌کنیم. به‌خاطر همین سعی کنید هیچ‌وقت حین خواب جوراب نپوشید، چرا که این کار باعث ایجاد اختلال در جریان خون می‌شود.»
پیشگیری از بیماری‌های زمستانی
برای جلوگیری از ابتلا به این بیماری‌ها، راهکارهای زیر توصیه می‌شود:
رعایت بهداشت فردی و شستشوی مرتب دست‌ها: جلوگیری از انتقال ویروس‌ها از طریق دست‌ها یکی از مؤثرترین روش‌های پیشگیری از بیماری‌ها است.
استفاده از ماسک: به‌خصوص در محیط‌های بسته و عمومی که احتمال ابتلا به بیماری‌ها بیشتر است.
تقویت سیستم ایمنی بدن: مصرف مواد غذایی حاوی ویتامین C و D، میوه‌ها، سبزی‌ها و مایعات گرم به تقویت سیستم ایمنی کمک می‌کند.
پوشیدن لباس مناسب: در هوای سرد، استفاده از لباس‌های گرم و چندلایه بسیار مهم است.
رطوبت‌رسانی به محیط: استفاده از دستگاه‌های مرطوب‌کننده هوا در خانه می‌تواند از خشکی هوا جلوگیری کند و مانع خشکی مجاری تنفسی شود.
واکسیناسیون: واکسن آنفلوآنزا و پنوموکوک می‌توانند از بروز برخی بیماری‌های جدی در زمستان پیشگیری کنند.
این راهکارها به کاهش احتمال ابتلا به بیماری‌های رایج زمستانی کمک کرده و سلامت شما را حفظ می‌کنند.