شاخصهای خانواده موفق(2)(پرسش و پاسخ)
پرسش:
از منظر آموزه‌های وحیانی اسلام، یک خانواده موفق و مطلوب چه ویژگی‌ها و شاخص‌هایی دارد؟
پاسخ:
در بخش نخست پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: جایگاه و اهمیت خانواده، تشکیل خانواده بهترین بنا، پی‌ریزی بنیان‌های هویت و شخصیت فرزندان و اهم شاخصهای خانواده موفق شامل: 1- اخلاق حسنه 2- احساس رضایتمندی پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطالب را پی می‌گیریم.
3- احساس آرامش
آرامش در لغت به معنی حالتی نفسانی همراه با آسودگی و ثبات است. (لغت نامه دهخدا، ج 1، ص 98) و در مقابل اضطراب و ترس قرار دارد. آرامش روحیه‌ای بهشتی است که در معارف اسلامی از ویژگی‌های دینداران حقیقی شمرده شده است. (تفسیر القمی، ج 1، ص 82) در فرهنگ قرآن آرامش و سکینه قلبی در خانواده، اولین عنصر زندگی خانوادگی و فلسفه تشکیل خانواده به شمار آمده است. قرآن کریم می‌فرماید: «و از نشانه‌های او است که برای شما از جنس خودتان همسرانی آفرید تا در پرتو آنها سکونت (آرامش) یابید و بین شما مودت و رحمت قرار داد. همانا در آن نشانه‌هایی است برای قومی که تفکر می‌کنند»(روم- 21).
4- احساس صمیمیت
صمیمیت؛ نزدیکی، تشابه و یک رابطه شخصی عاشقانه یا هیجانی با شخص دیگر است، که مستلزم شناخت و درک عمیق از فرد دیگر به منظور بیان افکار و احساساتی است که به عنوان منشأ تشابه و نزدیکی، به کار می‌رود. بنابر احادیث متعدد مومنان اهل نرم‌خویی و ملاطفت و نیکوکاری‌اند.
(عیون الحکم و المواعظ، علی‌ابن محمد لیثی واسطی، ص 143) امام علی(ع) می‌فرماید: «مومن صمیمی است و در آن کسی که نه صمیمی می‌شود و نه می‌شود با او صمیمی شده،خیری نیست.(کافی، ج 2، ص 102)
امام کاظم(ع) می‌فرماید: «التودد الی الناس نصف العقل» مودت و دوستی با مردم نصف عقل است.(همان، ج 2، ص 643) لذا براساس آموزه‌های وحیانی تقویت صمیمیت مومنانه از ارکان سبک زندگی اسلامی برای دسترسی به اهداف معنوی و مادی است. امام علی(ع) می‌فرماید: «کن لیناً من غیر ضعف، شدیداً من غیر عنف» نرم باش بدون ضعف، محکم باش بدون خشونت»(غررالحکم و دررالحکم، ج 1، ص 576) یعنی مقصود از صمیمیت، سستی و ضعف نیست، چرا که مومنان در عین نرم‌خویی و صمیمیت و در عین دوری از خشونت و تندخویی، در اجرای اوامر و نواهی الهی قاطع و جدی هستند. پیامبر اکرم(ص) سه چیز را سبب خالص شدن مودت می‌دانند: 1- ملاقات با خوش‌رویی
2- جاباز کردن برای شخص هنگامی که می‌خواهد کنارت بنشیند
3- صدا کردنش با محبوب‌ترین نام‌هایش.»(کافی، ج 2، ص 643)
5- رفتار محبت‌آمیز
محبت از نیازهای ابتدایی و ضروری تشکیل کانون خانواده است و زندگی جمعی بدون آن دچار نابسامانی‌های فراوان می‌شود. محبت مهم‌ترین عنصر نفوذ در دل دیگران است و انس،صمیمیت و تحمل زن و شوهر نسبت به یکدیگر، جز در پرتو آن حاصل نمی‌شود. قرآن کریم محبت را بعد از آرامش عنصر دوم زندگی خانوادگی ذکر می‌فرماید.(روم- 21) این رفتار محبت‌آمیز می‌تواند در قالب‌های کلامی،هدیه و سوغات، آراستگی و آرایش و نگاه محبت‌آمیز باشد.
6- تفاهم و همدلی
تفاهم از ریشه فهم و در باب تفاعل است که معمولاً برای معناهای دو طرفه مثل: تعامل، تساوی و تقابل و... به کار می‌رود. بنابراین تفاهم به معنای فهم دو طرفه و متقابل است. در روایات آمده است انسان عاقل زمانی که می‌داند با حرف او مخالفت می‌کنند حرف نمی‌زند. قال الکاظم(ع): ان العاقل لایحدث من یخاف تکذیبه»(تحف‌العقول، ص 390) بلکه اگر موضع او حق باشد سعی می‌کند با حوصله و نرمی طرف مقابل را برای پذیرش آماده کند و او را رشد دهد. امام صادق(ع) می‌فرماید: اذا رأیت من هو اسفل منک بدرجه فارفعه الیک برفق»(کافی، ج 2، ص 45) اهم رویکردهای تفاهم آفرین عبارتند از: 1- مجموعه تصورات مشترک 2- مطلق نبودن دانش‌ها 3- حاکمیت گفتمان و مذاکره 4- پرهیز از سیاست‌بازی 5- ممنوعیت بحث‌های بیهوده 5- نزدیک کردن مبانی اعتقادی و ایمانی 6- ...
7- مدارا و سازگاری
سازگاری و مدارا را می‌توان همراهی و موافقت در کارها تعریف کرد. این خصیصه انسانی به قدری حائز اهمیت است که پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «امرتی ربی بمداراهًْ الناس، کما امرنی باداء الفرائض» پروردگارم همان‌گونه که مرا به انجام واجبات فرمان داده، به مدارا کردن با مردم نیز فرمان داده است.(میزان الحکمه، ج 3، ص 239)
همچنین آن حضرت در حدیثی دیگر می‌فرماید: «مداراه الناس نصف الایمان،
و الرفق بهم نصف العیش» مدارا کردن با مردم نصف ایمان است و نرمی و مهربانی با آنان نصف زندگی است.(الکافی، ج2، ص 117) اهم مؤلفه‌های سازگاری و مدارا را می‌توان در محورهای زیر نام برد: 1- روحیه کنشگری
2- انعطاف‌پذیری 3- استفاده مثبت از تحولات 4- مراعات اصل تغافل
5- طبیعی پنداشتن اختلافات به جای تهدید دانستن آنها 6-...
(ادامه دارد)