کام تلخ شهروندان درآرزوی یک لقمه هوای پاک!
گالیا‌توانگر
صبح مه‌آلودِ دردمندی است. نفسم به شماره اُفتاده است و چشمم تار می‌بیند. دویست سال اول عمرم هیچ‌کدام از این گرفتاری‌ها نبود. هر چه بوده و هست برای این چند دهه اخیر است. چشم‌هایم در مه بالای خیابان می‌سوزد. صدایم می‌گیرد. نفس‌هایم هم برای پیشروی بیشتر نمی‌کشند. یک جایی قدری می‌نشینم و آرام می‌گیرم. کت مشکی پرکلا‌غی‌ام مملو از دوده است. من بازمانده زاغچه‌های تهرانم. تک‌وتنها مانده‌ام. همه خانواده و آشنایانم یا مرده‌اند یا رحل اقامت گزیده‌اند. من هم قصد کرده‌ام پیش از آنکه دیر شود، روی بار میوه یک وانت بنشینم تا محله‌های بالا برای خودم بخوانم و میوه بخورم. چاره‌ای جز گریختن از آسمان تهران ندارم. اینجا دیگر نمی‌تواند آشیانه ما باشد.
تهران آلوده‌ترین استان کشور در روز سه‌شنبه (۲۰ آذر) بود. میانگین شاخص آلودگی هوا در شهر تهران در ساعت ۱۵:۱۵ به عدد ۱۶۶ رسید و در اغلب مناطق استان شاخص آلودگی هوا به‌شدت افزایش یافت. این شرایط موجب افزایش شاخص آلودگی هوا در حد ناسالم برای تمام گروه‌ها می‌شود و در صورت عدم مهار منابع آلاینده (ثابت و متحرک) در مناطق پرتردد شاخص آلودگی به آستانه خطرناک خواهد رسید. مدیریت بهینه در مصرف سوخت‌های فسیلی، کنترل فعالیت‌های صنعتی آلاینده، کاهش تردد غیرضروری و پرهیز از حرکات ورزشی در فضای باز برای تمام اقشار جامعه توصیه شده است.
توصیه‌های اورژانس تهران
آلودگی هوا در تهران به اوج خود رسیده است؛ این را دیگر به‌راحتی از ندیدن برخی ساختمان‌های بلند و کوه‌های شمال پایتخت فهمید. سردرد دائمی به دلی آلودگی هوا این روزها جزو لاینفک زندگی تهرانی‌ها و ساکنین برخی کلان‌شهرهای کشور شده است؛ دردی که البته برخی مسئولان یا از آن بی‌خبرند و یا ترجیح می‌دهند که خود را بی‌خبر نشان دهند. دیگر مدت‌هاست که کسی درباره چه کنیم تا آلودگی هوا مهار شود؟ نمی‌پرسد. در کنار ابرهای سیاهی که این روزها تهران را فراگرفته، یک سؤال مهم وجود دارد؛ چه کنیم تا آسیب‌های جسمی و روحی آلودگی هوا کمتر متوجه‌مان شود؟
رضایار احمدی، دانش‌آموز دبیرستانی گوشه جدول خیابان نشسته و پشت‌سرهم سرفه می‌کند. او که سابقه آسم هم دارد به گزارشگر کیهان می‌گوید: «پیش چشمم سیاهی می‌رود و حالت تنگ‌نفس و تهوع دارم.» وی اسپری‌اش را در می‌آورد و به دهان می‌برد. چند پیس پشت‌سرهم می‌زند و بعد بی‌حال می‌افتد!
اورژانس استان تهران توصیه‌های بهداشتی به شهروندان در زمان آلودگی هوا که باید رعایت کنند را اعلام کرده است که به شرح ذیل است:
۱- عدم ترددهای بی‌مورد در سطح شهر و ماندن در خانه.
۲- افرادی که بیماری‌های تنفسی و قلبی و ریوی دارند سالمندان و کودکان در زمان آلودگی هوا در منزل بمانند.
۳- خارج از منزل و در محیط‌های باز فعالیت نداشته باشند.
۴- زمانی که در منزل هستید در و پنجره‌ها را ببینید و زمانی که در اماکن عمومی هستید از تهویه مطبوع استفاده کنید.
5- کسانی که مجبورند برای کار بیرون از محیط خانه باشند حتماً از ماسک‌های مخصوص استفاده کنند.
6- در زمان آلودگی هوا مایعات بیشتری مثل آب و شیر مصرف کنند.
7- از میوه و سبزیجات و آنتی اکسیدان‌ها بیشتر استفاده کنید.
8- از مصرف تنقلات، نوشابه‌ها سوسیس و کالباس خودداری کنید.
مصرف خوراکی‌های نسبتاً ارزان برای مهار آلودگی
به‌منظور کاهش اثرات سوء این وضعیت و به حداقل رساندن احتمال آسیب به ریه‌ها راهکار در خانه ماندن چندان هم عملی نیست، چرا که ما مجبور هستیم به دلایل مختلف محل زندگی خود را ترک کنیم. به همین جهت می‌توان ترکیبات غذایی خاصی را مصرف کرد و به این شکل میزان ذرات معلق موجود در خون و رگ‌ها را تا جای امکان کاهش داد. اگر کنجکاو هستید بدانید که باید در آلودگی هوا چه بخوریم؟
آلودگی هوا یکی از اصلی‌ترین دلایل ابتلا به بیماری‌های گوناگون در جوامع امروزی است و راهکارهای مختلفی برای مقابله با اثرات آن وجود دارد که ممکن است چندان هم کاربردی نباشند. اما مواد غذایی مصرفی می‌توانند با تقویت سیستم ایمنی بدن به ما در مقابله با اثرات انواع آلودگی‌های محیطی به‌ویژه آلودگی هوا کمک کنند. در حالت عادی سلول‌های بدن ما می‌توانند با این عوامل مخرب مبارزه کند، اما آلودگی توانایی بدن را برای مقابله با اثرات رادیکال‌های آزاد کاهش می‌دهد.
آب یکی از ترکیباتی است که نقش حیاتی در حفاظت از سلامت بدن ما دارد و می‌تواند به تنظیم دما، انتقال ترکیبات مغذی بین بخش‌های مختلف و دفع سموم از آن کمک کند؛ علاوه‌بر این موارد آب در نقش سم‌زدا هم عمل می‌کند و با هیدراته نگه‌داشتن بدن عملکرد سیستم ایمنی آن را بهبود می‌بخشد. به این شکل بدن می‌تواند مؤثرتر از قبل با آثار منفی ناشی از این وضعیت مبارزه کند.
شهناز سعیدپور، کارشناس ارشد تغذیه ضمن تأکید بر اینکه اگر می‌خواهید سیستم ایمنی بدن خود را بهبود ببخشید، بهتر است در شرایط نامساعد مصرف برخی خوراکی‌های توصیه شده را در نظر داشته باشید، می‌گوید: «سوپ و آش هم در صورت طبخ با مواد و ترکیبات مفید نظیر قارچ، سویا، ذرت، هویج، سیب‌زمینی، عدس و نخود می‌توانند نقش مؤثری در حفاظت از بدن ایفا کنند و مانع از ورود گازها و سایر آلاینده‌های مضر به دستگاه تنفسی شوند.
گنجاندن زیتون و سایر فرآورده‌های آن نظیر روغن در رژیم غذایی، بدن و کبد را از انواع سموم و رسوبات به‌ویژه آلودگی هوا پاک می‌کند، اما اثرات مثبت آن صرفاً به این مورد ختم نمی‌شود و موارد زیر را هم دربر می‌گیرد: تأمین سلامت شریان‌ها، کاهش میزان کلسترول خون، کاهش احتمال ابتلا به سرطان و بیماری قلبی، تقویت سیستم گوارش، کاهش خطر ابتلا به دیابت نوع ۲، حفظ سلامت استخوان‌ها و افزایش میزان جذب کلسیم در بدن.»
یکی دیگر از خوراکی‌های ضروری این روزها شلغم است. این کارشناس ارشد تغذیه درباره خواص آن به ما می‌گوید: «شلغم از جمله سبزی‌های ریشه‌ای است که خواص تغذیه‌ای و سلامتی بی‌شماری را به همراه دارد و در شرایط آلودگی هوا می‌تواند به روش‌های مختلف به ما کمک کند: افزایش میزان آنتی‌اکسیدان: شلغم ترکیبی سرشار از انواع آنتی‌اکسیدان مانند ویتامین C و ویتامین E است که با آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد حاصل از آلودگی هوا مبارزه می‌کند.
تقویت سیستم ایمنی بدن: وجود آلودگی هوا به‌خودی‌خود می‌تواند احتمال ابتلا به عفونت‌ها و بیماری‌های گوناگون را افزایش دهد. بااین‌حال با مصرف شلغم می‌توان سیستم ایمنی بدن را تقویت و تا جای ممکن از بروز این وضعیت جلوگیری کرد.
محافظت از ریه‌ها: مغذی بودن شلغم به معنی این است که مصرف آن می‌تواند بهبود عملکرد ریه‌ها و کاهش علائم تنفسی مرتبط با آلودگی را به همراه داشته باشد.
منبع غنی فیبر: وجود مقادیر بالایی از فیبر در شلغم توانایی بدن را در هضم و سم‌زدایی به‌ویژه در زمان‌های آلودگی هوا افزایش خواهد داد.
خاصیت ضدالتهابی: با مصرف شلغم می‌توان التهاب‌های ناشی از آلاینده‌های محیطی را کاهش داد و به بهبود مشکلات تنفسی ناشی از آن کمک کرد.»
سایر خوراکی‌های توصیه شده
برای روزهای آلودگی هوا
سایر خوراکی‌هایی که شهناز سعیدپور کارشناس ارشد تغذیه توصیه دارد، عبارت‌اند از:
تخمه آفتاب‌گردان منبعی سرشار از ویتامین E است که می‌تواند در نقش یک آنتی‌اکسیدان ظاهر شود و از بدن در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد محافظت کند. علاوه‌بر این در شرایط آلودگی هوا مزایای متعددی را برای قلب و عروق و محافظت از آنها به همراه خواهد داشت.
پروتئین موجود در لبنیات به‌خصوص شیر، سرب را به حالت محلول در می‌آورند و مانع از جذب آن توسط بدن می‌شوند؛ از طرفی دیگر کلسیم و آهن موجود در شیر هم همین نقش را برعهده دارند.
همان‌طور که می‌دانید لیموترش مقادیر بالایی از ویتامین C را در خود جای داده است که نقش مؤثری در تقویت سیستم ایمنی و کاهش التهاب ایفا می‌کنند. علاوه‌بر آن موارد ویتامین C علائم تنفسی ناشی از آلودگی هوا را هم کاهش خواهد داد.
پیاز که پای ثابت تمامی غذاهای ایرانی است ترکیبات گوگردی دارد که منجر به کاهش التهاب و بهبود عملکرد سیستم تنفسی می‌شوند؛ علاوه‌بر آن آنتی‌اکسیدان‌های موجود در آن هم به محافظت در برابر آسیب‌های ناشی از رادیکال‌های آزاد کمک می‌کنند. از طرفی دیگر در آلودگی هوا سیستم ایمنی بدن در معرض انواع عفونت قرار می‌گیرد که با استفاده از پیاز می‌توان از آن محافظت کرد و حتی مشکلات تنفسی ناشی از آن را تا جای ممکن کاهش داد.
کشیدن سیگار اکیداً ممنوع!
مسعود کرمی، شهروند تهرانی جلو در ایستگاه مترو توپخانه ایستاده و تندتند به سیگار وینستون لایتش پک می‌زند! به او به‌آرامی می‌گویم: «نمی‌ترسی سکته کنی! این روزها که آلودگی هوا به اوج خود رسیده خطر سکته برای سیگاری‌ها چندبرابر است. بعد شما در آلوده‌ترین نقطه شهر ایستاده و تندتند به سیگارتان پک می‌زنید؟!»
می‌خندد و می‌گوید: «حال دل که خوش نباشد...»
می‌گویم: «با سیگار در هوای هشدار نارنجی حال دلت خوش می‌شود؟!»
سیگار را به زمین می‌اندازد و با ته بوتش کمر آن را له می‌کند.
دکتر هاشم االله‌وردی، پزشک عمومی توضیح می‌دهد: «مطالعات نشان می‌دهند که آلودگی هوا می‌تواند به اندازه کشیدن یک پاکت سیگار در روز به ریه‌ها آسیب بزند و سبب بروز آمفیزم (نابودی و تخریب پارانشیم ریوی و ازبین‌رفتن دیواره کیسه‌های هوایی) شود. حال وضعیت ریه‌های خود را تصور کنید زمانی که در شرایط آلودگی هوا انواع دخانیات از قبیل سیگار و قلیان را مصرف می‌کنید! با توجه به این مسئله در روزهای سرد سال و زمان‌هایی که آلودگی به بیشترین میزان خود رسیده است، مصرف انواع دخانیات از قبیل سیگار و قلیان را به حداقل برسانید.»
کدام خوراکی‌ها را نخوریم؟
علیرضا یارقلی، متخصص طب سنتی تأکید دارد: «در روزهای آلودگی هوا، از خوردن غذاهایی مانند ماکارونی، فست‌فود، بادمجان، گوشت گاو و گوساله پرهیز کنید؛ چرا که این قبیل غذاها باعث می‌شود غلظت خون بدن بالا برود. بهتر است بیشتر آش ماست، آش دوغ و آش سبزی خورده شود، اما آش رشته به‌دلیل سنگینی توصیه نمی‌شود. در مجموع هر چیزی که سرد و خشک است و بدن را غلیظ می‌کند، توصیه نمی‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «مصرف فست فود و انواع غذاهای فرآوری شده به سبب مقادیر بالای چربی‌های ترانس اشباع میزان التهاب در بدن را افزایش می‌دهد و خطر بروز مشکلات قلبی و عروقی به واسطه آلودگی هوا را بیشتر می‌کند. علاوه‌بر این غذاهای ذکر شده مقادیر بالایی نمک و شکر دارند که می‌توانند خطر بروز بیماری‌های مزمن و التهاب را افزایش دهند.
جدا از فست‌فودها مصرف هرگونه غذایی که مقادیر بالایی چربی اشباع و ترانس دارد، سطح التهاب را در بدن افزایش خواهد داد؛ پس بهتر است در صورت امکان از مصرف آنها در آلودگی هوا پرهیز کنید.»