در گفت‌وگو با عاطفه سعیدی‌نژاد مطرح شد
کنشـگری بانــوان با تکیه بر مکتب زینـبی و فاطمی
در طول تاریخ، حضور زنان در صحنه‌های اجتماعی و فرهنگی همواره نویدبخش تغییر و تحولات عمیق بوده است. زنان مسلمان از روزهای نخستین اسلام تا امروز، با شجاعت، ایستادگی و بینش روشن خود، نقش‌های کلیدی در پیشبرد جامعه ایفا کرده‌اند. از خطبه‌های تاریخی حضرت زینب (س) در اوج بحران، تا مقاومت بی‌نظیر حضرت زهرا (س) در دفاع از حق، بانوان همواره پیشگامان تبیین حقیقت و عدالت بوده‌اند. امروز نیز در دنیای پرتلاطم و پرچالش معاصر، بانوان نه تنها به‌عنوان نیمی از جمعیت بلکه به‌عنوان نیرویی پویا و تحول‌ساز در حوزه‌های اجتماعی و فرهنگی نقش‌آفرینی می‌کنند. اما چگونه می‌توان این نیروی عظیم را به سمت اهداف بزرگ‌تر هدایت کرد؟ چگونه می‌توان از الگوهای تاریخی الهام گرفت و کنشگری بانوان را در عصر حاضر تقویت کرد؟ برای پاسخ به این پرسش‌ها و بررسی دقیق‌تر فرصت‌ها و چالش‌های پیش روی زنان در جامعه اسلامی، گفت‌وگویی با عاطفه سعیدی‌نژاد، مشاور رئیس سازمان تبلیغات اسلامی در امور بانوان و مسئول شبکه ملّی مردمی «نهضت پیشرفت بانوان»، ترتیب داده‌ایم. او با بینشی عمیق و تجربه‌ای غنی، نگاه تازه‌ای به کنشگری بانوان و نقش بی‌بدیل آن‌ها در ساخت آینده‌ای روشن ارائه می‌دهد.
با توجه به پیشینه غنی کنشگری بانوان در تاریخ اسلام و نقش‌های برجسته‌ای که زنان در شکل‌دهی به جامعه ایفا کرده‌اند، چگونه می‌توانیم به اهمیت کنشگری امروز بانوان در عرصه‌های اجتماعی و فرهنگی توجه کنیم و زنان به چه شیوه‌هایی می‌توانند در این مسیر اثرگذار باشند؟
همان طور که خودتان هم اشاره کردید زنان از زمان پیدایش اسلام تا پیدایش جهان اسلام و تمدن اسلامی فارغ از همه محدودیت‌هایی که وجود داشته، فرصت نقش‌آفرینی اجتماعی داشته‌اند. در عصر حاضر هم کنشگری بانوان نه تنها یک نیاز بلکه ضرورت است. بانوان به‌عنوان نیمی از جمعیت جامعه، تأثیر عمیقی بر حوزه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و حتی سیاسی می‌گذارند. برای اثرگذاری در این عرصه‌ها می‌توان از شیوه‌های مختلفی بهره گرفت.
آگاهی‌بخشی و آموزش یکی از این شیوه‌هاست. افزایش دسترسی به آموزش و اجرای برنامه‌های آگاهی‌بخش می‌تواند جایگاه زنان را تقویت کرده و فضای مناسبی برای کنشگری فراهم آورد. بانوان نیز با مشارکت در این فعالیت‌ها می‌توانند سطح آگاهی جامعه را ارتقا دهند.
توسعه مهارت‌های فردی و خودباوردی نیز در این زمینه مؤثر است. افزایش خودباوری و توانمندسازی بانوان در زمینه‌های گوناگون به آن‌ها این امکان را می‌دهد که به‌عنوان اعضای فعال جامعه وارد عمل شوند و نقش خود را ایفا کنند.
شبکه‌سازی، ایجاد فضاهای هدایتی و حمایتی توسط خود بانوان و تقویت همبستگی‌ها می‌تواند زمینه فعالیت و کنشگری را برای زنان بیشتری فراهم آورد. این شبکه‌ها می‌توانند در قالب گروه‌های محلی یا سازمان‌های مردمی و ملی شکل بگیرند و علاوه بر نقش هدایتی و حمایتی، فضائی برای انتقال تجربیات فراهم آورند.
استفاده از ظرفیت و قابلیت رسانه‌های اجتماعی و فضاهای مجازی یکی از شیوه‌های اثرگذار در این مسیر است. بانوان می‌توانند از این ابزار قدرتمند برای به اشتراک گذاشتن دیدگاه‌ها و بیان ضرورت حضور و کنشگری زنان در جامعه بهره بگیرند. فعالیت‌های هنری و فرهنگی مانند ادبیات، تئاتر و سینما نیز بستری مناسب برای تبیین و ترویج چنین ضرورتی است.
ورود به عرصه‌های مدیریتی و تصمیم‌گیری نیز راهکار و شیوه‌ای است که می‌تواند مورد توجه قرار بگیرد. بانوان با قرار گرفتن در این موقعیت‌ها می‌توانند به طراحی و اجرای سیاست‌هایی بپردازند که زمینه برای حضور و کنشگری بانوان را به بهترین شکل فراهم آورد.
تشویق دختران نوجوان و جوان از دیگر شیوه‌های مؤثر در این زمینه است. شما با تربیت و الهام‌بخشی به دختران نوجوان می‌توانید نسلی از زنان آگاه و توانمند را پرورش دهید که در آینده آمادگی کنشگری اصولی و مشارکت فعال در جامعه را داشته باشند. در این زمینه مادران و محیط آموزشی نقش پررنگ‌تری برعهده دارند.
شخصیت‌های تاریخی مانند حضرت زینب و فاطمه الزهرا‌سلام‌الله‌علیهما چه نقشی در پیشبرد کنشگری بانوان ایفا کرده‌اند و چگونه می‌توان از آن‌ها در دنیای امروز الهام گرفت؟
حضرت فاطمه الزهرا و حضرت زینب‌سلام‌الله‌علیهما دو الگوی برجسته در تاریخ اسلام هستند که با شجاعت، فداکاری، علم‌اندوزی و پایبندی به اصول اخلاقی، تأثیری عمیق بر گسترش عدالت، مقاومت در برابر ظلم و نشر ارزش‌های انسانی گذاشتند. نقش آن‌ها در پیشبرد کنشگری بانوان، همچنان الهام‌بخش است.
یکی از جنبه‌های مهم کنشگری این بانوان، جهاد تبیین بود. حضرت فاطمه(س) در خطبه فدکیه و حضرت زینب(س) در خطابه‌های کوفه و شام با روشنگری، انحرافات زمانه را آشکار کردند. بانوان امروز می‌توانند با آگاهی‌بخشی و روشنگری، در مسیر جهاد تبیین جامعه قدم بردارند.
وجه دیگر، ایستادگی در برابر ظلم بود. حضرت فاطمه(س) با دفاع از حق ولایت و حضرت زینب(س) با شجاعت در جریان واقعه کربلا و پس از آن، نشان دادند زنان حتی در سخت‌ترین شرایط می‌توانند در برابر بی‌عدالتی مقاومت کنند. زنان امروز با الگوگیری از این شجاعت می‌توانند در دفاع از مظلومان و مبارزه با تبعیض، از طریق آگاهی‌بخشی و فعالیت‌های مدنی نقش‌آفرینی کنند. حضرت فاطمه(س) و حضرت زینب(س) همچنین دانشمند و آگاه بودند و به تربیت فرزندان و نشر آگاهی اهمیت می‌دادند. زنان امروز می‌توانند با علم‌آموزی و انتقال دانش به جامعه، در ارتقای سطح فرهنگ و آگاهی عمومی تأثیرگذار باشند.
این بانوان با تربیت فرزندان صالح و انتقال ارزش‌های انسانی، نقش مهمی در شکل‌گیری نسل‌های آینده ایفا کردند. بانوان امروز نیز با تمرکز بر تربیت اخلاقی فرزندان و نقش‌آفرینی در خانواده، می‌توانند به تقویت بنیان‌های اخلاقی جامعه کمک کنند.
این الگوهای الهام‌بخش نشان می‌دهند که زنان در همه عرصه‌ها می‌توانند حضوری فعال و اثرگذار داشته باشند.
با توجه به تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه، چه فرصت‌هایی برای بانوان به‌منظور کنشگری در مسئولیتهای اجتماعی فراهم شده است؟
در دهه‌های اخیر، با تغییرات اجتماعی و فرهنگی در جامعه، فرصت‌های بسیاری برای کنشگری و حضور بانوان در مسئولیتهای اجتماعی فراهم شده است. ایفای نقش در سازمان‌های غیر‌دولتی و مردم‌نهاد مانند نهضت پیشرفت بانوان یکی از این فرصت‌هاست که ظرفیت بسیار خوبی برای کنشگری بانوان فراهم آورده است. آنان می‌توانند از این طریق تأثیرات شگرفی در زمینه‌های مختلف از جمله آگاهی‌سازی و پیشبرد پروژه‌های اجتماعی داشته باشند. فرصت‌های کارآفرینی اجتماعی و اقتصادی برای زنان آن هم در سطحی وسیع از دیگر فرصت‌هایی است که برای کنشگری بانوان به وجود آمده است. همچنین دسترسی به رسانه‌های اجتماعی به بانوان این امکان را داده است تا به‌طور مستقل مسائل و مشکلات اجتماعی را رصد و بیان کنند و با ارائه راه‌حل برای آن‌ها جامعه را به‌سمت بهبود و آگاهی سوق دهند. این ابزارها همچنین برای ایجاد کمپین‌های اجتماعی، آموزشی و آگاهی‌رسانی بسیار مؤثر هستند و به زنان این امکان را می‌دهند تا به صدای خود قوت بخشند. تعداد زنان در پست‌های مدیریتی و رهبری در سازمان‌های عمومی و خصوصی در سال‌های اخیر نیز نشان‌دهنده پذیرش بیشتر جامعه نسبت به نقش رهبری زنان است. این امر فرصت‌هایی برای بانوان ایجاد کرده تا در پروژه‌های اجتماعی و مسئولیتهای مشارکتی، هم در سطوح محلی و هم ملی، حضور بیشتر و فعال‌تری داشته باشند.
نهضت پیشرفت بانوان تلاش می‌کند از همه این فرصت‌های ایجاد شده بهره برده و زمینه کنشگری بیشتر و مؤثرتری برای بانوان ایجاد کند.
به نظر شما کنشگری بانوان چگونه می‌تواند روی مسائل اجتماعی و فرهنگی تأثیرگذار باشد و این تأثیرات در چه ابعادی قابل مشاهده است؟
تجربه اثبات کرده کنشگری بانوان تأثیری عمیق بر مسائل اجتماعی و فرهنگی دارد و نه تنها شرایط زنان بلکه کل جامعه را بهبود می‌بخشد. خانواده اولین سطح کنشگری بانوان به شمار می‌رود که می‌تواند از طریق تربیت نسل و انتقال مؤلفه‌های سبک زندگی اسلامی ایرانی تأثیرات عمیقی بر روی مسائل اجتماعی و فرهنگی داشته باشد.کنشگری بانوان همچنین می‌تواند باعث وضع قوانین و سیاست‌های حمایت‌کننده از زنان شود. بسیاری از قوانین و مقرراتی که حقوق زنان را بهبود بخشیده‌اند، نتیجه تلاش‌ها و پیگیری‌های مستمر کنشگران زن بوده است.
حضور فعال بانوان در جامعه و حوزه‌های مختلف فرهنگی، الگویی برای نسل‌های جوان‌تر ارائه می‌دهد و بر روی انگیزه و اعتماد به نفس دختران و زنان جوان و درنتیجه مشارکت آن‌ها اثرگذار است. و اساسا در هر عرصه‌ای از مسائل جامعه که نیاز به گفتمان‌سازی باشد باید زنان وارد میدان شوند. یعنی کافی است زنان پا به یک عرصه بگذارند تا آن عرصه برای کل جامعه مهم جلوه کند.
با توجه به تحولات اجتماعی و فرهنگی، آینده کنشگری بانوان در جامعه اسلامی را چگونه پیش‌بینی می‌کنید و چه اقداماتی می‌تواند به تحقق این آینده کمک کند؟
آینده کنشگری بانوان در جامعه اسلامی روشن و امیدوارانه است و با تحولات اجتماعی و فرهنگی به سمت نقش‌آفرینی مؤثرتر پیش می‌رود، هرچند با چالش‌هایی رو‌به‌رو خواهد بود. افزایش آگاهی‌های اجتماعی، پیشرفت فناوری، دسترسی به اطلاعات و گسترش آموزش‌ها، از جمله عواملی هستند که می‌توانند زمینه را برای مشارکت فعال‌تر زنان در عرصه‌های مختلف فراهم کنند. در این مسیر، پیش‌بینی می‌شود که زنان در حوزه‌هایی مانند سیاست، اقتصاد، آموزش، هنر و فعالیت‌های اجتماعی و مدنی بیشتر حضور داشته باشند و تأثیرگذاری بیشتری نیز از خود نشان دهند. برای تحقق این آینده، آموزش همگانی و گسترده در مدارس و دانشگاه‌ها می‌تواند نقش مؤثری در افزایش آگاهی بانوان از حقوق خود و اهمیت مشارکت اجتماعی و فرهنگی داشته باشد. این نوع آموزش‌ها کمک می‌کند تا زنان از سنین پایین با ظرفیت‌ها و فرصت‌های خود آشنا شوند. اصلاح و بهبود قوانین و حمایت از حضور زنان در عرصه‌های مختلف اجتماعی و سیاسی نیز در این مسیر از اهمیت بالایی برخوردار است و می‌تواند به حضور و تأثیرگذاری بیشتر زنان کمک کند.
اقدام دیگر، ایجاد و تقویت نهادهای اجتماعی و سازمان‌های مردم‌نهادی است که به مسائل زنان می‌پردازند. این نهادها باعث خواهند شد که زنان بستر مناسبی برای بروز توانمندی‌های خود داشته باشند. در این مسیر همان طور که اشاره شد رسانه‌ها و شبکه‌های اجتماعی نیز می‌توانند در تبیین و ترویج نقش کنشگری زنان در جامعه اثرگذار باشند.
در کل مهم‌ترین نکته‌ای که باید به آن توجه شود این است که کنشگری بانوان یک فرآیند طولانی و پیچیده است و نیازمند تلاش‌های مستمر و هماهنگ تمام بخش‌های جامعه است.
س-ت