پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی، صدق و راستی چه آثار و دستاوردهایی در جوامع انسانی دارد؟

پاسخ:

جایگاه و اهمیت راستگویی

شریعت مقدس اسلام راستگویی را از اصول خدشه‌ناپذیر اخلاق اجتماعی می‌داند و مسلمانان را موظف کرده است که همیشه و همه جا سخن به راستی گویند و هیچ‌گاه زبان خویش را به گناه دروغ آلوده نسازند، زیرا زشتی دروغ به اندازه‌ای است که آن را در ردیف گناهان کبیره قرار داده است. در زیبایی و ارزشمندی راستگویی همین بس که خدای متعال کمال مطلق و عالی‌ترین درجه آن را دارا است: «و من اصدق من الله حدیثا» چه کسی از خدا راستگوتر است؟ (نساء- 86) و خداوند همه پیامبران خویش را نیز راستگو شمرده است: «و صدق المرسلون» همه فرستادگان، راست گفتند.(یس- 52) امام علی(ع) صفت راستگویی را راس دین توصیف می‌کند و می‌فرماید: «الصدق راس الدین»(شرح غررالحکم، ج 1، ص 139) از سوی دیگر اسلام دین فطرت است و یک مسلمان واقعی به مقتضای فطرت پاک و سالمش حتما راستگو می‌باشد. امام علی(ع) هم در این زمینه می‌فرماید: «ملاک الاسلام صدق اللسان» ملاک مسلمان بودن زبان راستگویی است.(همان، ج 6، ص 118)

دستاوردهای صداقت در جامعه

صدق و راستگویی آثار و دستاوردهای بسیار ارزشمندی در جامعه دارد که در اینجا به اهم آنها خواهیم پرداخت.

1- همراهی خدا با راستگویان

خداوند منبع و منشأ همه صفات نیک و کمالات و زیبایی‌ها است. بنابراین راستگویان رشته اتصال خویش را با مبدأ هستی محکم‌تر کرده و سبب جلب فیض الهی و الطاف او می‌گردند. پیامبر اکرم(ص) می‌فرماید: «اقربکم غدا منی فی‌الموقف، اصدقکم للحدیث» نزدیک‌ترین فرد شما به من در فردای قیامت، راستگوترین شما خواهد بود.(بحارالانوار، ج 7، ص 303) امام باقر(ع) به مسلمانان چنین سفارش می‌فرماید: «الافاصدقوا فان‌الله مع من صدق»(همان، ج 69، ص 386) همچنین آن حضرت می‌فرماید: «ان الرجل لیصدق حتی یکتبه الله صدیقا» همانا کسی که قطعا صادق و راستگو می‌باشد تا اینکه خدای متعال برای او صفت صدیق را ثبت می‌کند.(اصول کافی، ج 2، ص 105)

2- سلامت و رهایی از رذایل

دروغگو همواره میان رسوایی و عذاب وجدان گرفتار است، اگر دروغ او فاش نشود، خودش از یاوه‌ای که یافته در رنج است و اگر دروغش افشا شود، رسوا می‌گردد. از این رو همواره از اضطراب روحی و گرفتاری اجتماعی رنج می‌برد ولی انسان راستگو همواره با صداقت، خود را دچار دغدغه‌ها و اضطراب‌های دروغ‌پردازی نمی‌کند و با پرهیز از یاوه‌سرایی، درهای رهایی و نجات از پلشتی‌ها و دون‌صفتی‌ها را به روی خود می‌گشاید و به وادی سلامت و آرامش می‌رسد. امام علی(ع) می‌فرماید: «عاقبه الصدق، نجاهًْ و سلامهًْ» فرجام راستگویی نجات و سلامت است.(شرح غررالحکم، ج 4، ص 363)

3- موقعیت برتر و ممتاز اجتماعی

راستگویان، همواره نزد خود، خدا و مردم سرافراز و روسفیدند و در زندگی اجتماعی به موقعیت ممتازی دست می‌یابند. دوست و دشمن با دیده احترام به آنان می‌نگرند، صفای باطنی آنان را تحسین می‌کنند، به سخن و پیمانشان ارج می‌نهند و خواسته‌هایشان را نیکو می‌شمرند. امام علی(ع) می‌فرماید: «ان الصادق لمکرم جلیل و ان الکاذب لمهان ذلیل» همانا راستگو، همواره محترم و ارجمند است ولی دروغگو، بی‌ارزش و خوار است.(همان، ج 4، ص 363)

انسان‌های راستگو در جامعه همواره محترم و ارجمند هستند چه متفکر باشند یا نویسنده، کاسب باشند یا کارمند، کارگر باشند یا کشاورز. اما بالعکس انسان‌های دروغگو گرچه از مقام و ثروت و دیگر مظاهر مادی هم بهره‌مند باشند و در چشم مردم حتی فرزندان و بستگان خود، بی‌ارزش و ذلیل هستند.

4- تقویت آراسته شدن به اخلاق نیک

از آثار بسیار ارزشمند و ممتاز راستگویی، آراسته شدن فرد و جامعه به صفات پسندیده دیگر و پرهیز از زشتی‌ها و پلشتی‌ها است، چرا که راستگو به خاطر پایبندی به صفت زیبای راستی، تلاش می‌کند، بسیاری از کارهای نیک را نیز انجام دهد و از گناهان و رذایل بپرهیزد از بیم آنکه مبادا در برابر پرسش دیگران قرار گیرد و اعتبار و آبرویش بر باد رود.

امام علی(ع) می‌فرماید: «الصدق حیوهًْ التقوی» وجود زندگی توأم با تقوا در انسان به راستگویی او وابسته است.(همان، ج 1، ص 96) و آن حضرت در سخن ارزشمند دیگری دایره این اثربخشی را وسیع‌تر کرده و فرموده است: «الصدق صلاح کل شیئ، والکذب فساد کل شیئ» راستگویی سبب اصلاح همه چیز، و دروغ سبب فساد همه چیز است.(همان، ص 281)

امام صادق(ع) هم می‌فرماید: راستگویی در عالم خود، همانند نوری پرتلألو است، همانند خورشید که همه چیز از نور آن بهره‌مند می‌گردد. علاوه بر این آثار در برخی روایات به صفات دیگری که پیامد راستی هستند اشاره شده مانند: مروت- وفای به عهد- شجاعت- عزت- پاکی اعمال و...