پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی صله‌رحم چه جایگاه و آثار و دستاوردهایی را در جوامع به همراه دارد؟

پاسخ:

جایگاه و اهمیت صله‌رحم

صله‌رحم یا تحکیم پیوند خویشاوندی، از سجایای ارزشمند اخلاقی است که ریشه در عواطف و احساسات همه انسان‌ها صرف‌نظر از هر دین و نژادی دارد و همه نیز آن را به عنوان یک فضیلت اخلاقی نیکو می‌دانند. صله‌رحم در آموزه‌های وحیانی اسلام یکی از مهم‌ترین اصول اخلاق اجتماعی شمرده شده است. «عمر ابن مریم» می‌گوید: از امام صادق(ع) درباره مصداق آیه «و الذین یصلون ما امر الله ان یوصل»(رعد-21) پرسش کردم. حضرت در پاسخ فرمود: «من ذلک صله‌رحم و غایه تاویلها ایانا» صله‌رحم مصداق آن است و تاویل نهایی آن ما (اهل‌بیت(ع)) هستیم.(بحارالانوار، ج23، ص268)

همچنین امام صادق(ع) خطاب به شیعیان صله‌رحم را از شئون امامت و سیره عملی آن بزرگواران برمی‌شمارد و می‌فرماید: خداوند بزرگ، دوستی و ولایت و اطاعت ما را بر شما واجب کرده است، پس هرکس با ما است، باید از ما پیروی کند، و ورع، اجتهاد و تلاش، ادای امانت به نیکوکار و بدکار و صله‌رحم از شئون ما است.(همان، ج75، ص115) و بالاخره در حدیثی دیگر آن حضرت صله‌رحم و تحکیم پیوند خانوادگی را در ردیف ایمان به خدا قرار داده و می‌فرماید: «مردی نزد رسول خدا(ص) آمد و عرض کرد: اسلام برتر چیست؟ پیامبر اکرم(ص) فرمود: ایمان به خدا. پرسید بعد از آن چیست؟ فرمود: صله‌رحم.(همان، ج74، ص96). «ابوورد» می‌گوید: از امام باقر(ع) پرسیدم: خداوند چگونه به بهترین وجه پرستش می‌شود؟ حضرت فرمود:‌ با صله‌رحم.(همان، ج40، ص61) همچنین امام علی(ع) صله‌رحم را جزو برترین مروت و جوانمردی دانسته و می‌فرماید: «من افضل المروهًْ صله الرحم».(شرح غررالحکم، ج6،‌ص34) از سوی دیگر در آموزه‌های وحیانی اسلام، قطع پیوند خانوادگی به شدت مورد نکوهش قرار گرفته و در زمره گناهان کبیره شمرده شده و قاطع رحم مورد لعنت خداوند قرار گرفته است.(رعد-25)

فراگیری ارتباطات خویشاوندی

ارزش و اهمیت پیوند خانوادگی ایجاب می‌کند که گستره آن شامل و فراگیر باشد تا از سویی هیچ فامیلی از آن محروم نگردد، و از سوی دیگر هرگونه کار نیک و پسندیده‌ای که امکان دارد، نسبت به رحم و خویشاوندان انجام پذیرد.

1- عمومیت ارتباطات

صله‌رحم شامل همه اقسام فامیل اعم از دور و نزدیک، فقیرو غنی، ‌کافر و مسلمان، بدکار و نیکوکار و... می‌شود، و در برخی روایات نیز بر آن تاکید شده است. در روایات نقل شده روزی رسول خدا(ص) به مردم فرمودند: آیا شما را به دارنده بهترین اخلاق دنیا و آخرت راهنمایی کنم؟ گفتند: آری. حضرت فرمود: کسی که با بُرنده رابطه خویشاوندی، پیوند برقرار سازد و به آن که مالش را از او دریغ داشته ببخشاید و از کسی که به او ستم نموده درگذرد.(بحارالانوار، ج77، ص151)

2- انواع ارتباطات

پیوند خویشاوندی یک مفهوم عرفی است و شامل هرگونه کاری که پسندیده و برای فامیل مفید و سودمند باشد، می‌شود. از سلام و احوالپرسی گرفته تا کمک‌های متنوع مادی و معنوی، و یا حتی از جان مایه گذاشتن برای فامیل. بنابراین مؤمن باید در حد توان خویش و نیاز اعضای فامیل و خاندان، از آنان دلجویی کند، و هیچ‌گونه کمک و رسیدگی مورد نیاز آنان را دریغ نکند، و هرگونه نیازی اعم از مالی، جسمی، قدمی و همکاری‌های فکری و روحی و حمایتی که می‌طلبد را به آنان برساند. البته در همه موارد صله‌رحم و کمک به نیازهای خویشاوندان دو شرط اساسی یعنی توانایی انجام کار و مشروع بودن آن مطرح است. در غیر این صورت از عهده‌اش ساقط است. امام صادق(ع) درباره کمترین پیوند خویشاوندی می‌فرماید: پیوند خویشاوندی را محکم کنید و به برادران‌تان نیکی نمایید. اگرچه با سلامی زیبا و پاسخ دادن آن باشد.(همان، ج74،‌ ص131) و در روایتی دیگر از پیامبراکرم(ص) از جان و مال مایه گذاشتن برای خویشاوندان، بالاترین نوع صله‌رحم شمرده شده است.(همان، ص89) در نقطه مقابل صله‌رحم روایاتی است که مبغوض‌ترین عمل در پیشگاه خدا بعد از شرک، قطع رحم می‌داند.(سفینهًْ‌البحار، ج1، ص516) و یا می‌فرماید: قطع‌کنندگان رحم وارد بهشت نمی‌شوند.(خصال، شیخ صدوق،‌ج1، ص177، ح208)

ادامه دارد