اجرای عدالت در میان همسران (شبهه ها و پاسخ ها)
* از نظر اسلام برای یک مرد جایز است تا چهار همسر دائم داشته باشد، مشروط بر اینکه عدالت بین آنها را رعایت کند، در صورتی که مطابق آیه ۲۹ سوره نساء، رعایت عدالت بین چند همسر، برای مرد امکان ندارد، پس چرا جواز ازدواج با چهار همسر، مشروط به شرط غیرممکن شده است، با اینکه تعلیق به محال، جایز نیست؟
این سؤال در زمان امام صادق(ع) نیز مطرح شد، حضرت پاسخ آن را داد و سؤال‌کننده از پاسخ امام قانع شد. توضیح مطلب اینکه: یکی از انتقادگران به قرآن نزد «ابوجعفر احْول» یکی از شاگردان امام صادق(ع)آمد و چنین ایراد کرد که قرآن در یک جا (آیه ۳، سوره نساء) می‌فرماید:«فَإِنْ خِفْتُمْ أَلَّا تَعْدِلُوا فَوَاحِدَهًًْ؛هرگاه می‌ترسید عدالت را (درباره همسران متعدّد) رعایت نکنید، تنها به یک همسر قناعت نمایید.»
ولی در آیه ۱۲۹ همین سوره می‌فرماید:«وَ لَنْ تَسْتَطِيعُوا أَنْ تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ؛شما توانایی رعایت عدالت بین زن‌ها را ندارید، اگر چه در این مورد جدّیّت به خرج دهید.» با جمع کردن این دو آیه، چنین نتیجه می‌گیریم که اسلام تعدّد زوجات را ممنوع کرده است.
ابوجعفر احول در پاسخ به این انتقاد، درمانده شد و به مدینه سفر کرد و به محضر امام صادق(ع) رسید و انتقاد اعتراض‌کننده را به عرض آن حضرت رساند.
امام در پاسخ فرمود:اَمَّا قَوْلُهُ سُبحانَهُ: «فَإِنْ خِفْتُمْ أَلّا تَعْدِلُوا» فَإِنَّهُ عَنَى فِي النَّفَقَهًِْ وَ أَمَّا قَوْلُهُ «وَ لَن تَسْتَطِيعُوا أَن تَعْدِلُوا بَيْنَ النِّسَاءِ وَ لَوْ حَرَصْتُمْ» فَإِنَّهُ عَنَى فِي الْمَوَدَّةِ فَإِنَّهُ لاَ يَقْدِرُ أَحَدٌ أَنْ يَعْدِلَ بَيْنَ اِمْرَأَتَيْنِ فِي الْمَوَدَّهًِْ»؛امّا سخن خدا که می‌فرماید: «اگر می‌ترسید که عدالت را رعایت نکنید، باید به یک همسر قناعت کنید.» منظور خداوند رعایت عدالت در مخارج زندگی است، اما سخن خداوند از اینکه «شما توانایی رعایت عدالت بین زن‌ها را ندارید، گرچه جدّیّت‌نمایید» منظور رعایت عدالت در اندازه دوستی و علاقه قلبی است، زیرا هیچ‌‌کس نمی‌تواند علاقه قلبی بین دو زن را مساوی سازد.»
ابوجعفر احول می‌گوید: «همین پاسخ را به اعتراض‌کننده، ابلاغ کردم، او که از این پاسخ قانع شده بود، گفت: «این پاسخ از تو نیست، بلکه آن را از حجاز آورده‌ای!» (1)
منظور از لزوم عدالت بین زن‌ها، در جنبه‌های عملی مانند نفقه و برخورد با آنهاست و منظور از آیه اول (آیه ۳، سوره نساء) همین عدالت است؛ که اگر رعایت نشود، مرد حق ندارد که با بیش از یک زن ازدواج کند و منظور از عدالت در آیه دوم (آیه ۱۲۹، سوره نساء) عدالت در تمایلات قلبی است که از قدرت انسان خارج است و چنین عدالتی از شرایط تعدّد زوجات نیست.
از این‌رو در دنباله آیه ۱۲۹ سوره نساء می‌فرماید:«اکنون که نمی‌توانید مساوات کامل در محبّت در میان همسران خود را رعایت کنید، لااقل تمام تمایل قلبی خود را متوجّه یک نفر از آنها نسازید که دیگری را به‌‌صورت بلاتکلیف درآورید.»
به عبارت روشن‌تر هر چند علاقه قلبی، اختیاری نیست، ولی نباید آن را به‌‌گونه‌ای آشکار ساخت که همسری که مورد علاقه کمتر است، در انزوا قرار گیرد و زندگی پریشان داشته باشد، باید حتی‌الامکان سعی کرد که در اموری که اختیاری است، نسبت به همسران، بی‌عدالتی نشود. چرا که انسان در آشکار کردن علاقه، دارای اختیار است و می‌تواند اختیار خود را کنترل کند.
اما نکته مهم وقابل تأمل این است که در جامعه اسلامی از آنجا فرهنگ وکیان خانواده امری مقدس ومهم است با تعدد زوجات مخالفت می‌کند مگر درشرایط خاص، که البته این موضوع بارها در بیانات رهبر انقلاب اسلامی حضرت آیت‌الله خامنه‌ای مطرح شده و اهمیت و حفظ امنیت خانواده مورد توجه قرار گرفته است.
______________
1. مجمع‌البیان، ج ۳، ص ۱۲۱