مهرماه و رویداد شروع سال تحصیلی جدید
تحقق سند تحول بنیادین حلقه مفقود عدالت آموزشی - بخش دوم
جهش فرهنگ در ایران و تقویت زیرساخت‌های آموزشی پس از انقلاب اسلامی به‌صورت چشمگیری افزایش قابل‌توجهی داشته است. اما عدالت آموزشی به‌صورت کامل محقق نشده است و بررسی‌ها حکایت دارند بودجه اختصاص‌داده‌شده به آموزش‌وپرورش کافی نبوده، صرف حقوق کارکنان و معلمان شده مبلغی سرریز برای تجهیز مدارس و زیرساخت‌های آموزشی باقی نمی‌ماند. موضوعی که در مناطق محروم و شهرهای حاشیه‌ای نمود بیشتری دارد. این در حالی است که حتی در شهرهای بزرگ و در پایتخت نیز نابرابری آموزشی میان انتفاعی‌ها و غیرانتفاعی‌ها حفره بزرگی ایجاد کرده است. شکافی که خود را در آمار قبولی‌های کنکور بیشتر نمایان می‌سازد.
سال‌هاست عدالت آموزشی در برنامه‌ها مغفول مانده و توجه چندانی به آن نشده است. تجهیزات ناکامل مدارس دولتی، مدارس کپری در مناطق محروم و استان‌های دورافتاده از مرکز، اختلاف عمیق بین مدارس دولتی و غیردولتی و مراکز تحصیلی در بالا و پایین شهر نشان می‌دهد عدالت آموزشی در ایران محقق نشده است. کمبود معلم، تدریس ضعیف، نبود کتاب و فقر فرهنگی برخی خانواده‌های محروم نیز به این اتفاق دامن می‌زند. مافیای آموزش نیز فرزند ناخلف این فرآیند است. مافیا، کتاب‌های کمک‌آموزشی را منتشر می‌کنند و به جامعه آموزشی تلقین می‌کند در صورت نبود این جزوه‌ها و کتاب‌ها، شکست در امتحانات نهائی و در کنکور حتمی است. پس، از ما کتاب کمک‌آموزشی بخرید. با این روند دانش‌آموزان مدارس دولتی ضعیف‌تر می‌شوند و غیرانتفاعی‌ها و مؤسسات کمک‌درسی بیشتر مورد اقبال قرار می‌گیرند.
آمارها چه می‌گویند؟
در این رابطه و به نقل از ایلنا، رضوان حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدائی وزارت آموزش‌وپرورش، در پاسخ به سؤالی درباره آمار دانش‌آموز ابتدائی بازمانده از تحصیل، در سال تحصیلی ۱۴۰3- ۱۴۰2 می‌گوید: «در روز اول شروع به کار در معاونت آموزش ابتدائی، آمار‌های اولیه را درخواست کردم و بنا بر آماری که من تحویل گرفتم ما در دوره ابتدائی در سال تحصیلی ۱۴۰3-۱۴۰2 حدود ۲۱۶ هزار و ۲۴۳ کودک بازمانده از تحصیل داشته‌ایم که از این تعداد ۳۱ هزار و ۵۱۸ نفر تاکنون به تحصیل بازگشته‌اند.»
حکیم‌زاده، معاون آموزش ابتدائی وزارت آموزش‌وپرورش، در تشریح برنامه‌های این معاونت برای سال تحصیلی جدید می‌گوید: «پژوهش‌های متعدد نشان‌دهنده این است که سرمایه‌گذاری در آموزش‌وپرورش کودکان، مهم‌ترین و مطمئن‌ترین مسیر توسعه و پیشرفت همه‌جانبه کشور است، در برنامه‌های آتی هدف ما این خواهد بود که ان‌شاءالله، با درنظرگرفتن سه موضوع بسیار مهم عدالت آموزشی، ارتقای کیفیت و ایجاد تعلق به مدرسه و هویت‌بخشی به دانش‌آموزان، برنامه‌های آموزش ابتدائی را به نحوی تنظیم کنیم که یک محیط آموزشی پویا، بانشاط، سالم و امن برای حضور دانش‌آموزان در مدارس ایجاد کنیم، جایی که دانش‌آموزان ما احساس تعلق خاطر کنند و احساس ارزشمندی داشته باشند.»
ایسنا نیز در این باره آورده است: «در سال تحصیلی ۱۴۰۴-۱۴۰۳، تا حدود ۱۶.۵ میلیون دانش‌آموز پس از گذراندن تعطیلات تابستانی، سال تحصیلی جدیدی را آغاز می‌کنند. گفته سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش، امسال کل کارکنان وزارت آموزش‌وپرورش ۹۶۶ هزار و ۴۹۳ نفر هستند که از این تعداد ۵۶۹ هزار و ۴۹۳ نفر در گروه معلمان و ۱۷۰ هزار و ۸۴۶ نفر مدیریت آموزشگاه‌ها را برعهده دارند.
حدود ۱۶.۵ میلیون دانش‌آموز روی نیمکت‌های مدرسه می‌نشینند. از تعداد حدود ۱۶.۵ میلیون دانش‌آموز، حدود ۹ میلیون نفر در دوره ابتدائی تحصیل می‌کنند که از این تعداد حدود یک میلیون و ۵۰۰ هزار دانش‌آموز کلاس اول هستند؛ سه میلیون و ۷۰۰ هزار دانش‌آموز در مقطع متوسطه اول تحصیل می‌کنند و مابقی دانش‌آموزان در پایه‌های متوسطه دوم و هنرستان‌ها سر کلاس‌های درس حاضر می‌شوند.
همچنین طبق آمار سال گذشته برای سال تربیتی ۱۴۰3-۱۴۰2 بیش از ۷۰۰ هزار نوآموز ثبت شده است که برای سال تربیتی پیش‌رو با توجه به افزایش تأیید مجوز تعداد درخواست‌کنندگان کودکستان و افزایش تعداد نوآموزان پیش‌بینی افزایش آمار سال گذشته وجود دارد.
درحالی‌که بابک نگهداری رئیس مرکز پژوهش‌های مجلس پیش‌تر از کمبود حدود ۱۷۶ هزار معلم صحبت کرده بود، سخنگوی وزارت آموزش‌وپرورش اعلام کرده است سال گذشته مجوز به‌کارگیری بیش از ۷۲ هزار معلم صادر شد و تا الان که مرحله تکمیل ظرفیت کاملاً انجام نشده، ۲۱ هزار نفر در آزمون آموزگاری، ۱۷ هزار نفر آزمون دبیری و هنرآموزی، ۱۸ هزار نفر فارغ‌التحصیل دانشگاه فرهنگیان و شهید رجائی وجود دارد که با دستور وزیر نیز ۲۶ هزار نیروی خرید خدمات به کار گرفته می‌شود. همچنین در آزمون کیفیت‌بخشی حداقل ۱۱هزار نفر قبول می‌شوند؛ حدود ۷۰ هزار نفر به جز خرید خدمات، نیروی تازه‌نفس داریم که با نیروهای خرید خدمات، ۹۳ هزار نفر امسال مشغول خدمت می‌شوند.
به گفته فرهادی، ۳۰۰۰ سربازمعلم نیز از اول مهرماه سال جاری به کار گرفته می‌شوند که با به‌کارگیری آنها مشکل کمبود معلم در ۷ استان برطرف می‌شود.
وزیر آموزش‌وپرورش نیز با توجه به اینکه اعلام کرده است که همه مدیران مدارس اولویت خود را به پایه اول مدارس می‌دهند، لذا بعید است که کمبود معلم در پایه اول وجود داشته باشد؛ اما اگر هم به‌اصطلاح وجود داشته باشد، بلافاصله کمبود، تکمیل و پر می‌شود تا مشکل رفع شود.»
در جست‌وجوی اجرای سند تحول بنیادین
بی‌عدالتی آموزشی در حالی گریبان نهاد آموزش‌وپرورش را گرفته که ذخیره گرانبهائی به نام «سند تحول بنیادین آموزش‌وپرورش»، برگرفته از مبانی و آموزه‌های ناب اسلامی در پیچ‌وخم‌های اداری و میان اما و اگر مسئولان همچنان در حال خاک خوردن است.
این سند که از مهم‌ترین برنامه‌های اصلاح ساختار تعلیم‌وتربیت به منظور ارتقای سرمایه انسانی شایسته در عرصه‌های مختلف و تبیین روند اجرای آن و لزوم نظارت گام‌به‌گام و جدی از سوی مسئولان است، سال 1390 توسط شورای‌عالی انقلاب فرهنگی تصویب شده است و در همین راستا سیاست‌های کلی مقام معظم رهبری نیز در سال 92 ابلاغ شده است. این سند به‌مثابه نقشه راهی برای تحقق ارزش‌ها و آرمان‌های متعالی انقلاب و ایجاد چشم‌اندازی روشن در حوزه آموزش‌وپرورش است. اما پس از گذشت سال‌ها از تدوین سند و با وجود تأکیدات مقام معظم رهبری به این موضوع تنها بخش ناچیزی از آن اجرا شده و اهتمامی در این قضیه نبوده است.
در ارتباط با چرایی بی‌مهری به این سند و به تعویق افتادن اجرای آن کارشناسان این حوزه معتقدند دلایل اجرائی‌نشدن سند تحول بنیادین، یک دهه پس از ابلاغ به‌خاطر موانع، کاستی‌های موجود در سند و لزوم بازنگری در اجرای آن است.
عدم اعتقاد و باور مسئولان، بی‌ثباتی در مدیریت وزارت آموزش‌وپرورش که فرصت هرگونه اقدام تحولی را سلب می‌کند، نبود ردیف بودجه مشخص برای سند تحول بنیادین، نبود گفتمان‌سازی و آشنایی معلمان با این سند از مهم‌ترین دلایل اجرائی نشدن این سند در نظام آموزش‌وپرورش است. به‌خصوص که یکی از رویکردهای نادرست سند‌نویسی کلان در کشور ضعف در شاخص محوری است. سند تحول بنیادین نیز به لحاظ الگوی مفهومی فاخر است؛ اما در مقام الگوی عملیاتی بسیار ضعف دارد و نسبت به شیوه عملیاتی کردن سند راهبردی کلان آگاهی وجود ندارد. کارشناسان این عرصه معتقدند افرادی که در تدوین سند تحول بنیادین و زیر نظام‌ها حضور داشتند در الگوی تدوین ضعیف اقدام کردند که کار را دشوار کرده است، این موضوع باید در بازنگری سند تحول بنیادین مورد توجه باشد.
کارشناسان می‌گویند: یکی از موانع تحول در آموزش‌وپرورش ساختار سازمانی است و باید آموزش‌وپرورش را از سازمان‌داری به میدان‌داری عرصه تعلیم‌وتربیت تبدیل کرد تا عوامل سهیم و مؤثر در آن نقش پیدا کنند. اگر شورای‌عالی آموزش‌وپرورش در بازنگری سند تحول بنیادین، راهکارها و اهداف عملیاتی جدیدی بنویسید باز هم سند تحول بنیادین اجرا نمی‌شود، تا زمانی که الگوی عملیاتی شفاف و روشن و نقشه راه دقیق برای پیاده‌سازی سند ترسیم نشود نمی‌توان آن را محقق کرد.
«برکت» دست آموزش‌وپرورش را می‌گیرد
کمبودها در نهاد وزارت آموزش‌وپرورش سبب شده به‌منظور رفع شکاف‌های آموزشی و نبود امکانات بسیاری از سمن‌ها، خیرین نیکوکار مدرسه‌ساز، کمیته امداد و ستاد اجرائی فرمان امام وارد عمل شده و تلاش‌های بسیار مستمری در رابطه با این امر مهم داشته باشند.
در همین رابطه مدیرعامل بنیاد برکت ستاد اجرائی فرمان امام از افتتاح ۴۶۳۵ امین مدرسه برکت و برنامه‌های این ستاد برای توسعه عدالت آموزشی به‌ویژه در مناطق محروم کشور همزمان با آغاز سال تحصیلی خبر داده است.
به گزارش ایسنا، ۲۶۰۷ مدرسه با مشارکت ستاد اجرائی فرمان امام و ۲۰۲۸ مدرسه نیز پیش از این توسط بنیاد ۱۵ خرداد که از زیرمجموعه‌های این ستاد بوده به طور صددرصدی احداث شده است.
سید امیرحسین مدنی، با اشاره به افتتاح ۴۶۳۵امین مدرسه برکت همزمان با آغاز سال تحصیلی ١۴٠4-١۴03،
می‌گوید: «۵۰۰ مدرسه جدید برکت با مشارکت خیّرین و وزارت آموزش‌وپرورش افتتاح و به ظرفیت زیرساخت‌های آموزشی کشور در مناطق محروم افزوده می‌شود.»
مدیرعامل بنیاد برکت ستاد اجرائی فرمان امام با بیان اینکه با همکاری سازمان نوسازی مدارس تبدیل هزار مدرسه کانکسی به مدارس دائمی در دستور کار قرار دارد، می‌افزاید: «از این ۵۰۰ مدرسه جدید تعداد ۴۰۰ مدرسه مربوط به مدارسی است که پیش از این در فضای کانکس و موقت دایر بودند و در حال حاضر با ساخت بنای جدید به مدارس دائمی تبدیل شدند.»
مدنی از احداث و تجهیز ۵۰ مدرسه «تولید و مهارت» نیز خبر داده، می‌گوید: «در این مدارس قرار است دانش‌آموزان علاوه‌بر مهارت‌های فردی، مهارت‌های شغلی و کسب‌وکار را هم آموزش ببینند.»
وی می‌افزاید: «با افتتاح این مدارس، تعداد مدارسی که با مشارکت ستاد اجرائی فرمان امام احداث شده است به ۲۶۰۷ مدرسه می‌رسد و با احتساب ۲۰۲۸ مدرسه‌ای که پیش از این به همت بنیاد ۱۵ خرداد که از زیرمجموعه‌های این ستاد بوده و به طور صددرصدی احداث شده، تعداد مدارس برکت به ۴۶۳۵ باب مدرسه رسیده است.»
مدیرعامل بنیاد برکت ستاد اجرائی فرمان امام با اشاره به برنامه‌های حمایتی این ستاد از دانش‌آموزان مناطق کم‌برخوردار در سال تحصیلی جدید، ادامه می‌دهد: «با مشارکت بنیاد برکت ستاد اجرائی فرمان امام و گروه‌های مردمی و جهادی، تعداد ۲۰۰ هزار بسته نوشت‌افزار ایرانی با اعتباری بالغ بر ۱۱۰ میلیارد تومان تهیه و میان دانش‌آموزان نیازمند توزیع شده است.»
در این مجال می‌توان گفت: دردسرهای عظیمی نهاد مقدس آموزش و پرورش را زیر سایه سنگین خود قرار داده است. طبق اصل 30 قانون اساسی هزینه تحصیل دانش‌آموزان تا پایان دوره متوسطه باید از سوی دولت تأمین شود و این موضوع تا حدودی انجام شده است؛ اما مدارس به‌تنهائی قادر نیستند کیفیت آموزشی مناسب را فراهم کنند برای همین خانواده‌ها، سمن‌ها و خیرین به کمک مدارس شتافته‌اند؛ اما بازهم مسائلی مانند نبود نیروی متخصص کارآمد و فقدان فضاهای آموزشی کافی بر سر این نهاد مقدس سایه انداخته است.