ظهر سه‌شنبه (سوم مهر) مدیرکل مدیریت بحران خراسان جنوبی خبر تلخ جان‌باختن همه ۱۱ کارگر محبوس در معدنکده طبس را داد تا جمع معدنچیان فوت‌شده به ۴۹ نفر برسد و این پرتلفات‌ترین حادثه معدنی ۱۵ سال اخیر است.

در این سال‌های گذشته، هر از گاه وقوع یک حادثه معدنی در کشور، خانواده‌های زیادی را عزادار کرده و موجی از غم را به فضای جامعه پمپاژ کرده؛ اما روند این حوادث چگونه است و چگونه می‌توان آنها را کاهش داد؟

نکته مهم اما غم‌انگیز، سیکل اخبار تکراری درباره هر حادثه بود که در حوادث بعدی هم نوعا تکرار شده بود که به شرح زیر است؛ 

خبر اولیه وقوع حادثه

دستور پیگیری حادثه ازسوی مقامات

اخبار مربوط به جست‌وجوی حادثه دیدگان، مجروحان و اجساد کشته‌ها

پیام‌های تسلیت و همدردی و..

دستور مقامات قضائی و دادستان استان و شهر برای پیگیری مقصران

دستگیری مدیر یا دیگر مسئولان معدن

توقف موقت فعالیت معدن

زمینه‌های ناایمن شدن کار

حادثه تلخ معدن طبس که واپسین روز تابستان امسال رخ داد، بار دیگر مسئله ایمنی کار و محافظت از نیروی انسانی را به موضوعی برجسته در افکار عمومی بدل کرد. چه عواملی موجب ارتقای ایمنی در مشاغلی چون کار در معدن می‌شود و کارفرما و کارگر چه سهمی در رویدادهای ناگوار محیط کار دارند؟

بر اساس آمار اعلانی درباره تعداد قربانیان و آسیب‌دیدگان حوادث کار نمی‌توان به درستی تشخیص داد که این آمار طی سال‌های اخیر افزایشی بوده یا کاهشی. اردیبهشت‌ماه امسال بود که رئیس گروه بررسی صحنه جرم سازمان پزشکی قانونی کشور از جان‌ باختن ۲هزار و ۱۱۵ کارگر و مصدوم شدن ۲۷ هزار کارگر به دلیل حوادث ناشی از کار در سال ۱۴۰۲ خبر داد.

بر اساس پژوهش‌های انجام شده، رعایت نشدن استانداردهای ایمنی، تجهیزات معیوب، نحوه انبار کردن نادرست، محیط کاری نامناسب، اشتباهات کارگران و... از عوامل‌ اصلی بروز حوادث است

در همین ارتباط و تقریبا همزمان، معاون روابط کار وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی آمار دیگری از حوادث ناشی از کار در کشور ارائه کرده و گفته است: در سال ۱۴۰۰ تعداد ۷۱۲ فوتی بر اثر حوادث ناشی از کار داشتیم که این رقم در سال ۱۴۰۲ به ۶۸۰ نفر رسید. با توجه به تلاش وزارت کار برای صیانت از نیروی کار، حوادث ناشی از کار در دو سال گذشته نسبت به مدت مشابه قبل به میزان 9 و هفت دهم درصد کاهش یافته است.

وی اظهار داشته سالانه دو میلیون و ۸۰۰ هزار نفر در جهان بر اثر حوادث ناشی از کار فوت می‌کنند که ۴۰۰ هزار نفر بر اثر حوادث ناشی از کار و دو میلیون و ۴۰۰هزار نفر بر اثر بیماری‌های شغلی از بین می‌روند.

بر اساس پژوهش‌های انجام شده در این زمینه، رعایت نشدن استانداردهای ایمنی، تجهیزات معیوب، نحوه انبار کردن نادرست، محیط کاری نامناسب، اشتباهات کارگران و... از عوامل‌ اصلی بروز حوادث است.

در گذشته‌ علت‌ وقوع‌ حوادث اعمال و رفتار ناایمن گزارش می‌شد اما آنچه امروزه حائز اهمیت است دستیابی به عللی است‌ که خود سبب بروز رفتار ناایمن‌ می‌شود.

برای دستیابی به علل اصلی و ریشه‌یابی حوادث، یکی از مراحل اساسی و مهم، کسب اطلاعاتی دقیق و استفاده از مدل‌های مناسب است تا با به‌ کارگیری آن‌ها، احتمال‌ وقوع‌ حوادث مشابه در آینده کاهش‌ یابد.‌

به کمک بررسی حوادث می‌توان مشخص کرد که‌ این رخدادها چرا و چگونه به وقوع پیوسته‌اند. با استفاده از اطلاعات جمع‌آوری شده‌ در بررسی حوادث، می‌توان از بروز اتفاقات مشابه یا رخدادهای خطرناک‌تر پیشگیری کرد.

خسارت‌های حوادث کاری

نیروی انسانی یکی از مهم‌ترین عوامل در حوزه کار، فعالیت‌های اقتصادی و تولیدی است که فاکتورهای تأثیرگذار بر آن همواره باید مورد بررسی و مدیریت قرار گیرند. اثرات رویدادها و آسیب‌های کاری نه تنها از نظر اقتصادی به عنوان مخارج مالی، خسارات یا از دست دادن منابع قابل بررسی است بلکه اثرات نامطلوبی نیز در پی دارند که بیان آن‌ها از نظر مقیاس پولی دشوار است.

برخی از حوادث‌، موجب‌ بروز خسارات و آسیب‌های انسانی، اجتماعی و صنعتی جدی می‌شوند که این امر از طریق کاهش‌ راندمان‌ کاری، تأثیر معنی‌داری بر بهره‌وری و تولید خواهد داشت. نکته مهم‌تر، اثرات‌ منفی اجتماعی و به تبع آن اثرات روانی ناشی از آن بر روی نیروی کار است.

کاهش آسیب‌ها و حوادث‌ شغلی، افزایش کارایی کارکنان و رشد و رونق اقتصادی و اجتماعی را به دنبال‌ خواهد آورد. اولین‌ گام برای پیشگیری از حوادث کاری، بررسی علل وقوع آن و بررسی عملکرد سازمان‌ها و نهادهای مرتبط در این حوزه است.

میزان بروز حوادث شغلی منجر به‌ فوت‌ در کشورها و مناطق‌ مختلف‌ جهان بر اساس نوع‌ فعالیت‌های اقتصادی متفاوت است به طوری که یافته‌های سازمان جهانی کار ILO نشان می‌دهد در هر ١٥ ثانیه، ١٥٣ کارگر در سراسر دنیا دچار حادثه‌ شغلی شده و یک‌ کارگر نیز بر اثر حوادث و بیماری‌های ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهد. بر مبنای یک بررسی، بی‌احتیاطی دلیل ٦٠ درصد حوادث کار بوده که باید آموزش و هشدارهای لازم در این خصوص‌ به‌ کارگران و کارکنان داده شود و خطاهای انسانی مورد بازنگری و تقلیل قرار گیرد.

توجه به رعایت اصول ایمنی و جلوگیری از حوادث و بیماری‌های ناشی از کار در کارگاه‌ها باید از اولویت بالایی در همه جوامع صنعتی به‌ ویژه در کشور رو به توسعه ما برخوردار باشد بنابراین حفظ و صیانت از نیروی انسانی و منابع مادی کشور و تأمین سلامت کارگران، کارآفرینان و کارفرمایان چه به لحاظ توجه به سرمایه انسانی و چه‌ به‌ لحاظ جلوگیری از اتلاف منابع مادی از اهمیت فوق‌العاده‌ای برخوردار است. در ایران نیز فصل چهارم از قانون کار به مقوله حفاظت فنی و بهداشت کار اختصاص داده‌ شده‌ است.

مهم‌ترین عوامل دخیل در حوادث کاری

طی سالیان‌ متمادی مدل‌ها و نظریات مختلفی در مورد حوادث و رویداد ارائه شده است که هر کدام بیانگر دیدگاه‌ها و بینش‌های مختلف و متعددی در زمینه علل و عوامل حوادث و عملکردهای پیشگیری‌کننده‌ از آن است. نظریات و مدل‌های ارائه شده در زمینه حادثه و رویداد، صرفا یک راهنمای کلی برای فهم بهتر عوامل مؤثر در بروز حوادث‌اند. با مطالعه این مدل‌ها و تئوری‌ها می‌توان با یک نگاه علمی و درست در راستای پیشگیری از بروز و وقوع حوادث و کاهش اثرات و پیامدهای ناشی از آن گام برداشت. نتایج این تحقیق با بررسی حوادث کاری سال ۱۳۹۹ نشان داد که در وهله نخست، جنسیت‌ عامل‌ مهمی در وقوع حوادث بوده‌ است، به‌ نحوی که 96 و چهار دهم از حوادث رخ داده در سال ۹۹ مرتبط با مردان بوده است.

دوم، در میان علل مؤثر در بروز و زمینه‌سازی حوادث کاری، بی‌احتیاطی با 60 درصد مهم‌ترین‌ عامل بوده‌ که بایستی آموزش و هشدارهای لازم در این خصوص‌ به‌ کارگران و کارکنان داده شده و خطاهای انسانی مورد بازنگری و تقلیل قرار گیرند.

سوم، بیشترین رویدادها در شیفت کاری روز 67 و چهار دهم درصد رخ‌ داده‌اند که می‌تواند به این علت باشد که تعداد بیشتری در این زمان مشغول به کار هستند بنابراین نظارت مستمر و جامع‌تر بر نحوه کار کارکنان ضرورت دارد ‌ تا مخاطرات‌ کنترل شوند.

چهارم، فقدان اطلاعات به عنوان چهارمین عامل مشهود و مؤثر در آسیب‌های ناشی از کار بوده است. این مهم نیاز به آموزش مؤثر شغلی را نمایان می‌کند.

پنجم، پس از بی‌احتیاطی، وسایل بی‌حفاظ و وسایل معیوب به ترتیب بیشترین فراوانی را داشته‌اند، بنابراین باید تجهیزات و محیط کار ایمن‌سازی شده و کارفرما و مدیران صنایع نسبت به بازبینی و جایگزینی اقلام‌ فرسوده اقدام کنند.

بایدهای دوری از حوادث کار 

واپایی شمار حوادث‌ هر کارخانه‌، به رفتار کارکنان، عملکرد تجهیزات، ابزار و نیز محیط کار وابسته است. راه‌های پیشگیری شامل شناخت عوامل مخاطره‌آمیز و جلوگیری از رخداد آن است.

الف) با درک علل‌ حوادث‌، می‌توان‌ از بروز رخدادهای مشابه پیشگیری کرد. در این راستا، شناسایی خطرات محیط کار از اهمیت‌ بسیاری برخوردار است. یک بازوی توانمند گزارش‌های مستند مربوط به حوادث یا صدمات‌ مربوط به آن‌ است‌ که با بررسی‌های مناسب و همچنین شناسایی خطرات بالقوه می‌توان آسیب‌های ناشی از کار را تقلیل‌ داد.

یافته‌های سازمان جهانی کار نشان می‌دهد در هر ١٥ ثانیه، ١٥٣ کارگر در سراسر دنیا دچار حادثه‌ شغلی شده و یک‌ کارگر نیز بر اثر حوادث و بیماری‌های ناشی از کار جان خود را از دست می‌دهد

ب) امروزه حوادث کار یکی از پدیده‌های مهم در صنایع تولیدی است‌ که سلامت افراد، کارگران و جامعه ذی‌ربط را تحت تأثیر قرار می‌دهد. حوادث کار از بسیاری جهات‌ می‌تواند برای طرفین (کارفرما، کارگر، بیمه و...) بار سنگینی در پی داشته باشد. بنابراین باید نسبت به توسعه و تعمیم ایمنی در محیط‌های کاری اقدام کرد.

پ) آسیب‌های ناشی از حوادث کار تنها معطوف به خسارت‌های مالی نبوده و از نظر روحی، جسمی، اجتماعی و... پیامدهای منفی در پی خواهد داشت.

ت) باید نظارت‌های مستمر از طریق مسئولان‌ ایمنی و بهداشت بر روند کلیه اقدامات صورت گرفته ‌و رفتارهای پرخطر در محیط کار، شناسایی و از زنجیره‌ تولید حذف شوند. همچنین با مرور گزارش‌های اعضای کمیته‌های بهداشت‌ و ایمنی، محدوده و حوزه خطراتی که افراد در معرض آن‌ها قرار دارند، شناسایی شده و در پیشگیری از وقوع آن‌ها اقدامات لازم صورت پذیرد.

ت) آموزش‌های مناسب‌ موجب‌ ارتقای‌ سطح‌ بینش و دانش کلیه‌ کارکنان‌ خواهد شد و بر کاهش هزینه‌های رویداد تأثیر مثبت و بسزایی خواهد داشت.