پرسش:

از منظر آموزه‌های وحیانی چه آفات و آسیب‌هایی برای زبان وجود دارد که باید با آنها مقابله کرد؟

پاسخ:

در بخش نخست پاسخ به این سوال به مباحثی همچون: اهمیت و نقش زبان، لزوم کنترل و تربیت زبان و اهم آفات زبان شامل: 1- غیبت پرداختیم. اینک در بخش پایانی دنباله مطلب را پی می‌گیریم:

2- نفاق یا چند زبانی

نفاق در سخن گفتن یا چند زبانی آن است که انسان با هرکس که روبه‌رو می‌شود به گونه‌ای با او سخن بگوید که او را خوش آید. در حضور او طوری صحبت کند و در غیبت و پشت سر او به گونه‌ای دیگر! در واقع او به زبانش چیزی را می‌گوید که در قلبش نیست. در ظاهر اظهار دوستی می‌کند در حالی که دلش پر از کینه است. امام باقر(ع) می‌فرماید: چه بد بنده‌ای است آنکه دارای دورو و دو زبان است، در حضور برادرش او را ستایش کند و در پشت سر او را بخورد(غیبت و بدگویی نماید) اگر ثروتی پیدا کند بر او حسد ورزد و اگر گرفتار شود او را یاری نکند.(امالی، شیخ صدوق، ص 417)

3- افترا

افترا در لغت به معنای جعل و ساختن دروغ یا تهمت است که با نسبت دادن سخن یا فعل ناحق یا صفت نادرست به دیگری تحقق می‌یابد و در اصطلاح حقوقی عبارت است از نسبت دادن صحیح عمل مجرمانه برخلاف حقیقت و واقع به شخص یا اشخاصی می‌باشد. قرآن کریم در مذمت این صفت می‌فرماید: «و نباید چیزی را که با زبان وصف می‌کنید، دروغ باشد و نگویید این حلال و این حرام است که افترا و دروغ نسبت به خداوند باشد. آنان که بر خدای خود دروغ می‌بندند رستگار نخواهند شد.» (نحل- 116)

4- مسخره کردن

هر عملی عکس‌العملی دارد، چه در این دنیا و چه در دنیای دیگر. کسی که دیگران را مسخره می‌کند، بداند که روزی در همین دنیا مورد تمسخر دیگران قرار خواهد گرفت. همچنین در آخرت مورد تمسخر و استهزاء قرار خواهد گرفت. قرآن کریم با صراحت مؤمنان را از این صفت مذموم نهی می‌فرماید: «ای اهل ایمان نباید قومی قوم دیگر را مسخره کند، شاید آنها بهتر باشند و نیز زنان باایمان، زنان دیگر را مسخره نکنند که چه بسا آن زنان بهتر از اینان باشند.» (حجرات-12)

5- دروغگویی

بحث دروغ در اصول و مبانی ارزشی و دینی ما بسیار مذمت شده به گونه‌ای که خدای متعال در قرآن کریم برای دروغگویان آرزوی مرگ و هلاکت می‌کند و می‌فرماید: «قتل الخراصون» مرگ بر دروغگویان.(الذاریات- 10) یا در آیه دیگری می‌فرماید: «ویل لکل افاک اثیم». وای(هلاکت باد) بر هر دروغگوی سهل‌انگاری.(جاثیه- 7) همچنین در روایات دروغ کلید هر شر و بدی معرفی شده است. امام علی(ع) می‌فرماید: «الکذب مفتاح کل شر» دروغ کلید و سرمنشأ تمام بدی‌ها است.(میزان‌الحکمه، محمدی ری‌شهری، ج 3، ص 2674، باب 3459)

همچنین امام علی(ع) در سخنان بسیاری به زشتی و پستی دروغ اشاره کرده تا مردم هیچ‌گاه سراغ آن نروند. آن حضرت دروغگویی را مقدمه نفاق و دورویی(غررالحکم، 

ح 1181)، نابودکننده هر دو جهان(همان، ح 21) از بین برنده طعم ایمان(تحف‌العقول، ح 17414) خواری در این جهان و شکنجه در آن جهان(غررالحکم، ح 4640) می‌داند و می‌فرماید: دروغ هرگز با جوانمردی جمع نمی‌شود.(همان، ح 10582) و خداوند بدین‌جهت دروغ نگفتن را واجب کرد تا راستگویی گرامی داشته شود.(همان، ح 6608) آن حضرت حتی در سختی دروغگو را با مرده یکسان می‌داند و می‌فرماید: «دروغگو با مرده مساوی است، زیرا برتری زنده بر مرده اطمینان یافتن بر زنده است. پس هرگاه نتوان به سخن زنده اعتماد کرد، زنده بودنش بیهوده است.(همان، ح 2104) و سرانجام طی رهنمودی بسیار عمیق و در عین حال ساده مردم را از ورود به وادی دروغ این‌چنین بازمی‌دارد:‌ «(همه) آنچه را که از مردم شنیدی(بدون تحقیق) بازگو مکن، چرا که همین کار برای دروغگویی‌ات کافی است.»(نهج‌البلاغه- نامه 69)