عدالت بهتر است یا جود و بخشندگي؟
فرد باهوش و نکته سنجي از اميرالمؤمنين علي(ع) سؤال مي کند: العدل افضل‌ام الجود؟ آيا عدالت شريف‌تر و بالاتر است يا بخشندگي؟
مورد سؤال دو خصيصه انساني است، بشر همواره از ستم، گريزان بوده است و همواره احسان و نيکي ديگري را که بدون چشمداشت پاداش انجام مي‌داده، مورد تحسين و ستايش قرارداده است.
پاسخ پرسش بالا خيلي آسان به نظر مي‌رسد. جود و بخشندگي از عدالت بالاتر است، زيرا عدالت رعايت حقوق ديگران و تجاوز نکردن به حدود و حقوق آنهاست. اما جود اين است که آدمي با دست خود حقوق مسلم خود را نثار غير مي‌کند.
آن که عدالت مي کند به حقوق ديگران تجاوز نمی‌کند و يا حافظ حقوق ديگران است، از تجاوز و متجاوزان؛ اما آن که جود مي‌کند، فداکاري مي‌نمايد و حق مسلم خود را به ديگري تفويض مي‌کند، پس جود بالاتر است. واقعا هم اگر تنها با معيارهاي اخلاقي و فردي بسنجيم مطلب از اين قراراست. يعني جود بيش از عدالت معرف و نشانه کمال نفس و رقاء روح انسان است اما....
...علي(ع) برعکس نظر بالا جواب مي‌دهد، علي(ع) به دو دليل مي‌گويد عدل از جود بالاتر است. يکي اينکه: « العدل يضع الامور مواضعها و الجود يخرجها من جهتها»؛ يعني عدل جريان‌ها را در مجراي طبيعي خود قرار مي‌دهد. اما جود جريان‌ها را از مجراي طبيعي خود خارج مي‌سازد.»...ديگر اينکه: « العدل سائس عام و الجود عارض خاص»؛ عدالت قانوني است عام و مدير و مدبري است کلي و شامل، که همه اجتماع را در برمي‌گيرد..... اما جود و بخشش يک حالت استثنايي و غيرکلي است که نمی‌شود رويش حساب کرد....
علي(ع) آنگاه نتيجه گرفت: «فالعدل اشرفها و افضلها»؛ پس از بيان عدالت و وجود، آن که اشرف و افضل است، عدالت است. (نهج‌البلاغه - حکمت 437)
* استاد مطهری، سيري در نهج‌البلاغه، صص 112و 111