ولید الخالدی

ترجمه امیرحسین بابالار

خربة الجوفه 

(مزرعة الجوفه) 

موقعيت:

PGR: 191210

فاصله تا جنين: 12 كيلومتر 

متوسط ارتفاع: 5 متر پایين‌تر از سطح دريا

تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45 / 1944 (هكتار): 

سندی در دست نیست

جمعيت : 

سال 1931: سندی در دست نیست 

سال 45 / 1944: سندی در دست نیست

تعداد خانه‌ها (سال 1931): سندی در دست نیست 

خربة الجوفة پيش از 1948

روستا بر روي فلاتي كوچك و مدوّر كه در امتداد سراشيبي شمالي كوه فقوعة قرار داشت واقع شده و به درّۀ اردن در شمال و شمال شرق خود مشرف بود. روستا به واسطۀ يك مسیرخاكي (مالرو) به روستاي تلّ الشّوك در فرمانداري بيسان مرتبط مي‌شد. خربة الجوفة در طبقۀ مزارع كوچك فهرست اعلام جغرافيايي فلسطين در دورۀ قيمومت قرار مي‌گرفت. 

اشغال روستا و اخراج ساکنین آن 

هرچند اين روستا بخشي از فرمانداري جنين محسوب مي‌شد، اما كوه فقوعة بین آن و جنين جدایی انداخته بود و به شدّت تحت تأثير حوادث شهر بيسان که در 7 كيلومتری غرب آن قرار داشت بود. بنابراين به احتمال زياد خربة الجوفة در ماه مه 1948 و توسط تيپ گولاني ‌هاگانا و پس از يورش آن به طرف بيسان و درّۀ پيرامونی‌اش اشغال شده است. براساس نظر بني موريس مورخ اسرائيلي، ساكنين خربة الجوفة احتمالاً در روز 12 مه و در نتيجۀ تسخير بيسان كه در همان روز دست از مقاومت كشيده بود فرار كردند.

آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا

پس از سال 1948 خط آتش‌بسي كه اسرائيل را از كرانۀ باختري جدا مي‌كرد با فاصله‌اي كوتاه در غرب خربة الجوفة قرار گرفت و مسير خود را از ميان اراضي روستاي مجاور آن، فقوعة (كه در حال حاضر در كرانۀ باختري قرار دارد) باز كرد. زمين‌هاي اين روستا كه در شرق خط آتش‌بس و درون اسرائيل قرار داشتند با زمين‌هاي متعلق به خربة الجوفة ادغام شدند. از اين‌رو تفكيك فقوعة از خربة الجوفة ممكن نيست. آبادي معالیعه گيلبواع (189209) در سال 1962 در درون اين قطعه از زمين‌هاي ادغام شده در جنوب غرب محوطۀ روستا احداث شد. [M:xv; see M:105-7]

روستا در حال حاضر

گرچه بخش‌هايي از برخي ديوارها هنوز پابرجا هستند، اما اكثر خانه‌هاي قبلي روستا تبديل به ويرانه شده‌اند. دورادور تمام منطقه حصاركشي شده و به عنوان چراگاه گاوها مورد استفاده قرار   مي‌گيرد. يك مخزن بزرگ آب متعلق به كيبوتص معالیعه گيلبواع در محوطه وجود دارد.

زرعين 

موقعيت:

PGR: 181218

فاصله تا جنين: 11 كيلومتر 

متوسط ارتفاع: 100 متر 

تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45  /1944 (هكتار): 

مالكيت                  کاربری 

عرب: 2203/4         زراعی: 2259/7

يهودي: 171/1 درصد از كل: 94%

مشاع: 17/5 عمارت ساختماني: 8/1

مجموع: 2392

جمعيت: 

سال 1931: 978 نفر 

سال 45 / 1944: 1420 نفر 

تعداد خانه‌ها (سال 1931): 239 باب 

زرعين پيش از 1948

روستا بر روي زمين مسطح كوچكي كه همچون سكويي از دل كوه فقوعة به سمت جنوب سر برآورده بود قرار داشت. زمين يادشده نسبت به دشت پيراموني مرج إبن عامر در غرب و جنوب خود ارتفاع چندان بيشتري نداشت. بخش‌هاي شمالي و شرقي آن نيز به سمت مسيل وادي الجالود سرازير مي‌شدند. زرعين به عنوان شمالي‌ترين روستاي فرمانداري جنين بر روي جاده‌اي جانبي قرار گرفته بود كه اتصال بين دو جاده كه يكي به طرف جنين و ديگري به سمت بيسان (به سمت جنوب شرق) مي‌رفت را برقرار مي‌كرد. اين محوطه با شهرك كنعاني يزرعيل كه در تورات (یوشع 16:17) هم از آن ياد شده است يكي دانسته شده است. نام باستاني شهرك داراي ريشۀ سامي مشترك « يزرعئيل» به معناي «دانه افشاندن» است؛ نام عبري بعدي شهرك « يزرعئيل» نيز به معناي «خداوند دانه بكارد» است و اين درحالي است كه نام عربي روستا «زرعين » هم معناي ضمني مشابهي دارد. در منابع صليبي، لُو پُتي گرين ناميده شده است تا بين آن با جنين كه آن را لُو گراند گرين مي‌ناميدند تمايز ايجاد شود. در سال 1260‌، مسلمانان به رهبري الظاهر بايبارس (كه متعاقباً به سلطاني مملوكي تبديل شد) در نبردي سرنوشت‌ساز در عين جالوت مغولان را شكست دادند؛ اين نبرد در نزديكي چشمۀ عين جالوت (يا جالود) (186218) روي داد كه در ميانۀ مسير بين زرعين و روستاي همجوار آن نورس جریان داشت. [D 3/2:204] در سال 1596، زرعين روستايي بود در ناحيۀ جنين (استان لجّون) و 22 نفر جمعيت داشت. ماليات روستا براساس ميزان محصولات آن شامل گندم، جو و همین‌طور ساير توليدات و دارائي‌هايش مثل بزها و كندوهاي عسل پرداخت می‌شد. 

[Hut. and Abd.:160]

در اواخر قرن نوزدهم روستاي زرعين از بيست تا سی خانه تشكيل مي‌شد. برجسته‌ترين خانوادۀ ساكن روستا، در خانه‌اي بلند و برج مانند در مركز روستا زندگي مي‌كرد. آب روستا از طريق يك حلقه چاه و يك چشمه تأمين مي‌شد. [SWP (1881) II:88, 131] 

در دوره‌هاي اخير، روستا محل اقامت رهبر انقلاب سال 1936، محمود سليم بوده است. بيشتر خانه‌هاي زرعين از گل و چسبيده به يكديگر ساخته می‌شد وكوچه‌هاي باريك آنها را از هم جدا مي‌کرد. در زمان حكومت قيمومت بريتانيا میزان خانه‌سازي در روستا افزايش يافت و اكثر خانه‌هاي موجود هم تعمیر و ترميم شدند. مردم روستا مسلمان بودند. مسجدي كه توسط الظاهر بَيبرَس نوسازي شده بود، يك بازارچه و مدرسه‌اي كه توسط عثماني‌ها تأسيس شده بود در مركز روستا قرار داشتند. 

اهالي روستا به زراعت غلات‌، سبزيجات و انواع ميوه اشتغال داشتند و برخي از محصولات آنها با آبياري زمين‌ها با آب حاصل از چاه‌ها و چشمه‌ها تولید می‌شد. در سال 45/1944 جمعاً 4/2096 هكتار از زمین‌های روستا به كشت غلات اختصاص مي‌يافت. آثار و مصنوعات دوره‌هاي باستانی که در حوالي روستا کشف شده است شامل يك ساختمان تاق‌ضربي قرون وسطايي و يك معبد، شالودۀ ساختمان‌ها، آب‌انبارهاي متعدد و دستگاه‌هاي شراب‌گيري است. دانشگاه تل‌آويو و مدرسۀ بريتانيايي باستان‌شناسي در قدس (اورشليم) از سال 1990 يك برنامۀ كاوش پنجساله را در محوطۀ روستا آغاز كرده‌اند.  

اشغال روستا و اخراج ساکنین آن 

در ماه مارس 1948، ارتش آزادی‌بخش عرب گزارش كرد كه «يهوديان از هفدهم ماه جاري سعي در از ميان برداشتن اين روستاها (زرعين و نورس) داشته‌اند.» موج حملات مزبور ظاهراً از روز 19 مارس و بعد از بروز تلفات سنگين به ‌هاگانا براي ده روزي به حالت تعليق درآمد. در روز 19‌آوریل، ستاد فرماندهي پالماچ دستوري صادر كرد كه در بخشي از آن آمده است: «با تصرّف زرعين، بيشتر خانه‌هاي روستا بايد تخريب شود، درحالي‌كه (بعضي خانه‌ها) بايد براي اسكان و دفاع سالم بمانند.» آن دستورها توسط بني‌موريس مورخ اسرائيلي، نقل شده‌اند كه معتقد است روستاي زرعين در ماه بعد و در جريان يك تهاجم نظامي تسخير شده است. [M:159; Q:33]

براساس آنچه در كتاب تاريخ جنگ استقلال آمده‌، روستاي زرعين در روز 28 مه 1948 و توسط گردان چهارم تيپ گولاني‌، همان يگاني كه بعداً روستاي مجاور‌، نورس را اشغال كرد تسخیر شد. اين اتفاق به دنبال اشغال درّۀ بيسان در شمال شرق و به عنوان مقدمه‌اي براي حمله به جنين صورت پذيرفت. نيويورك تايمز اين مطلب را تأیید و اعلام کرد که روستا در روز 28 مه توسط ارتش اسرائيل اشغال شده است و اضافه مي‌كند كه روستا «بر روي يكي از خطوط مرزهاي تعيين شده در طرح تقسيم سازمان ملل» قرار مي‌گيرد. بر اساس گزارشی مبتني بر منابع اسرائيلي حيفا مهاجمين در زرعين با «مقاومتي محدود» مواجه شدند. در گزارش ديگري از نیویورک تايمز آمده است كه قواي عرب دو روز بعد (30 مه) به اشغالگران اسرائيلي ضد حمله زدند، كه ظاهراً موفقيتي دربر نداشته است. براساس كتاب تاريخ جنگ استقلال، نيروهاي عراقي در روز 10 ژوئیه تلاش كردند كه زرعين را پس بگيرند، امّا توان عبور از خطوط دفاعي ارتش اسرائيل را نداشتند. نیویورک تايمز در گزارش خود، خبر سومين تهاجم قواي عراقي را كه در روز 19 ژوئیه يعني روز بعد از آغاز دومين مرحلۀ آتش‌بس صورت گرفت درج كرد. نهايتاً ‌خط آتش‌بس تا جنوب زرعين تداوم يافت. [M:xv, 245-46; NYT:۴۸/5/۲۹, ۴۸/5/۳۱, ۴۸/7/۲۰; T:179]

آبادي‌هاي اسرائيلی در زمين‌هاي روستا

اسرائيل در سال 1948 آبادي یيزرعيل (180218) را در جناح شمال غربي محوطۀ روستا احداث كرد. آبادي آويتال (179218) در سال 1923 در محلي ساخته شد كه به طور سنّتي جزو اراضي روستا محسوب مي‌شد. [M:185]

روستا در حال حاضر

تنها يك ساختمان (مخروبه) باقي مانده است. محوطۀ روستا با انبوهي از گياهان هرز و خاردار و كاكتوس پوشانده شده و در ميان آنها توده‌هاي سنگي پايدار به صورت پراكنده ديده مي‌شوند. يك بناي يادبود اسرائيلي در محوطه برپاشده كه پيرامون آن را درخت‌ها پر كرده‌اند. يك ديوار قديمي هم برجاي مانده است. كاكتوس‌ها و درختان انار و بادام فراواني بر روي زمين‌هاي اطراف روستا رشد كرده‌اند. از خود محوطۀ روستا و زمين‌هاي تپه‌ماهوري اطراف آن به عنوان چراگاهي استفاده مي‌شود؛ ساير زمين‌ها، يعني اراضي شيب‌دار، توسط اسرائيلي‌ها زير كشت مي‌روند.