پرسش: 

جامعه‌ای که توأم با سلامت و سرزندگی و پویایی است، از منظر آموزه‌های وحیانی از چه ویژگی‌ها و اصولی برخوردار می‌باشد؟

پاسخ:

در سه بخش قبلی پاسخ به این سؤال به مباحثی همچون: حقیقت وجود اصیل جامعه، اصول اخلاق اجتماعی شامل: 1- حریت و آزادگی 2- صدق و راستگویی 3- امانتداری 4- حسن خلق پرداختیم. اینک در ادامه دنباله مطلب را پی می‌گیریم:

5- اخوت و برادری

تضاد منافع، برتری طلبی، تنگ‌نظری، محدودیت نعمت‌ها و ثروت‌ها و قدرت‌ها و... انگیزه‌هایی هستند که از روزهای نخستین زندگی بشر، طعم شیرین صلح و همزیستی مسالمت‌آمیز را در ذائقه انسان‌ها تلخ کرده و آنان را که بر اثر خلقت و طبیعت، همزاد، همراه و هم‌هدف هستند به جان یکدیگر انداخته است. از سوی دیگر انسان‌ها هیچ چاره‌ای جز زندگی انسانی و اجتماعی در کنار یکدیگر ندارند و همزیستی، همکاری، همیاری و غمخواری در سرشت آنها نهادینه شده است. شریعت جاوید اسلام، برای پایان دادن به جدال بر سر دنیا و نجات انسان از ورطه خودمحوری و استثمار دیگران، بهترین طرح زندگی را در همان برادری و تحکیم احساسات پاک دیگر دوستی در شاهراه ایمان به خدا طراحی و ارائه داد و از این رهگذر، فرزندان آدم را به چنگ زدن به حبل‌المتین اخوت هدایت کرد و به آنان یادآوری کرد: «به یاد آورید نعمت خدا را بر خویشتن، آنگاه که دشمن یکدیگر بودید، پس میان دل‌هایتان الفت انداخت تا به برکت نعمت او با هم برادر شدید.» (آل‌عمران- 103) از این رو اخوت در زندگی اجتماعی انسان مسلمان جان دوباره گرفت و در گلستان اخلاق اسلامی بر کرسی اصالت نشست و فرمود:‌ «در حقیقت مؤمنان برادر یکدیگرند، پس میان برادرنتان را آشتی دهید و تقوای الهی را پیشه سازید، شاید مشمول رحمت خدا واقع شوید.» «حجرات- 10) بنابراین اخوت یک حقیقت جاری در همه ابعاد زندگی مؤ منان است و با ماهیت ایمانی آنان گره خورده است.

6- تعاون و یاری رساندن به یکدیگر

تعاون یکی از اصول اهم اخلاق اجتماعی است و هیچ‌کس در هیچ شرایطی از آن بی‌نیاز نیست. بدون تردید اگر روحیه تعاون و یاری رساندن به یکدیگر در جامعه نبود، پیشرفت حیرت‌انگیز انسان در میدان‌های مختلف زندگی به این حد نمی‌رسید، و بشر هنوز هم گام‌های نخستین زندگی را می‌پیمود، و تمدن عظیم امروزی پدیدار نشده بود. بنابراین نگهداری و ادامه میراث عظیم جامعه بشری نیز بدون تعاون امکان‌پذیر نیست. امام علی(ع) می‌فرماید: «کما تعین تعان» همان‌گونه که یاری می‌رسانی یاری می‌شوی. (شرح غرر‌الحکم، ج 4، ص 623) آموزه‌های وحیانی هم بر این نوع تعاون مثبت تأکید و فرموده: «تعاونوا علی‌البر و التقوی» همدیگر را بر نیکی و تقوا یاری کنید. (مائده- 2)

اما همان‌گونه که به سامان رساندن کارهای تکامل‌آفرین و تمدن‌ساز بدون تعاون امکان‌پذیر نیست، ارتکاب بسیاری از خیانت‌ها و جنایت‌‌ها و رفتارهای ضدتکاملی و ضدتمدنی بدون تعاون میسر نمی‌شود لذا قرآن کریم در ادامه امر به تعاون مثبت، انسان‌ها را از تعاون منفی نهی کرده و ممنوع اعلام می‌دارد: «ولا تعاونوا علی الاثم و العدوان» و بر گناه و تجاوز یکدیگر را یاری نرسانید. (مائده- 2) از این جهت خودداری از تعاون منفی اگر مهم‌تر از تعاون مثبت نباشد، کمتر از آن هم نیست، و اگر نیمی از کارهای اجتماعی به تعاون مثبت، بستگی داشته باشد، نیم دیگر آن نیز به عدم تعاون منفی وابسته است. بنابراین مسلمانان موظفند پابه‌پای تعاون سازنده، از تعاون مخرب و منفی نیز فاصله بگیرند، و هرگز به کسی در گناه و زشتی و آنچه مورد خشم خداوند و محکومیت عقل و شرع است مدد نرسانند. امام علی(ع) در تفسیر آیه «روزی که مرد از برادر، مادر، پدر، همسر و فرزندان خویش فرار می‌کند.» (عبس- 36) فرمود: «اذا تعاونوا علی الظلم و العدوان فی دار‌الدنیا» هنگامی که مردم در سرای دنیا بر ستم و تجاوز همدیگر را یاری کنند، دچار چنین سرنوشتی خواهند شد. (بحارالانوار، ج 7، ص 314) واضح است که تعاون و همکاری مسلمانان با بیگانگان باید با دقت و ظرافت و بر مبنای اصول شرعی و عقلانی صورت پذیرد و هرگز سبب تقویت جبهه کفر یا تسلط فرهنگی، سیاسی، نظامی و اقتصادی و... آنان بر ممالک اسلامی و مسلمانان نگردد. 

(ادامه دارد)