ولید الخالدی

ترجمه امیرحسین بابالار

اطلاعات ما دربارۀ الخلصة در ابتدای دورۀ اسلامی بسیار اندک است. جغرافیدان عرب محمّد الدمشقی(متوفی به سال 1327میلادی) از این روستا با عنوان شهرکی مستقر در حوزۀ استحفاظی غزّة یاد کرده [Nukhbat, cited in ͑Atallah 1986:64-65 and al-Khalidi 1968:123] و المقريزی1 مورّخ (متوفی به سال 1441 م) آن را یکی از «شهرهای» بزرگ در جنوب فلسطین دانسته است. 

البته، به موازات کاهش عبور و مرور در مسیرهای تجاری نَقِب2 از اهمیت الخلصة هم کاسته شد. تا سال‌های اولیۀ قرن بیستم توجه چندانی به این روستا نمی‌شد؛ در سال 1905 مؤسسۀ إکول بیبلیک3 از شهر قدس به مطالعۀ آثار باستانی آن پرداخت و در سال 1914 سازمان نقشه‌برداری بریتانیا نقشۀ کاملی از محوطه‌های باستانی آن را طراحی و ترسیم کرد. این دلبستگی مجدد به الخلصة با تصمیم بادیه‌نشینان مسلمان از قبیلۀ العزازمة4 برای اسکان در آن همزمان گردید. آنها روستایی را بنا کردند که دارای طرحی مثلثی شکل بود و در بین کناره‌های دو مسیل فشرده شده بود. خانه‌ها آنها هم از سنگ و گل ساخته می‌شد. 

روستای الخلصة علاوه‌ برچند دکان یک مدرسۀ ابتدائی هم داشت که در سال 1941 تأسیس شده بود. اهالی روستا آب آشامیدنی خود را از یک حلقه چاه تأمین می‌کردند و از طریق دامداری و تجارت به امرارمعاش می‌پرداختند. کاوش‌هایی که در سال 1938 در الخلصة انجام شد به آشکار شدن ویرانه‌های یک شهرک، قطعات مهندسی حکاکی شده و چندین قبر منجر گردید. بین سال‌های 1973 و 1980 در سه فصل کاوش انجام شده در الخلصة آثاری از یک تماشاخانۀ توسعه یافتۀ نبطی، بزرگ‌ترین کلیسای نَقِب و سایر ساختمان‌های مذهبی، برج‌های تدافعی احداث شده بر دیوار شهر و چند خانه از دل خاک بیرون کشیده شدند. [S:1427; see T:308-10]  

اشغال روستا و اخراج ساکنین آن

به احتمال زیاد روستا در اوایل جنگ توسط اسرائیل اشغال شده است. در کتاب تاریخ‌ هاگانا5 آمده که ناحوم ساریگ6‌، فرماندۀ تیپ نِگِو، بعد از جنگ گفته است که « تا 15 مه، کل نَقِب تحت استیلای کامل یهود قرار داشت» اما یک احتمال دیگر هم وجود دارد و آن اینکه الخلصة هم مثل بئرالسبع تا اواخر اکتبر 1948 مقاومت کرده باشد. 

آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا

هیچ آبادی اسرائیلی‌ای بر روی زمینهای روستا احداث نشده است. از این ناحیه برای انجام تمرینات نظامی استفاده می‌شود. 

روستا در حال حاضر

بعضی از خانه‌های روستا هنوز پابرجا هستند اما به صورت متروک و تخریب شده درآمده‌اند. رو به غرب محوطة روستا چاهی وجود دارد با دهانه‌ای مدوّر و نردبانی فلزی که هنوز از آن استفاده می‌شود.

 خانه‌ای بزرگ با طرح مستطیلی شکل و دارای هشت اتاق در چند متری غرب چاه برجای مانده است. در پشت آن می‌توان ویرانۀ 10 خانۀ تخریب شده را مشاهده کرد. بقایای قبرستان روستا هم در بخش شمالی محوطه به چشم می‌خورد. چسبیده به قبرستان می‌توان یک چالۀ باستانی و برخی خانه‌های روستا که با بولدوزر ویران شده‌اند را مشاهده کرد. درحدود 15 خانه، که نیمی از آنها ویران شده نیز در جنوب و غرب محوطۀ روستا قرار دارند.

العِماره 7

موقعيت:

PGR: 104080

فاصله تا بئر السبع: 27 كيلومتر 

متوسط ارتفاع: 100 متر 

تملك و کاربری زمين‌های روستا در سال 45 / 1944 (هكتار): 

سندی در دست نیست.

جمعيت: 

سال 1931: سندی در دست نیست.

سال 45 / 1944: سندی در دست نیست.

تعداد خانه‌ها (سال 1931): سندی در دست نیست.

العِمارة پيش از 1948

روستا كه در طبقۀ مزارع كوچك فهرست اعلام جغرافيايي فلسطين8 قرار گرفته، درميان دشتي وسيع واقع شده بود و به واسطۀ جاده‌هاي فرعي به بئرالسبع و غزّة در 22 كيلومتري شمال خود مرتبط مي‌شد. به دلیل خشکی و کمبود آب در منطقه، و بارش سالیانۀ بین 200 تا 300 میلی‌لیتر باران‌، انجام کشاورزی دیم در آن امکان‌پذیر نبود. این مسئله نشان می‌دهد که ساکنین روستای العِمارة متکی به زراعت‌های فصلی در بستر مسیل‌های نزدیک خود بوده‌اند. 

یک آبراه بزرگ فصلی به نام مسیل وادی الشلالة 9 از حدود 5/2 کیلومتری غرب روستا عبور می‌کرد، و چشمۀ عين الشلالة10 (101079) نیز در غرب روستا فاصله چندانی با آن نداشت. اهالی روستا در زمین‌های شمال و جنوب محوطۀ روستا زراعت می‌کردند. 

در دورۀ قیمومت، یک پاسگاه پلیس بر روی اراضی روستا و در حدود یک کیلومتری جنوب محل استقرارآن ساخته شد. 

اشغال روستا و اخراج ساکنین آن

زمانی که در بامداد روز 26 دسامبر 1947 یک کشتی اسرائیلی با ساکنین محلی درگیر شد نیویورک تایمز درگزارشی اعلام کرد که «درگیری کوچکی» در نزدیکی روستا روی داده است.[NYT:27/12/47] در خلال دومین آتش‌بس جنگ، زمانی بین پایان سپتامبر و روزهای ابتدائی اکتبر 1948، ناحیۀ وسیعی پیرامون العِمارة به تصرّف ارتش اسرائیل درآمد. براساس نظر بنی‌موریس مورخ اسرائیلی، گردان سوم تیپ یفتاح برخلاف توافقات آتشبس دو عملیات «پاکسازی» را در این دوره اجرا کرد. 

موریس اشاره‌ای به این مسئله نکرده است که آیا خود العِمارة هم در همین زمان اشغال شده است یا نه، اما مرکز فرماندهی تیپ یفتاح در گزارش خود اعلام کرد که « تمامی اعراب» از منطقه «اخراج شدند»‌، چارپایان آنها مصادره شد و چاه‌هایشان منفجر گردید. 

این امکان وجود دارد که روستا در مرحله‌ای جلوتر به دست اسرائیل افتاده باشد. در کتاب تاریخ‌ هاگانا آمده است که به محض خروج نیروهای بریتانیایی در زمانی قبل از 15 مه 1948، سربازان پالماح کنترل پاسگاه پلیس بریتانیا را در دست گرفتند. مسلّم اینکه در پایان سال 1948، روستا به طور کامل در اختیار اسرائیل قرار گرفته است. 

در ابتدای ژانویه 1949، تیپ گولانی در درون و اطراف روستا موضع گرفته و از آن به عنوان سکوی پرتابی برای عملیاتی نافرجام برای تصرّف رفح11 در باریکۀ غزّة12‌، که ستادکل فرماندهی مصر در آن قرار داشت، استفاده کرد. [M:215; S:1427; T:358] 

آبادي‌هاي اسرائيلي در زمين‌هاي روستا

آبادی اوریم13 (104079) در سال 1948 بر روی زمین روستا و در حدود یک کیلومتری محل استقرار آن احداث شد. 

روستا در حال حاضر

کیبوتص اوریم کل محوطۀ روستا را دربر گرفته است. هرچند کیبوتص مزبور در سال 1946 در نزدیکی روستای العِمارة احداث شد، اما در خلال جنگ سال 1948 به محل استقرار پاسگاه پلیس بریتانیا منتقل گردید. در حدود 2 کیلومتری جنوب شرق کیبوتص فعلی بقایای ساختمان‌های سنگی مختلفی وجود دارد. 

اینها خانه‌هایی بوده‌اند که قبل از سال 1948 به عشایر بادیه‌نشین تعلق داشتند و به عنوان بخشی از روستای العِمارة درنظر گرفته نمی‌شدند.

پانوشت‌ها:

1- تقی الدین أحمد بن علی بعلبکی (متوفی به سال 849 ه.ق) از مردم مقریز (در اطراف بعلبک) از مورخین و جغرافیدانان اسلامی در قرن نهم ه.ق است. آثار وی درحدود 200 کتاب و از جملۀ آنها کتاب «الالمام باخبار من بارض الحبشة من ملوک الاسلام»‌، کتاب « الاوزان و المکائيل»، کتاب «تاريخ الاقساط»، کتاب « تاريخ مصر» و کتاب «بندة العقود و الاعتبار بذکر الخطط و الآثار» در جغرافیا که چاپ شده و غیره (فرهنگ معین، ج 6‌، ص 2008)   2- Negev   3- Ecole Biblique که نام کامل آن    École biblique et archéologique française de Jérusalem است، یک مؤسسۀ دانشگاهی معتبر فرانسوی است که در شهر قدس قرار دارد. این مؤسسه در سال 1890 تحت نام École pratique d’études bibliques توسط کشیش اهل دومینیکن، ماری - جوزف لاگرانژ Marie-Joseph Lagrange تأسیس شد و تخصّص آن در باستان شناسی و شرح و تفسیر کتاب مقدس است.   4- al- ‘Azazima   5- The History of Haganah   6- Nachum Sarig   7- al- ‘Imara   8- Palestine Index Gazetteer   9- Wadi al- Shalala   10- ‘Ayn al- Shalala   11- Rafah   12- Gaza Strip   13- Urim