پرسش:

چرا عید قربان یکی از اعیاد بزرگ اسلامی است که هرساله در سراسر جهان مسلمانان این روز را جشن می‌گیرند و در مراسم حج حاجیان واجب است که قبل از به پایان رساندن مناسک حج گوسفندی را قربانی کنند؟

پاسخ:

مفهوم عید قربان

عید قربان که به زبان عربی «عید الاضحی» نامیده می‌شود یکی از اعیاد بزرگ مسلمانان است که مصادف با دهم ذی‌الحجه می‌باشد. اضحی جمع ماده ضحی به معنی ارتفاع روز و امتداد نور آفتاب است و زمانی که خورشید بالا می‌آید (پیش از ظهر) آن موقع را ضحی گویند و حاجیان موقع بالا آمدن آفتاب قربانی می‌کنند، همچنین ضحی به معنی قربانی نیز آمده است.

آزمایش حضرت ابراهیم(ع)

عید قربان یادآور اخلاص و بندگی حضرت ابراهیم در برابر فرمان پروردگار خویش است. آنجا که دستور حق برای ذبح اسماعیل صادر شد و ابراهیم(ع) آن بنده فرمانبردار و مطیع خداوند آماده اجرای این فرمان شد و اسماعیل(ع) را به قربانگاه برد و کارد بر حلقومش نهاد، ناگهان ندایی رسید که ای ابراهیم(ع) از عهده این آزمون الهی سربلند بیرون آمدی، دست نگهدار که اخلاص و فرمانبرداری خویش را به درستی اثبات کردی، و به جای فرزند خویش گوسفندی را باید ذبح کنی که قرآن هم می‌فرماید: ما ذبح عظیمی را فدای او کردیم. «و فدیناه بذبح عظیم»(تفسیر نمونه، ج19، ص116)

بسیاری از مفسران «یوم الحج الاکبر» را به معنای روز عید قربان تفسیر کرده‌اند، که مهم‌ترین روز در ایام حج است. عیدی که انسان‌ها در سایه عبودیت و بندگی، نغمه اطاعت از فرمان خدا را سر می‌دهند، ولذا فرمان خدای متعال مبنی بر ذبح و قربانی در روز عید قربان در سرزمین منا به نوبه خود متضمن ذبح نفس و اهتمام به تقوا را به همراه دارد.

فلسفه عید قربان

1- روز ذبح نفس با تیغ تقوا

عید قربان روز ذبح نفس با تیغ تقوا است. ذبح کردن حیوان به علامت ذبح جنبه حیوانی انسان است، بدین‌ترتیب انسان باید برای رسیدن به کمال، با الهام از ایمان و تقوای حضرت ابراهیم(ع) در قربانی کردن نفس و امیال دنیوی و غیرخدایی تلاش کند و در انجام اعمال خالص به درگاه خداوند کوشا باشد. قربانی کردن رمز فداکاری، ازخودگذشتگی و حد نهایی تسلیم در برابر خداوند است. یعنی همان‌طور که خون قربانی را در راه خداوند می‌ریزیم برای دفاع از حریم دین و اجرای فرامین الهی حاضریم بدون چون و چرا از جان خویش هم بگذریم.

2- تبلور تعظیم اسلام در کنگره حج

ما مسلمانان همان‌گونه که در ماه مبارک رمضان روزه می‌گیریم و بندگی خدا را انجام داده و از گناهان خود توبه می‌کنیم و در پایان ماه نیز این توفیق الهی را با افتخار جشن و عید می‌گیریم، زوار خانه خدا نیز مناسک حج را به جا می‌آورند و بعد از پایان مراسم نیز عید قربانی کردن هواهای نفسانی و تسلیم محض خدا بودن را می‌گیرند، که در کنگره حج باعث عظمت جهان اسلام است.

3- نماد فداکاری و قهرمان توحید

یکی از اسرار قربانی کردن در این روز، زنده کردن خاطره فداکاری بزرگ مرد الهی و قهرمان توحید حضرت ابراهیم(ع) می‌باشد. لذا زائران خانه خدا با ذبح گوسفند در سرزمین منا خاطره اخلاص و قدرت ایمان و فداکاری او را در دل‌ها زنده می‌سازند و از این رهگذر به یکدیگر درس فداکاری و جانبازی می‌آموزند و گویا عملا چنین می‌گویند که مرد خدا کسی است که در راه خدا از همه‌چیزش بگذرد.

4- عید اطاعت و تسلیم و رضا به اوامر الهی

در این روز مبارک مسلمانان با تأسی به حضرت ابراهیم(ع) الگوی اطاعت، بندگی و تسلیم محض بودن در برابر خدا را از آن حضرت الهام می‌گیرند.

5- عید رهایی از تعلقات نفسانی

در این روز حضرت ابراهیم پاره تن خود یعنی جوان برومندش را برای اجرای فرمان الهی به مذبح می‌برد تا کمال انقطاع خودش را از تعلقات دنیوی و نفسانی به اثبات برساند، و خداوند با صراحت موفقیت و سربلندی ابراهیم(ع) را در این آزمون سخت اعلام می‌دارد: «قد صدقت الرؤیا» (صافات-105)

6- عید محفل پاداش به بندگان مخلص و باایمان

7- ذبح عظیم پاداش پیروزی حضرت ابراهیم(ع)

8- روز دستگیری از فقرا و مستمندان

در این روز گوشت‌های قربانی برای فقرا و مستمندان را باید به نحو صحیح و عادلانه توزیع کنند. و دستورات صریح حاکی از این است که ذبح و قربانی کردن علاوه بر فواید معنی آن، باید به مصرف صحیح و منطفی برسد و فقیران و مستمندان از آن بهره‌مند شوند. «واطعموا البائس الفقیر» و بینوای فقیر را نیز اطعام نمایید.(حج-28)