تنوع صنایع دستی و مهجوری آن در بین منابع درآمدی غیرنفتی-بخش پایانی
حمایت از صنایع دسـتی پنجره‌ای رو به بازارهای جهـانی
تارا وحیدی
یکی از لذت‌های خریدن صنایع دستی می‌تواند انتخاب میان هزاران مدل و رنگ و جنس باشد. اینکه در یک فروشگاه محلی ساعت‌ها بچرخی و با گوش جان حرف‌های فروشنده‌های محلی را بشنوی. برایت از تاریخچه هر جسم هنری بگوید تا راهنمایی‌هایی درباره خرید بهترین نسخه‌های صنایع دستی ایران.
گلیم ایرانی را که بخواهی بخری، دستانت را مهمان لمس تک‌تک مدل‌هایش کند. اینکه گلیم ساده است یا با یک گلیم سوماک (دستبافته‌ای زیبا که با نقش و نگارهای چشم‌نوازش بی‌شباهت به فرش نیست. دستبافته‌ای که با تکنیکی خاصی بافته می‌شود.) طرف هستید؟ اینکه رنگ‌های به کار رفته آن طبیعی است یا شیمیایی؟
تراکم گلیم، مرز میان رنگ‌های به کار رفته، ابریشمی یا پشمی بودنش... همه اینها می‌تواند یک تجربه ناب از خرید گلیم دست‌باف باشد.
سراغ منبت‌کارها که بروید از جنس چوب برایتان می‌گویند و در تشخیص چوب مرغوب از چوب پوسیده کمک‌تان می‌کنند. لمس سطح نرم و یک دست آثار منبت‌کاری شما را در انتخاب قطعه‌های با کیفیت‌تر یاری می‌کند. گاهی ارزش یک قطعه منبت‌کاری شده به آن است که امضای هنرمند در پشت آن حک شده باشد.
سراغ خرید محصولات شیشه‌گری که می‌روید غرق نور و رنگ و ظرافت خواهید شد. در میان شیشه‌ها قدم می‌زنید و احتمالا زیبایی باعث می‌شود چشم‌تان را رو به کاربردی بودنشان ببندید، اما دقت کنید ظروف شیشه‌ای باید ظروف خوش‌دست و کاربردی باشند و شستن آنها راحت باشد.
ظروف تلفیقی شیشه و فلز هم از محصولات پرفروش هستند. طرح و نقش و تنوع رنگ‌های به کار رفته در شیشه‌ها از مواردی است که روی قیمت محصولات شیشه‌گری تاثیر می‌گذارد.
شهرهای جهانی صنایع دستی در ایران
مهم‌ترین شهرهای جهانی صنایع دستی در ایران عبارت‌اند از:
- شیراز، شهر جهانی صنایع دستی
- اصفهان، شهر جهانی صنایع دستی
- مشهد، شهر جهانی گوهرسنگ
- لالجین، شهر جهانی سفال
- روستای کلپورگان، روستای جهانی سفال
- سیرجان، شهر جهانی گلیم
- تبریز، شهر جهانی فرش
- میبد، شهر جهانی زیلو
- ملایر، شهر جهانی مبل و منبت
- آباده، شهر جهانی منبت
- روستای خراشاد، روستای جهانی توبافی
- روستای قاسم‌آباد، روستای جهانی چادرشب‌بافی
- زنجان، شهر جهانی ملیله
- مریوان، شهر جهانی کلاش
در جلسه شورای راهبردی انتخاب شهرها و روستاهای ملی صنایع دستی، محمود طاهری نماینده مردم شبستر در مجلس شورای اسلامی نیز می‌گوید: «قدمت صنایع دستی به اندازه قدمت بشر است و توجه به این حوزه می‌تواند آثار و نتایج بسیار خوبی را به دنبال داشته باشد.»
وی با اشاره به رونق کوزه‌گری و سفال‌گری در روستای کوزه‌کنان، اظهار می‌دارد: «این هنر در این منطقه دارای ظرفیت و قدمت بسیار بالایی است و ثبت ملی آن می‌تواند سبب رونق ثبت این هنر و در نتیجه رونق گردشگری شود.»
سید جلال‌الدین میر محمدی، نماینده مردم میبد در مجلس شورای نیز می‌گوید: «ظرفیت‌های بسیار بی‌نظیری در شهر بفروئیه استان یزد وجود دارد و توجه به این ظرفیت‌ها از جمله موتابی می‌تواند باعث رونق اشتغال هر چه بیشتر در این شهر شود.»
وی می‌افزاید: «این شهر دارای سابقه تاریخی است و آثار تاریخی متعددی نیز دارد. در کنار صنایع دستی، آثار تاریخی این شهر مورد توجه است که این دو تکمیل‌کننده هم هستند به گونه‌ای که موتابی در این شهر دارای سابقه ۷ هزار ساله است.»
این نماینده مجلس خاطرنشان می‌کند: «ثبت ملی موتابی سبب حفظ این رشته صنایع دستی در کشور خواهد شد. ما در مجلس آماده همکاری کامل با وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در حوزه صنایع دستی و حمایت از هنرمندان هستیم.»
یحیی رمضانی، معاون استاندار البرز و فرماندار ویژه کرج نیز توضیح می‌دهد: «استان البرز به عنوان ایران کوچک نام‌گذاری شده و حضور اقوام مخالف سبب شده تا شاهد وجود رشته‌های مختلف صنایع دستی در این استان باشیم. سفال و سرامیک تنها یک نمونه از رشته‌های صنایع دستی این استان است.»
وی می‌افزاید: «استان البرز قابلیت این را دارد که با توجه به وجود فرودگاه پیام، به قطب صادراتی تبدیل شود. ما آماده همکاری با معاونت صنایع دستی و حمایت از تولید و صادرات صنایع دستی هستیم.»
رمضانی با اشاره به روستای گلستانک اضافه می‌کند: «در این روستا ۷۰ نفر در رشته تولید سفال و سرامیک فعال هستند و توجه به این هنر و حمایت از هنرمندان این رشته می‌تواند سبب تولد یک لالجین دوم در کشور شود.»
چالشهای تولید صنایع دستی
این چالش‌ها در چهار دسته می‌گنجند:
- مشکلات مربوط به طراحی و تولید.
- مشکلات مربوط به توزیع و فروش کالا.
- مشکلات مرتبط با بازاریابی و برندسازی.
- مشکلات مرتبط با دولت و سازمان‌های ذی ربط.
مشکلات صادرات صنایع دستی، وجود محصولات صنایع دستی تقلبی، نبود استانداردهای مورد نیاز برای تولید، مشکلات مرتبط با بازاریابی و فروش کالا، توجه نکردن به صنایع دستی به عنوان یک صنعت ارزآور، ارائه تسهیلات بانکی مناسب برای افزایش نقدینگی و سرمایه در گردش کارگاه‌های صنایع دستی، تجهیزات نامناسب با سطح تکنولوژی پایین، مشکلات مرتبط با بازاریابی و برندسازی، عدم توسعه گردشگری و تاثیر آن بر بازار صنایع دستی، مشکلات مربوط به توزیع و فروش، عدم تناسب آموزش‌های صنایع دستی با نیازهای بازار، عدم شناسایی بازارهای هدف، مشکلات مرتبط با دولت و سازمان‌های ذی‌ربط، همکاری نکردن سفارت خانه‌ها برای برگزاری نمایشگاه‌های مرتبط با صنایع دستی، مشکلات مربوط به طراحی و تولید از جمله موانع تولید صنایع دستی در ایران هستند.
توجه نکردن به صنایع دستی به عنوان یک صنعت ارز آور در کشور مشکلی است که در این زمینه وجود دارد در حالی که تجارت صنایع دستی سهم قابل توجهی در رشد اقتصادی و افزایش درآمد‌های ارزی می‌تواند داشته باشد.
قاسم اشتری، تولید‌کننده صنایع دستی به گزارشگر کیهان می‌گوید: «با توجه به چالشهای موجود در ساخت و تولید محصولات کمبود خلاقیت و نوآوری وجود دارد، همچنین طراحی ضعیف و به روز نبودن محصولات با بازار روز دنیا، مشکلات متناسب نبودن آموزش‌های صنایع دستی با نیازهای بازار، کاربردی نبودن برخی محصولات، تحمیل هزینه‌های اضافی به دلیل دوری کارگاه‌های تولیدی از بازار، فقدان نظارت بر کیفیت برخی محصولات تولید شده، نبود کارگاه‌های تولیدی مدرن و مجهز و گرانی ابزار تولید از جمله مشکلات مربوط به طراحی و تولید است.»
وی درباره مشکلات توزیع و فروش توضیح می‌دهد: «بالا بودن قیمت محصولات صنایع دستی در رقابت با تولیدات خارجی، وجود محصولات کپی‌کاری شده و تقلبی با قیمت ارزان، گرایش مصرف‌کنندگان به محصولات خارجی نسبت به نمونه‌های تولید شده مشابه داخلی، نبود رقابت‌پذیری محصولات صنایع دستی همگی از جمله چالشهای مرتبط با توزیع و فروش این قبیل محصولات محسوب می‌شوند.»
این هنرمند صنایع دستی درباره مشکلات مرتبط با بازاریابی و برند سازی برایمان تبیین می‌کند: «ضعف تحقیق در زمینه بازارهای فروش و صادرات صنایع دستی، عدم ارتباط با بازار‌هایی که قدرت خرید بالایی دارند، آشنا نبودن با فنون و مهارت‌های بازاریابی و راه و روش تولیدات صنایع دستی، تحقیقات ناکافی بازار مصرف برای نیازهای بازار، نبود تبلیغات مناسب ضعف در برندسازی و نبود برندهای مطمئن و معتبر از جمله مشکلات بازاریابی و برندسازی است.»
حمایت گروهی از تولیدکنندگان صنایع دستی
محمدحسین عسکرپور، مدیرکل حمایت از تولید صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی
در نشست تخصصی تجاری‌سازی و سوغات ملی صنایع دستی با حضور کارآفرینان، هنرمندان و صنعتگران صنایع دستی مشهد می‌گوید: «تاکید ما بر این است که هر کدام از کارآفرینان حوزه صنایع دستی یک زنجیره ارزش داشته باشند و تعدادی از هنرمندان و مشاغل مرتبط را کمک کنند.» مدیرکل حمایت از تولید صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی در ادامه می‌گوید: «مشهد ظرفیت بالایی در حوزه تولید و فروش صنایع دستی دارد. باید شبکه‌ای ایجاد و در قالب این شبکه افراد با یکدیگر مرتبط شوند و در قالب این شبکه ارتباطی از یکدیگر حمایت کنند.»
وی می‌افزاید: «در گذشته شرکتی وجود داشت که حامی صنعتگران و هنرمندان صنایع دستی بود و اکنون نیز به این حامی در شهر مشهد که بازار گسترده و بزرگی دارد نیاز داریم، بنابراین تلاش می‌کنیم این حامی را در قالب فروشگاه صنایع دستی احیا کنیم.»
عسکرپور با بیان اینکه به دلیل توجه ویژه مدیرکل خراسان رضوی، صنایع دستی در حاشیه قرار ندارد و در کنار گردشگری رو به رشد و رونق است، تصریح می‌کند: «در این استان برنامه‌ای طراحی شده تا با مشارکت مردم و هنرمندان جهش تولید رقم خورد.»
دکتر عسکرپور تاکید دارد: «در ادامه حمایت از تولید صنایع دستی توسط معاونت صنایع دستی وزارت، نوع حمایت‌ها از فردی به گروهی تغییر می‌کند.»
مدیرکل حمایت از تولید صنایع دستی وزارت میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی ادامه می‌دهد:«رشته‌های دستبافته‌ها و دست‌دوزها در دستور کار قرار گرفته و در گام نخست آموزش، گام دوم تولید و گام بعدی به بسته‌بندی رسیدیم.»
وی یادآور می‌شود: «خراسان رضوی به واسطه حضور ۳۵ میلیون زائر در سال ظرفیت بی‌نظیری برای فروش صنایع دستی دارد. علاوه‌بر این با توجه به اینکه حدود ۵۰ درصد مراکز اقامتی کشور در مشهد قرار دارد، موضوع تجهیز اتاق هتل‌ها با تولیدات هنرمندان صنایع دستی توسط خانم دکتر جلالی معاون صنایع دستی وزارت پیگیری می‌شود که با اجرائی شدن این طرح درهای بازار بزرگ و مهمی به روی صنایع دستی باز می‌شود.»
عرضه تولیدات بومی کرمانشاه در مسیر زوار اربعین
داریوش فرمانی، مدیرکل میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی استان کرمانشاه، امروز (۱۰ خرداد) در نشستی با موضوع هماهنگی، معرفی و فروش محصولات و تولیدات بومی استان در مسیر زوار اربعین که با حضور نمایندگان استانداری و ادارات جهاد کشاورزی، اصناف و صنعت، معدن و تجارت، اظهار می‌دارد: «با توجه به پیش‌بینی‌های انجام شده در کنار غرفه‌ها و بازارچه‌های صنایع دستی، برخی از اقلام تولیدی استان نیز عرضه و معرفی شود.»
وی با اشاره به تاکید استاندار کرمانشاه مبنی بر توجه به تمام جهات این حرکت عظیم و برکات این سفرها، می‌گوید: «با توجه به تجربیات سال گذشته در خصوص بازارچه‌های صنایع دستی و بازخوردهای بسیار خوبی که گرفتیم، مقرر شده امسال ضمن توسعه و گسترش این غرفه‌ها و بازارچه‌های موقت در مسیر راه کربلا، برخی محصولات و تولیدات بومی استان مانند زیتون و زعفران هم در کنار سایر سوغات‌های استان معرفی شوند.»
مدیرکل میراث فرهنگی استان با بیان اینکه این اتفاق موجب می‌شود که هرچه بیشتر توانمندی‌های استان به تمام اقشار کشور معرفی شود، می‌افزاید: «با توجه به اهمیت موضوع برندسازی باید تلاش کنیم تا این محصولات به شکل برند خاص استان به بهترین شکل عرضه شوند.»
وی با اشاره به اینکه برای مسیر بیستون تا قصرشیرین در ایام اربعین برنامه‌ریزی می‌شود، می‌گوید: «باید از ظرفیت بازارچه‌های دائمی و موقت و همچنین واحدهای تجاری بین‌راهی واقع در مسیر که در زمینه عرضه سوغات فعال هستند به شکل مشارکتی استفاده شود تا نیاز به هزینه و زمان و فرصت‌سوزی نباشد.»
همچنین امین کوگانی سرپرست معاونت صنایع دستی و هنرهای سنتی استان کرمانشاه نیز در این جلسه می‌گوید: «این معاونت با توجه به تجربه چند ساله خود در بحث ایجاد بازارچه‌های فصلی و بین‌راهی در ورودی شهرستان‌های مسیر راه کربلا برای استقرار و حضور صاحبان این محصولات هیچ‌گونه مشکلی نداشته و آمادگی دارد تا در حد امکان غرفه‌های خود را برای این مهم آماده کند.»