آمادگی برای امتحانات و نقش خانه و مدرسه در موفقیت دانش‌آموزان- بخش دوم
همگامی والدین، معلمان و دانش‌آموزان برای پیـروزی در امتحان
شیوه نظم‌بخشی والدین و شیوه فرزندپروری از موارد تأثیر خانواده بر موفقیت تحصیلی فرزندان است و شیوه فرزندپروری مقتدرانه که بهترین روش فرزندپروری است، نقش مثبتی در پیشرفت تحصیلی کودکان دارد. نقش والدین در پیشرفت تحصیلی کودکان تا حد زیادی به رفتار والدین با کودک برمی‌گردد، خانواده‌هایی که در آنها به کودک بی‌توجهی می‌شود یا رفتارهایی مانند پرخاشگری و تنبیه نادرست در آنها شایع است، کودک را بدون آمادگی‌های لازم به مدرسه می‌فرستند و این کودک دچار مشکلات تحصیلی می‌شود. این کودکان مهارت‌های لازم را برای ایجاد ارتباط با اعضای مدرسه و دوست‌یابی ندارند و همچنین آمادگی ذهنی و روانی یادگیری و تحصیل را هم نخواهند داشت. خانواده‌های پراضطراب و خانواده‌هایی که مشکلات اجتماعی زیادی دارند، کودک را در معرض شکست تحصیلی قرار می‌دهند.
نقش خانواده در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان به‌عنوان اولین و مهم‌ترین محیط تربیتی، نقشی بنیادین و دارای اهمیت است. این محیط نه‌تنها بستری برای رشد عاطفی و اجتماعی کودکان فراهم می‌کند، بلکه زمینه‌ساز شکوفایی استعدادها و توانمندی‌های تحصیلی آنها نیز می‌شود. خانواده‌هایی که محیطی گرم، صمیمی و پر از امنیت عاطفی ایجاد می‌کنند، به فرزندان خود کمک می‌کنند تا با اعتمادبه‌نفس بیشتری در مسیر تحصیلی خود گام بردارند. در چنین فضائی، کودکان و نوجوانان تشویق می‌شوند تا استعدادهای خود را کشف کرده و به توانایی‌های خود اعتماد کنند.
مادران نیز به‌عنوان یکی از اصلی‌ترین اعضای خانواده، نقش حیاتی در پیشرفت تحصیلی فرزندان دارند. آنها اغلب به‌عنوان مربیان اولیه و الگوهای رفتاری برای فرزندان عمل می‌کنند. مادرانی که به فرزندان خود توجه کرده و از آنها حمایت عاطفی می‌کنند، زمینه‌ساز اعتمادبه‌نفس و خودباوری در آنها می‌شوند. این اعتمادبه‌نفس در مواجهه با چالش‌های تحصیلی بسیار حیاتی است. همچنین نقش مادر در پیشرفت تحصیلی فرزندان با ارائه راهنمایی‌های مناسب و تشویق فرزندان به مطالعه و یادگیری، در تقویت عادات مطالعه و پیشرفت تحصیلی آنها بسیار حائز اهمیت است. درواقع، حضور فعال و مثبت مادر در زندگی تحصیلی فرزندان می‌تواند تأثیر بسزایی در موفقیت‌های آکادمیک آنها داشته باشد.
نکات اساسی برای رسیدن به پیشرفت تحصیلی فرزندان
در دنیای پیچیده و رقابتی امروز، پیشرفت تحصیلی فرزندان بیش از هر زمان دیگری اهمیت یافته است. در این مسیر والدین و مربیان نقش کلیدی در شکل‌دهی آینده تحصیلی و حرفه‌ای فرزندان دارند. این مسئولیت فقط به تأمین نیازهای فیزیکی و عاطفی آنها محدود نمی‌شود، بلکه شامل نکات اساسی‌تری خواهد بود.
رؤیا صفوی‌زاده، روانشناس توضیح می‌دهد: «ایجاد یک محیط تحصیلی و مطالعاتی مثبت برای فرزندان ازسوی خانواده‌ها شامل فراهم کردن فضائی آرام و دور از حواس‌پرتی‌های رایج مانند تلویزیون و بازی‌های رایانه‌ای برای آمادگی ایام امتحان خیلی ضروری است. این فضا باید به‌گونه‌ای باشد که فرزندتان بتواند بدون هیچ‌گونه مزاحمتی تمرکز کند. میزتحریر آنها باید منظم و تمیز باشد و تنها شامل وسایل لازم برای مطالعه باشد تا فرزند شما بتواند به‌راحتی و بدون اتلاف وقت به مطالعه بپردازد. همچنین، نور مناسب در محیط تحصیل آنها اهمیت دارد؛ نور کافی و غیرمستقیم به کاهش خستگی چشم و افزایش تمرکز کمک می‌کند. علاوه بر این، تشویق فرزندان به سازماندهی و نظم در محیط تحصیلی خود، مانند تنظیم برنامه‌ریزی مطالعه و نگهداری وسایل تحصیلی به شکل منظم، می‌تواند به افزایش کارایی و تمرکز آنها کمک کند. در نهایت، ایجاد یک محیط تحصیلی مثبت و تشویق فرزندان به حفظ نظم و تمرکز، نه‌تنها به بهبود عملکرد تحصیلی آنها کمک می‌کند، بلکه به تقویت عادات مطالعه مؤثر و مهارت‌های سازماندهی در آنها نیز منجر می‌شود.»
وی در ادامه می‌افزاید: «تعیین اهداف واقع‌بینانه برای فرزندان یک رویکرد کلیدی و اصلی‌ترین نقش والدین در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است. این فرآیند شامل کمک به فرزندان برای تنظیم اهداف تحصیلی قابل دستیابی و منطقی است که بر اساس توانایی‌ها و علایق آنها شکل‌گرفته است. اهداف باید چالش‌برانگیز اما دست‌یافتنی باشند تا انگیزه لازم برای تلاش و پیشرفت را در فرزندان ایجاد کنند. بازنگری منظم این اهداف نیز مهم است تا اطمینان حاصل شود که آنها همچنان متناسب با پیشرفت و تغییرات در توانایی‌ها و علایق فرزندان هستند. این روش به فرزندان کمک می‌کند تا یاد بگیرند چگونه برای رسیدن به اهداف خود برنامه‌ریزی کنند و تلاش کنند و در نهایت به آنها اعتمادبه‌نفس و احساس دستیابی به اهداف را خواهد داد.»
این روانشناس در تکمیل صحبت‌هایش می‌گوید: «تشویق فرزندان به خودآموزی و تحقیق یکی از مؤثرترین روش‌ها برای تقویت مهارت‌های یادگیری و خلاقیت آنها است. این رویکرد شامل ترغیب فرزندان به جست‌وجوی دانش به‌صورت مستقل و فعال است، به جای اینکه تنها به حفظ مطالب محدود شوند. با تشویق به استفاده از منابع آموزشی متنوع مانند کتاب‌ها، ویدئوها، نرم‌افزارهای آموزشی و تحقیقات اینترنتی، فرزندان می‌توانند مهارت‌های تحقیق و تحلیل خود را توسعه دهند و به دانش‌آموزان کمک می‌کند تا هوشمندانه‌تر درس‌های خود را فرا گیرند. این فرآیند به آنها کمک می‌کند تا از نحوه جست‌وجوی مؤثر، ارزیابی اطلاعات و رسیدن به نتیجه‌گیری‌های منطقی اطلاع یابند. همچنین، خودآموزی و تحقیق به فرزندان اجازه می‌دهد تا موضوعاتی را که به آنها علاقه‌مند هستند، عمیق‌تر کاوش کنند که این امر به نوبه خود انگیزه و علاقه آنها به یادگیری را افزایش می‌دهد.»
توجه به‌سلامت روانی و جسمی دانش‌آموزان
ایمان عارفیان ساکن شیراز و پدر دو دانش‌آموز در این باره به گزارشگر کیهان می‌گوید: «همسرم به درس و مشق بچه‌ها نظارت کامل دارد. به مدرسه مراجعه می‌کند و سراغ نمرات و کارنامه‌شان را می‌گیرد. من اصلاً وقت این کارها را ندارم!»
مراقبت از سلامت روانی و جسمی فرزندان نقش مهمی در موفقیت تحصیلی آنها دارد. اطمینان از خواب کافی، تغذیه سالم و فعالیت بدنی منظم به حفظ تعادل و تمرکز آنها کمک می‌کند. همچنین، مدیریت اضطراب و فشارهای تحصیلی از طریق فعالیت‌های آرامش‌بخش مانند ورزش‌های سبک می‌تواند به بهبود عملکرد آنها کمک کند. مهم است که به فرزندان یاد دهیم چگونه احساسات خود را بشناسند و با آنها به شیوه‌ای سالم برخورد کنند؟ این امر شامل گفت‌وگو در مورد احساسات، مشکلات و نگرانی‌هایشان و یافتن راه‌حل‌های سازنده برای مقابله با چالش‌ها است. توجه به سلامت روانی و جسمی فرزندان به آنها کمک می‌کند تا با انرژی و تمرکز بیشتری در فعالیت‌های تحصیلی خود شرکت کنند.
صادق محمودی، مشاور توضیح می‌دهد: «مهارت‌های ارتباطی و اجتماعی برای موفقیت تحصیلی و شخصی فرزندان بسیار مهم هستند. تشویق فرزندان به برقراری ارتباط مؤثر، گوش دادن فعال، ابراز احساسات و نظرات به شیوه‌ای سازنده و همچنین یادگیری چگونگی مدیریت تعارضات و حل مسئله، به آنها کمک می‌کند تا در محیط‌های تحصیلی و اجتماعی بهتر عمل کنند. این مهارت‌ها به فرزندان امکان می‌دهند تا با همکلاسی‌ها و معلمان خود به شیوه‌ای مؤثرتر ارتباط برقرار کنند و در فعالیت‌های گروهی بهتر عمل کنند. علاوه‌بر این، تقویت مهارت‌های اجتماعی به آنها کمک می‌کند تا اعتمادبه‌نفس بیشتری در برقراری ارتباطات جدید داشته باشند و در محیط‌های مختلف اجتماعی راحت‌تر حضور پیدا کنند.» این مشاور در ادامه می‌افزاید: «پشتیبانی عاطفی و تشویق مداوم مهم‌ترین نقش والدین در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان است که تقویت انگیزه و عملکرد تحصیلی فرزندان را به همراه دارد. تشویق فرزندان به تلاش و پشتکار، حتی در مواجهه با شکست‌ها و چالش‌ها، به آنها کمک می‌کند تا احساس امنیت و اعتمادبه‌نفس داشته باشند. ابراز تحسین و قدردانی برای تلاش‌ها و دستاوردهای آنها، حتی اگر کوچک باشند، می‌تواند تأثیر بزرگی بر انگیزه و عزت‌نفس آنها داشته باشد. همچنین، حمایت عاطفی در زمان‌های سخت، مانند مواجهه با نمرات پایین یا مشکلات تحصیلی، به فرزندان اطمینان می‌دهد که در هر شرایطی پشتیبانی می‌شوند. این نوع حمایت به آنها کمک می‌کند تا با اعتمادبه‌نفس و انگیزه بیشتری به تلاش‌های تحصیلی خود ادامه دهند.»
نقش معلمان بر فرآیند پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان
در نظام تعلیم‌وتربیت، میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان، یکی از شاخص‌های مهم این حوزه است. در حال حاضر موضوع پیشرفت تحصیلی به‌عنوان اساسی‌ترین رکن تعلیم‌وتربیت در نظام آموزش‌وپرورش در سراسر جهان است که توجه بسیاری از صاحب‌نظران و محققان آموزشی را به خود جلب نموده است، تحقیقات انجام شده در سالیان اخیر، نشان می‌دهد، عوامل بسیاری در موفقیت و پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان مؤثر است؛ از جمله مهم‌ترین این عوامل می‌توان به نقش خانواده، معلمان، همسالان، مدرسه، برنامه‌های درسی، عوامل محیطی و... اشاره نمود، اما از میان این عوامل، نقش معلم در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان نسبت به سایر عوامل دیگر پررنگ‌تر و حائز اهمیت‌تر است. باتوجه‌به ارتباط معلم و دانش‌آموزان و تأثیر آنان بر فرآیند آموزشی به جرأت می‌توان گفت معلمان نقش بسزایی در پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان دارند. از میان عناصر و مؤلفه‌های گوناگون تشکیل‌دهنده نظام تعلیم‌وتربیت، اولویت قطعی را باید برای معلم قائل شد، چراکه تأثیر فوق‌العاده در فرآیند آموزش، یادگیری و پیشرفت دانش‌آموزان دارند.
معصومه ادریس، معلم بوشهری به گزارشگر کیهان می‌گوید: «معلم یکی از مهم‌ترین عناصر شناخته شده‌ای است که ارتباطی تنگاتنگی با دانش‌آموزان و پرورش استعدادهای گوناگون آنان دارد.» وی ادامه می‌دهد: «معلم از آن جهت مورد تأکید و توجه جدی و دارای نقش محوری است که کارگزار اصلی تعلیم‌وتربیت به شمار می‌رود و اهداف و منویات متعالی نظام‌های تعلیم‌وتربیت در ابعاد مختلف، در نهایت باید به‌واسطه او محقق شود. همچنین رمز سلامت، رشد و بالندگی نظام‌های تعلیم‌وتربیت را باید در سلامت، رشد و بالندگی معلم جست‌وجو کرد.
یکی از مهم‌ترین مسئولیت‌های معلمان، درک و شناخت دانش‌آموزان، پی‌بردن به نیازهایشان و تلاش در جهت ایجاد محیط مناسب برای فراگیران است. چنین محیطی باید به نحوی سازماندهی شود که دانش‌آموزان بتوانند مناسب‌ترین واکنش‌ها را در برابر آن ایجاد کند؛ به‌عبارت دیگر با کمک و راهنمایی‌های معلم محیط یادگیری باید برانگیزاننده باشد. اگر یادگیرنده روش جست‌وجو و دستیابی به اطلاعات صحیح را بیاموزد، در آینده به طور مستقل در پی حل مسئله خواهد بود و تغییر رفتار پایدار، تصمیم‌گیری صحیح و انگیزه پیشرفت در او ایجاد می‌گردد؛ بنابراین، معلمان در پیشرفت تحصیلی و موفقیت دانش‌آموزان، نقشی کلیدی و بسیار مهم دارند.»
امروزه، نظام‌های آموزشی از ارکان مهم توسعه در جوامع به شمار می‌آیند و اصولاً جوامع، اهداف و آرمان‌های خود را از طریق تأسیس این نظام‌ها دنبال می‌کنند. با این تعبیر، آموزش‌وپرورش را می‌توان الگوی کلی نهادها و مؤسسات موجود در جامعه قلمداد کرد که می‌توان رشد و توسعه جوامع را در گرو رشد و توسعه آن دانست. میزان پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان یکی از شاخص‌های موفقیت در فعالیت‌های علمی مورد توجه نظام آموزش‌وپرورش هر کشوری است؛ بنابراین پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان در تمامی سطوح آموزش‌وپرورش، هدف اصلی است. پیشرفت تحصیلی از مهم‌ترین معیارهایی است که در پیش‌بینی وضعیت آتی فراگیران از لحاظ کسب صلاحیت و مهارت‌های علمی و عملی مورد استفاده قرار می‌گیرد که دانش‌آموزان از دوره پیش‌دبستانی تا ورود به دانشگاه طی می‌کنند؛ موانعی بر سر راه پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان وجود دارد. ازاین‌رو، معلمان و مدیران مدارس زمان و انرژی بسیار برای طراحی سازوکارهای متنوع برای تأثیرگذاری مثبت بر پیشرفت تحصیلی دانش‌آموزان صرف می‌کنند.