ممنوعیت برای مسیر نادرست فروش دارو
پیچیدن نسخه بلاگرهای پزشک‌نما با مدیریت هوشمند
فائقه بزاز
اطمینان از اصالت اقلام پزشکی حائز اهمیت است، اما سوءاستفاده‌کنندگان در فضای مجازی برای رسیدن به اهداف و اغراض شخصی و مالی، بدون درنظرگرفتن اصول و چارچوب قانونی تنها دنبال سودآوری هستند و برخی کاربران نیز با ساده‌انگاری موضوع، بستر جرایم را برای مخاطبان آماده می‌کنند. خریدوفروش دارو در فضای مجازی به‌طور قطع تهدیداتی برای مصرف‌کننده ایجاد کرده، احتمالاتی مثل تاریخ مصرفی که منقضی شده، تقلبی بودن دارو، دست‌ساز بودن و... آثار مخرب سوء و جبران‌ناپذیری را به همراه دارد.
بلاگرها هویت وجودی ندارند. آنها نقاب بر چهره می‌زنند و با بازتابی غیرواقعی از شرایط زندگی‌شان سوداگری می‌کنند. گاه در قامت یک روان‌شناس بالینی ظاهر شده به ترویج راه‌های سبک زندگی می‌پردازند و با توصیه‌هایی دم‌دستی، فرجام افراد را به مرزهای باریک می‌کشانند، گاه سراغ تست مواد غذایی و خوراکی‌های مختلف می‌روند و از راه معرفی رستوران‌ها و اغذیه‌فروشی‌ها کسب درآمد می‌کنند، گاهی سرکتاب باز می‌کنند و فال می‌گیرند گاهی هم کنار تبلیغ کرم و لوازم آرایش برای مصرف مکمل و ویتامین حتی داروهای کمیاب نسخه‌های پزشکی می‌پیچند.
اگرچه با توجه به دگرگونی نوع ارتباطات در جهان و تأثیرگذاری مدیاها بر نوع ارتباطات، ضریب نفوذ و ضریب استفاده جامعه از فضای مجازی بسیار بالا رفته، تبلیغات نیز از اصالت خود زاویه گرفته، از این‌سو خواه‌ناخواه ذائقه مخاطب تحت‌تأثیر این سبک از پیام‌های تبلیغاتی قرار دارد.
در واقع فضای مجازی به افرادی در حاشیه و معمولی که در واقعیت صدایی ندارند یا صدایشان شنیده نمی‌شود تریبون می‌دهد. این فرصت اگرچه عادلانه است؛ اما مثل هر پدیده دیگری آثاری شوم دارد. در این بستر بلاگری با اندک سواد به عنوان دکتر به مردم اطلاعات دهد و چند ده‌هزار نفر دنبال‌کننده دارد؛ اما در همان فضا استاد تمام مبحثی ممکن است صد نفر دنبال‌کننده داشته باشد؛ چون فرصتی ندارد برای جذابیت‌های بصری و تبلیغی صفحه‌اش زمان بگذارد.
حال با گسترش جولان دلالان دارویی در فضای مجازی و توجه به حساسیت بالای استانداردهای پزشکی و اقلام دارویی، مدیریت این فضا تمهیدات ویژه‌ای می‌طلبد، چرا که به‌واسطه شیادی، تبلیغات دروغین و غیرکارشناسی این افراد حوزه سلامت مردم و جامعه تحت تأثیرات سوء قرار گرفته است.
شگردهایی برای دور زدن مخاطب
بلاگرها از ترفندهای مختلفی برای رسیدن به سودهای کلان از جیب و کم‌سوادی برخی مردم، بهره می‌برند؛ گاه برای فروش بیشتر محصول خود از دانشمندان نامی مایه می‌گذارند و تأکید می‌کنند زکریای رازی یا ابن‌سینا آن را برای درمان بیماری تجویز کرده است.
گاهی با ایجاد حس بدبینی نسبت به روش‌های علمی و کاربردی مردم را به چالش می‌کشند و ادعا می‌کنند اگر ورزش کرده‌اید و نتیجه نگرفته‌اید داروی پیشنهادی ما بدون نیاز به ورزش یا هرگونه رژیم غذایی شما را لاغر می‌کند.
یا ادعا می‌کنند شربتی ساخته‌اند که بدون نیاز به جراحی‌های سنگین و هزینه بر، دستگاه تولیدمثل شما را بارور می‌کند. گاهی هم با تجویز غیراصولی مکمل‌ها برای عضله‌سازی و پرورش اندام، سوداگری‌های کلان می‌کنند.
بعضی‌هایشان ادعا می‌کنند ترکیب تولید شده‌شان طیف وسیعی از بیماری‌ها، از سردرد گرفته تا کوتاهی قد را برطرف می‌کند یا با بارگذاری تصویر یک سلبریتی می‌گویند: این هنرمند فلان قرص را مصرف کرده، نتیجه گرفته است.
بلاگرهایی که معلوم نیست تحصیلاتشان چیست و چقدر از سلامت و پزشکی یا دارو و درمان سر در می‌آورند. حتی گاهی کم‌سواد هم هستند و در تلفظ صحیح واژه‌ها و اصطلاحات پزشک مشکل دارند و این سبک ادبیات توی ذوق مخاطب هم می‌زند؛ اما فالوورهای سردرگم و بی‌اطلاع، تنها به پشتوانه تعداد بالای اعضای صفحه شخصی بلاگر و غافل از اینکه ممکن است حتی عدد اعضای صفحه، دستکاری‌شده باشد، بدون صحت سنجی اعتماد کرده، کلاه‌های گشادی بر سرشان می‌رود. بگذریم از اینکه به‌طور کلی و بر اساس قوانین موجود حتی پزشک یا داروساز هم حق ندارد دارویی را تبلیغ کند و تجویز دارو از راه تبلیغات کاملاً ممنوع است.
وقتی قانون وارد میدان می‌شود
در همین رابطه سخنگوی سازمان غذا و دارو، با اشاره به اینکه هرگونه تشویق برای مصرف دارو غیرقانونی است، عنوان کرده است؛ موارد تخلف را به مراجع انتظامی و قضائی معرفی می‌کنند.
سجاد اسماعیلی در مورد بلاگرهای نسخه پیچ می‌گوید: «در قانون به صراحت بیان شده است تبلیغاتی که ترغیب‌کننده برای خرید کالای سلامت محور اعم از داروهای شیمیایی، گیاهی، مکمل و آرایشی و بهداشتی باشد، ممنوع است؛ چراکه در حوزه فرآورده‌های سلامت محور عدم تقارن اطلاعاتی بین گیرنده خدمات و ارائه‌کننده خدمات وجود داشته و نقش دولت این است که بازار را کنترل و از حق مصرف‌کننده دفاع کند.»
وی می‌افزاید: «هیچ یک از افراد کادر درمان و غیر کادر درمان به استناد قانون، مجاز به تبلیغ دارو و مکمل در فضای مجازی و شبکه‌های اجتماعی نیستند و تنها می‌توانند در جنبه آموزش‌های عمومی مربوط به این کالاها همچون عوارض مصرف داروها، تداخلات دارویی و... اطلاع‌رسانی کنند.»
سخنگوی سازمان غذا و دارو تصریح می‌کند: «از سال ۹۷ دستورالعملی از سوی سازمان ابلاغ شد که بر اساس آن مکمل‌ها، فرآورده‌های آرایشی و بهداشتی و داروهای گیاهی از طریق داروخانه به‌صورت غیرحضوری که سایت مستقل و درگاه اختصاصی دارند، قابل عرضه است.»
وی با اشاره به اینکه هرگونه ترغیب و تشویق برای مصرف دارو غیرقانونی است، می‌گوید: «کارشناسان سازمان غذا و دارو و معاونت‌های غذا و داروی سراسر کشور گزارش تخلفات نهادهای مختلف را بررسی و ارزیابی کرده و موارد تخلف را به مراجع انتظامی و قضائی معرفی می‌کنند.»
اسماعیلی تصریح می‌کند: «مردم به‌هیچ عنوان برای تهیه دارو، مکمل، داروهای گیاهی و آرایشی و بهداشتی به شبکه‌های اجتماعی و فضای مجازی اعتماد نکنند؛ چراکه توسط عده‌ای غیرمتخصص و سودجو با منافع شخصی صورت می‌گیرد که گاه بر اساس گزارش‌های دریافتی فرآورده‌ها در این بستر با ۱۰ برابر قیمت واقعی به فروش می‌رسند؛ همچنین در مواردی مکمل‌های عرضه شده فاقد اصالت بوده و یا مواد مخدر در ترکیبات آن دیده شده است.»
وی خاطرنشان می‌کند: «آیین‌نامه عرضه غیرحضوری دارو به‌زودی توسط وزارت بهداشت ابلاغ و با سامانه ملی که توسط سازمان غذا و دارو طراحی شده است، در بستر نسخه الکترونیک اجرائی خواهد شد.»
وظیفه پلتفرم‌ها در عرضه دارو
از سوی دیگر تمهیداتی برای ارائه صحیح و اصولی دارو در سکوهای ارتباطاتی فراهم آمده است.
در این باره، سیدحیدر محمدی، رئیس سازمان غذا و دارو، از اجرای آزمایشی توزیع اینترنتی دارو به مدت ۶ ماه در یکی از استان‌ها خبر داده، می‌گوید: «فعالیت سکوهای اینترنتی تنها در حوزه حمل دارو و با نظارت سازمان غذا و دارو است.»
وی با اشاره به ابلاغ آئین‌نامه عرضه و حمل دارو از طریق سکوهای اینترنتی، اظهار می‌دارد: «تدوین این آئین‌نامه با برگزاری جلسات متعدد بین سازمان غذا و دارو و وزارت ارتباطات به منظور بررسی‌های تخصصی موضوع انجام شد.»
وی با تأکید بر اینکه سازمان غذا و دارو با نفس ورود سکوهای اینترنتی به حوزه فروش دارو مخالف بوده و هست و هنوز هم تأکید می‌کنیم فروش اینترنتی دارو غیرقانونی و غیرمجاز است، عنوان می‌کند: «آنچه در مورد حمل دارو توسط سکوها تدوین شده و توسط وزارت ارتباطات اعلام شد، آئین‌نامه حمل دارو از طریق سکوی اینترنتی است و به‌هیچ‌وجه فروش اینترنتی دارو مطرح نیست.»
معاون وزیر بهداشت با بیان اینکه در این آئین‌نامه تأکید شده است که هرگونه خرید، فروش و انبارش دارو توسط سکوهای اینترنتی غیرمجاز و غیرقانونی است، می‌گوید: «پس از ثبت کد رهگیری نسخه توسط بیمار در سامانه سکوهای مورد تأیید (سازمان غذا و دارو)، نسخه از طریق سکو حمل و به نشانی متقاضی که در سیستم ثبت شده است تحویل داده می‌شود.»
وی با تأکید بر اینکه موضوع فروش اینترنتی دارو به‌هیچ عنوان مطرح نیست، می‌افزاید: «این آئین‌نامه تنها در مورد حمل دارو و تحویل آن به نشانی بیمار به‌صورت غیرحضوری است، همچنین عرضه داروهای خاص، سهمیه‌ای، تحت کنترل و دارای شرایط خاص حمل، توسط پلتفرم‌ها صورت نخواهد گرفت.»
به گفته محمدی، مجوز فعالیت سکوهای اینترنتی متقاضی فعالیت در حوزه حمل دارو در یک کارگروه مشترک توسط سازمان غذا و دارو با همکاری وزارت ارتباطات صادر می‌شود، تمامی متقاضیان فعالیت در این حوزه باید ضوابط فنی سازمان غذا و دارو را داشته و حائز شرایط باشند، دوره‌های آموزشی توسط سازمان غذا و دارو برای سکوهای متقاضی برگزار خواهد شد، وزارت بهداشت (سازمان غذا و دارو) مسئولیت نظارت بر ضوابط اجرائی و فنی را دارند و سکوها مکلف به رعایت این ضوابط هستند، درج هرگونه تبلیغات و تشویق به مصرف فرآورده‌های دارویی و خرید، فروش و انبارش در این آئین‌نامه برای سکوها غیرمجاز اعلام و کاملاً منع شده است.
وی تصریح می‌کند: «داروخانه‌هایی که درخواست فعالیت با سکوهای اینترنتی به‌منظور تحویل دارو را دارند باید درخواست خود را به سازمان غذا و دارو ارائه دهند و تنها داروخانه‌های مورد تأیید این سازمان مجاز به فعالیت در این حوزه خواهند بود، همچنین در صورت ثبت شکایت از سکو و یا داروخانه سازمان غذا و دارو مرجع پیگیری معرفی شده است.»
سوداگران دارو
سوداگران با استفاده از استیصال مردم در درمان عزیزشان که به‌خاطر سلامتی‌اش حاضرند به هر دستاویزی چنگ بزنند و با فرار از مالیات، سودهای کلان به جیب می‌زنند. متأسفانه ضرر این قبیل تبلیغات صرفاً مالی نیست و در بسیاری موارد، افراد تحت‌تأثیر ادعاهای غیرواقعی که در زمینه اثرات دارو مطرح می‌شود از مسیر صحیح و اصولی درمان منحرف شده، گاه بهای بسیار سنگین و جبران‌ناپذیری را برای این اشتباه می‌پردازند. با وجود اینکه بارها وزارت بهداشت، سازمان غذا و دارو و پلیس فتا در خصوص فروش اینترنتی دارو، هشدارهایی داده‌اند و مکرر از شهروندان درخواست کرده‌اند که دارو و سایر کالای بهداشتی خود را از داروخانه‌های مجاز دریافت کنند، اما همچنان فروش دارو از طریق شبکه‌های اجتماعی و با تبلیغات برخی از بلاگرهای سلامت، بازار داغی دارد.
شاید پیگیری و بازتاب اخبار منتشره در ارتباط با شناسائی و دستگیری مکرر سودجویان و عوامل فروش داروهای غیرمجاز و تاریخ گذشته از طریق رسانه‌های مورد اعتبار بتواند به عنوان سندی متقن، متقاضیان را از خرید دارو از اماکنی غیر از داروخانه منصرف کند.
رئیس پلیس فضای تولید و تبادل اطلاعات پایتخت، از شناسایی و دستگیری عامل فروش داروهای غیرمجاز و تاریخ گذشته در فضای مجازی خبر می‌دهد.
سرهنگ داوود معظمی گودرزی، رئیس پلیس فتا پایتخت می‌گوید: «از متهم دستگیر شده بیش از ۵۰ هزار قلم انواع داروی تاریخ مصرف گذشته، نایاب و کمیاب کشف شد که تاریخ انقضای آنها برای حداقل ۵ سال قبل بود؛ اما مجرم با چاپ برچسب تقلبی تاریخ انقضا را به سال ۱۴۰۴ تغییر داده بود.» وی می‌افزاید: «در راستای مبارزه با فروشندگان غیرمجاز دارو در فضای مجازی طی رصد و پایش صورت‌گرفته توسط کارشناسان این پلیس، یک صفحه اینستاگرامی با بیش از ۱۰ هزار دنبال‌کننده که اقدام به فروش انواع داروی نایاب و کمیاب می‌نمود مشاهده گردید.» این مقام انتظامی خاطرنشان می‌کند: «پس از به‌دست‌آمدن اطلاعات هویتی متهم و پس از تشریفات قضائی مجرم در محل اختفای خود در یکی از مناطق جنوبی تهران دستگیر و بیش از ۵۰ هزار قلم انواع داروی تاریخ‌گذشته از وی کشف شد.» وی با بیان اینکه خریدوفروش محصولات دارویی بدون مجوز در فضای مجازی ممنوع است به شهروندان توصیه می‌کند: «با توجه به اینکه امکان ارائه داروهای تقلبی و تاریخ گذشته در فضای مجازی متصور است، بهتر است هرگونه دارو و مواد بهداشتی را از داروخانه‌ها یا مراکز بهداشت تهیه و خریداری شود و برای کسب اطلاعات بیشتر در خصوص تهدیدات و آسیب‌های فضای سایبری و یا اعلام هرگونه موارد مشکوک از طریق مرکز فوریت‌های سایبری به شماره‌تلفن ۰۹۶۳۸۰ و یا سایت پلیس فتا به آدرس
www.cyberpolice.ir مراجعه کنند.»