رهسپاری صنعت خودروسازی به سوی مدیریت مصرف در تولیدات
مصـرف بهینه منابع انـرژی با سـوخت پـاک اتومبیل‌ها
فائقه بزاز
خیلی‌ها معتقدند شهرها در حال تبدیل شدن به یک پارکینگ عمومی بزرگ هستند. این موضوع برای شما هم قابل درک است. نیم‌نگاهی به اطراف یا ساعت‌ها ماندن میان بحبوحه راه‌بندان‌های طولانی همین را نشان می‌دهد.
از طرف دیگر این هم کاملاً درک است که با وجود کاهش قدرت خرید مردم، باز هم تقاضا برای خرید خودرو در جامعه چشمگیر است. انگار غیر از نیاز به جابه‌جایی، تورم موجود، خودرو را به یک دارایی و سرمایه‌ای برای روز مبادا تبدیل کرده باعث شده است مردم همیشه متقاضی خرید خودرو به نرخ کارخانه‌ای باشند. برای همین تولید خودرو توسط کارخانه‌های داخلی رو به رشد است و عطش بازار برای خرید همچنان وجود دارد.
اشتیاق وافر برای خرید خودرو در کنار گلایه‌های مربوط به کیفیت پایین برخی محصولات داخلی سبب شده دولتمردان به فکر واردات خودرو به منظور ایجاد رقابت و ارتقای کیفیت خودروی ملی و نیز تأمین نیاز علاقه‌مندان به خودروهای خارجی بیفتند. اتفاقی که مثل هر رویداد دیگری نکات و نتایج مثبت و منفی به همراه دارد. در گام اول آنچه به چشم می‌آید واردات خودروهای مستعمل و کارکرده خارجی به جای مدل‌های نو و صفر آن است. مسلم است که با توجه به بالا بودن قیمت خودروهای خارجی صفر و نیز شکاف عمیق میان نرخ دلار و ریال، واردات خودروهای مستعمل و کارکرده خارجی می‌تواند تا حدودی نیاز بازار به این تقاضا را تأمین کند. البته این اتفاق هم حساسیت‌های خودش را دارد و می‌تواند باعث بروز حاشیه‌های جدیدتری شود.
هم آلایندگی و هم نیاز به ارز
اول اینکه در بیشتر جوامع صنعتی و با توجه به پایان تاریخ مصرف سوخت‌های قدیمی و فسیلی به دلیل ایجاد آلودگی‌های زیست‌محیطی و نیز رو به زوال بودنشان، استحاله در صنعت خودروسازی و حرکت به سمت تولید خودروهای هیبریدی یا تمام برقی در حال وقوع است. بدیهی است آنچه قرار است به عنوان خودروی غیرصفر وارد مرزهای مملکت بشود خودروهای مستعمل و احیاناً غیرقابل مقایسه با استانداردهای جدید صنعت خودروسازی است.
کارشناسان این عرصه معتقدند، بسیاری از کشورهای توسعه‌یافته تا چند سال آینده فروش خودروها با سوخت فسیلی را ممنوع خواهند کرد. به‌عبارت دیگر هر چه به گذشته برگردیم خودروهای تولید شده آلاینده‌تر و ناایمن‌تر هستند و این خودروهای ناایمن و آلاینده؛ با تخصیص ارز راهی سرزمین‌های کمتر توسعه‌یافته خواهند شد.
بر اساس گزارش سازمان ملل که در سال ۲۰۲۰ منتشر شده است، اگر تجارت جهانی خودروهای دست‌دوم کنترل نشود، می‌تواند عواقب بدی بر تغییرات آب‌وهوا، کیفیت هوا و در نتیجه سلامت عمومی داشته باشد. این مطالعه همچنین نشان داد که بین سال‌های ۲۰۱۵ تا ۲۰۱۸، ایالات متحده، ژاپن و اتحادیه اروپا ۱۴ میلیون خودروی سواری کارکرده صادر کرده‌اند که مقصد ۷۰ درصد آنها به کشورهای در حال توسعه آفریقا، اروپای شرقی، آسیا، خاورمیانه و آمریکای لاتین بوده است. دو سوم کشورهای مورد بررسی در این مطالعه فاقد سیاست‌های کافی برای تنظیم کیفیت خودروهای وارداتی بوده‌اند.
از طرفی دیگر واردات خودروی دست‌دوم می‌تواند روی ارز اثرگذار باشد. تقاضا برای ارز در بازار افزایش می‌یابد هدف اصلی طرح یعنی کاهش قیمت خودرو تأمین نخواهد شد.
خدمات پس از فروشی که موجود نیست
صرف‌نظر از تبعات مالی این اقدام سیاست‌گذار باید نسبت به انتخاب خودروهایی با حداکثر تناسب زیست‌محیطی و نیز امکان وجود خدمات قابل ارائه پس از فروش در کشور توجه کند. درواقع در انتخاب نوع برند و مدل خودروهای دست‌دوم وارداتی این مهم است که آن دسته از خودروها مجوز ورود پیدا کنند که استفاده از آنها در کشور سابقه داشته، زیرساخت ارائه خدمات تعمیراتی به آنها پیش از این در کشور مهیا شده باشد.
ضمن اینکه در بررسی‌های کیفی باید به پرونده مشکلات احتمالی فنی هر خودرو توجه شود؛ چرا که سابقه واردات خودروهای تجاری دست‌دوم نشان می‌دهد برخی از این خودروها با مدل و کارکرد کیلومتری خود تناسب نداشته‌اند.
ظهور دلال‌بازی
علاوه بر موارد ذکر شده واردات خودروهای دست‌دوم می‌تواند بازار متفاوت و جدیدی برای دلالان به‌وجود آورد. خودروهای تصادفی بازسازی‌شده یا خودروهایی که قطعات اصلی آن با قطعات مستعمل از رده خارج شده جابه‌جا شده است. به تجربه ثابت شده دلالان و سودجویان حتی اسناد خودروها را نیز دستکاری می‌کنند.
این در حالی است که در کشور ما زیرساخت‌های تولید خودرو فراهم است؛ میلیاردها دلار سرمایه‌گذاری شده تا خطوط تولیدی بتوانند هر ساله بیش از دو میلیون خودرو تولید کند! اما آنچه در عمل اتفاق افتاده تولیدات کم‌کیفیت است. درواقع با واردات خودروی مستعمل ممکن است امکان رونق تولید محدود شود.
گرامیداشت سوخت!
هوای زمین روزبه‌روز گرم‌تر می‌شود. گرمای شدید، سیل‌های مرگبار، طوفان‌ها، خشکسالی‌ها و آتش‌سوزی جنگل‌های دستاورد به‌هم خوردن تعادل طبیعت و کره زمین است. از سوی دیگر تأمین سوخت در تمام دنیا به معضلی جدی تبدیل شده، آلودگی زیست‌محیطی ناشی از سوخت‌های فسیلی بحرانی جدی برای کره زمین ایجاد کرده است. خودروسازها نیز به خاطر مسئولیت اجتماعی‌شان در قبال طبیعت، تلاش می‌کنند تا محصولات بهینه‌تری به بازار عرضه کنند. با این وجود باز هم آلودگی هوا در برخی شهرها بیداد می‌کند.
مهم‌ترین عامل گرمایش زمین افزایش گازهای گلخانه‌ای و مصرف بالای سوخت‌های فسیلی است. انسان با مصرف بالای نفت، گاز، زغال‌سنگ و تخریب جنگل‌ها زمین را نابود کرده، با دستکاری در طبیعت زمینه تغییرات اقلیمی را فراهم کرده است. تغییراتی که تبعات سنگینی به دنبال دارد. از سوی دیگر سوخت‌ها فسیلی رو به نابودی‌اند و بشریت دنبال جایگزین مناسب‌تر و غیرقابل زوال برای سوخت‌های قدیمی و فسیلی است.
کارشناسان و فعالان محیط‌زیست در کنار دانشمندان و محققان انرژی خورشیدی، انرژی حاصل از جریان آب، انرژی باد و توربین‌های بادی، انرژی هسته‌ای و سوخت‌های زیستی حاصل فرآوری پسماندها برای تولید انرژی الکتریکی را به عنوان جایگزین سوخت‌های فسیلی معرفی می‌کنند. به‌عنوان مثال از بزرگ‌ترین منابع انرژی زیستی در ایتالیا، کانال‌های آبی شهر ونیز است و در حال حاضر پروژه‌ای 272 میلیون دلاری در انتظار استفاده از خزه‌های روییده شده در این کانال‌ها است. این خزه‌ها در رآکتور زیستی پلاستیکی هشت‌متری رشد داده شده و توسط دی‌اکسیدکربن خود گیاه بارور می‌شود. سپس خزه‌ها خشک و فشرده شده و به مایعی روغن مانند تبدیل خواهد شد که به عنوان سوخت مورد استفاده قرار خواهد گرفت که سبب تولید 40 مگاوات انرژی خواهد بود.
سبک صحیح خودرورانی!
گذشته از موارد مربوط به سطح کلان و تغییر منابع سوختی، در سطوح خرد نیز مدیریت انرژی و سوخت حائز اهمیت است. پژوهش‌ها در این رابطه نشان می‌دهد بیشتر از مدل خودرو، سبک و چگونگی مصرف، در مدیریت مصرف بنزین نقش دارد. تنظیم باد لاستیک‌ها، سرویس بموقع شمع‌ها، تنظیم لقی سوپاپ‌ها، تعویض بموقع فیلتر هوا و فیلتر بنزین، اطمینان از سلامت کاتالیست خودرو، استفاده از بنزین باکیفیت، حرکت با سرعت استاندارد، خاموش‌کردن خودرو و برداشتن پا از روی پدال ترمز در هنگام توقف، خودداری از ترمزگیری شدید در سرعت بالا و در کل سبک صحیح نگهداری خودرو توجه به تنظیمات آن و نیز سبک اصولی رانندگی می‌تواند کمک خوبی به مدیریت مصرف بنزین و نهایتاً پرهیز از آلایندگی بیشتر هوا باشد.
پیشنهادهای راهگشای دیگر
در کنار مدیریت سوخت و جایگزین کردن منابع بهینه و تجدیدپذیر به جای سوخت‌های آلاینده محیط‌زیست، تولید یا واردات خودروهای هیبریدی و برقی از مؤلفه‌های دیگری است که دغدغه‌مندان این عرصه را امیدوار کرده است. خودروهای هیبریدی ترکیبی از دو خودروی احتراق داخلی و برقی است که می‌تواند از هر دو عنصر بنزین و برق برای حرکت استفاده کند. خودروهای برقی نیز بدون کمترین وابستگی به سوخت فسیلی، این انرژی را از یک باتری مخصوص می‌گیرند. این در حالی است که خودروهای هیبریدی برای کاهش مصرف سوخت یک موتور برقی و برای جبران ضعف موتورهای الکتریکی یک موتور بنزین سوز دارند تا ضمن مراقبت از محیط‌زیست، در مواقع لازم قدرت و توان موردنیاز را داشته باشند.
خبر خوب
به تازگی سرپرست تاکسیرانی تهران از رونمایی تاکسی‌های جدید برقی تهران خبر داده است. شادی مالکی در حاشیه آیین رونمایی از جدیدترین خودروهای برقی ناوگان حمل‌ونقل شهر تهران بیان می‌کند: «پیرو قرارداد منعقده بین شهرداری تهران و شرکت‌های چینی مقرر شده است که ۲۵ هزار تاکسی برقی و ۱۰ هزار ون برقی وارد کشور شود.» وی با بیان اینکه امروز تعدادی از این خودروها وارد تهران شده‌اند، می‌گوید: «مابقی خودروها نیز ظرف ۶ ماهه اول سال ۱۴۰۳ وارد کشور می‌شوند.» سرپرست سازمان تاکسیرانی شهر تهران می‌افزاید: «با جایگزین شدن این خودروهای برقی با خودروهای فرسوده فعلی، شاهد تغییر و تحول در سطح شهر خواهیم بود.» مالکی ادامه می‌دهد: «در حال حاضر ۳۰ دستگاه خودروی برقی و یک دستگاه ون برقی و یک دستگاه اتوبوس برای بازدید و در معرض دید اعضای شورای شهر قرار داده شده است.» این در حالی است که در اسفند 1402 مدیر طرح خودروهای برقی وزارت صمت اعلام کرده بود: «حدود ۱۰۰ هزار تاکسی برقی، ۴۰۰۰ اتوبوس برقی و ۴۰۰ هزار موتورسیکلت برقی در یک بازه زمانی سه تا پنج ساله وارد کشور خواهد شد.»
حسن کریمی سنجری، مدیر طرح خودروهای برقی وزارت صمت در گفت‌وگویی تلویزیونی اظهار کرده بود: «وزارت صمت برنامه‌ریزی کرد که حدود ۱۰۰ هزار دستگاه تاکسی برقی، ۴۰۰۰ دستگاه اتوبوس برقی و نزدیک به ۴۰۰ هزار دستگاه موتورسیکلت برقی را بتواند در یک بازه زمانی سه تا پنج‌ساله وارد کشور کرده و گسترش دهد.»
مدیر طرح خودروهای برقی وزارت صمت، ضمن تأکید و اصرار این وزارتخانه برای واردات این وسایل نقلیه برقی توسط خودروسازان تأکید دارد: «علت نیز این است که بحث انتقال فناوری اتفاق بیفتد. قرار نیست ما همیشه واردکننده باشیم؛ بنابراین ضرورت دارد که انتقال فناوری صورت گیرد. شرکت خودروساز، برای واردات خودروی برقی اقدام می‌کند و پس از مدتی به‌تدریج وارد فاز ساخت داخل خواهد شد.» باشد که با جلوگیری از واردات از تولید داخلی حمایت شود، باید در کنار آن فکری هم برای از بین رفتن رانت و جلوگیری از ویژه‌خواری خودروسازان داخلی و مافیای پشت پرده بازار خودرو کرد تا در این بازار انحصاری، هم سطح کیفی تولیدات داخلی افزایش پیدا بکند و هم قیمت‌ها تعدیل شود.
بسیاری از خودروسازان برنامه‌های دقیقی برای تبدیل بخش‌های بزرگی از ناوگان تولید خودرو خود به خودروهای برقی در دهه آینده دارند و برخی از آنها اهدافی را برای تولید خودروهای برقی ظرف پنج سال اعلام کرده‌اند. شرکت خودروسازی هوندا در آمریکا، بی‌ام‌دبلیو، فورد موتور، ژنرال موتورز، هیوندایی و بسیاری دیگر سرمایه‌گذاری در بخش خودروهای برقی را آغاز کرده‌اند.
گاردین نیز با استناد به نتایج تحقیقی ادعا کرده است، هزینه ساخت خودروها و وانت‌های برقی تا سال ۲۰۲۷ ارزان‌تر از تولید خودروهای احتراقی با سوخت فسیلی خواهد بود و مقررات محدودکننده انتشار گازهای آلاینده می‌تواند این خودروها را تا اواسط دهه آینده در رده خودروهای پرفروش قرار دهد.