عوامل جلوگیری از ایجاد نفرت در مخاطب (پرسش و پاسخ)
پرسش:
در مسئله دعوت به دین حق و ابلاغ پیام الهی به مخاطبین چه عواملی و مؤلفه‌هایی باید مراعات گردد تا خدای ناکرده موجب فراری دادن مخاطبان از اصل دین نگردد و به تعبیری دین‌گریزی به وجود نیاید؟
پاسخ:
یکی از توصیه‌های راهبردی پیامبر اکرم(ص) به مبلغین دینی و کسانی که مخاطبین را به سوی حق و دین خدا دعوت می‌کنند این است که روش‌ها و ساز و کارهای ابلاغ پیام آنها بشارت‌دهنده و ترغیب کننده مخاطبین به سوی دین حق باشد نه اینکه خدای ناکرده موجب تنفیر و فراری دادن آنها از دین و ارزش‌های الهی باشد. یا معاذ! بشّر و لاتنفر، یسّر و لاتعسر» ای معاذ! برای تبلیغ اسلام اساس کارت بشارت و مژده و ترغیب و تشویق و آسان‌گیری باشد نه اینکه نفرت در مخاطب ایجاد کند (سیره ابن هشام، ج 4، ص 237) حال سؤال این است که چه عواملی مانع بروز نفرت و گریز مخاطب از اصل دین می‌شود؟
1- توجه به لطافت روح مخاطب
روح انسان فوق‌العاده لطیف است و زود عکس‌العمل نشان می‌دهد. اگر انسان در یک کاری بیش از حد بر روح خودش فشار بیاورد، تا چه رسد به روح دیگران، عکس‌العملی که روح انسان ایجاد می‌کند، گریز و فرار است. مثلاً در عبادت، جزء توصیه‌های پیامبر اکرم(ص) است که عبادت را آن قدر انجام دهید که روحتان نشاط عبادت دارد. یعنی عبادت را با میل و رغبت انجام دهید، و آن را به خودتان تحمیل نکنید. همین قدر که تحمیل کردی روحت کم‌کم از عبادت گریزان و متنفر می‌شود، و یک خاطره بد همیشه از عبادت پیدا می‌کند.
2- نظافت و پاکیزگی
نظافت در اسلام بدون شک سنت و مستحب مؤکد است. نظافت از ایمان است و پیامبر اکرم(ص) نظیف‌ترین و پاکیزه‌ترین مردم زمان خودش بود. به عنوان مثال یکی از چیزهایی که حضرت هیچ وقت از آن جدا نمی‌شد و دیگران را به انجام آن توصیه می‌کرد،استعمال عطر و بوی خوش بود. حال اگر یک نفر مبلّغ با لباس کثیف و بدن متعفن بخواهد خود را به ارزش‌های اسلام دعوت کند، چه نتیجه‌ای جز تنفر در مخاطب به دنبال خواهد داشت!
3- زیبایی ظاهری
متکلمین در بحث‌های کلامی خود می‌گویند یکی از شرایط نبوت این است که در پیغمبر صفتی و یا نقص جسمی که موجب تنفر مردم می‌شود نباید وجود داشته باشد. اگرچه نقص جسمی به کمالات روحی انسان صدمه نمی‌زند، اما از آنجا که ممکن است موجب تنفر مخاطب از ظاهر دعوت کننده و مبلغ باشد، بنابراین در وجود پیامبران و یا مبلغین نباید نقص ظاهری و جسمانی که تنفر مخاطبین را به همراه دارد وجود داشته باشد.
4- آسان‌گیری و پرهیز از ملامت زیاد
خشونت‌ها، سخت‌گیری‌ها و ملامت‌های زیادگاهی موجب تنفر مخاطب از دین می‌گردد. ملامت اگر در حد و اندازه خودش و در جایگاه مناسب مطرح شود، برای انسان مفید است و موجب تحریک اراده و غیرت مخاطب می‌شود. ولی اگر این ملامت‌ها از حد اعتدال خارج و بیش از اندازه بر مخاطبان وارد شود به طور طبیعی موجب تنفر و لجاجت مخاطبین خواهد شد و حتی عکس‌العمل مخالف و منفی هم ایجاد خواهد کرد. دستور راهبردی پیامبر(ص) به معاذ ابن جبل مبنی بر «یسّر» آسان‌گیری در تبلیغ به این جهت است که مرتب به مردم نگویید مگر دینداری کار آسانی است، دینداری فوق‌العاده مشکل است و کار هر کس نیست. نتیجه این روش سخت‌گیرانه در دین این می‌شود که مخاطب اصل دین را رها کرده و واگرا می‌شود!
5- سماحت دین
دین اسلام سماحت دارد. به یک انسان می‌گویید: «سمّاحه» یعنی انسان باگذشت ولی دین باگذشت یعنی چه؟ مگر دین هم می‌تواند با گذشت باشد؟ آری دین هم می‌تواند با گذشت باشد، ولی اصول و ضوابطی دارد. دینی که به شما می‌گوید وضو بگیرید. همین دین به شما می‌گوید: اگر زخم یا بیماری در بدن تو هست و خوف ضرر داری، (نمی‌گوید یقین به ضرر داری) تیمم کن و وضو نگیر. و یا در مورد روزه هم همین طور عمل می‌کند و با تسامح می‌گوید اگر احتمال ضرر می‌دهی روزه بر تو واجب نیست. بنابراین دین اسلام با گذشت و سماحت است. خداوند در قرآن هم می‌فرماید: «یرید الله بکم الیسر ولا یرید بکم العسر» خداوند راحتی شما را می‌خواهد و سختی شما را نمی‌خواهد (بقره- 185) همچنین پیامبر اکرم(ص) فرمود: بعثت علی‌الشریعه السمحه السهله» خدا مرا بر شریعت و دینی مبعوث کرده که با سماحت (گذشت) و آسان‌گیر است (کافی، ج 5، ص 494) و همین عامل آسان‌گیری و گذشت موجب جذب مخاطبین بیشتری به دین اسلام از ابتدای ظهور تاکنون و در آینده خواهد بود.