خواندن قرآن بدون فهم معاني کلمات
وقتي ما معاني کلمات قرآن را نمی‌دانيم آيا خواندن آن فايده‌اي دارد؟ آيا خواندن و ختم در ماه رمضان بدون فهم و درک حقايق آن باز ثواب دارد؟
قرآن غذاي روح است و فکر و سفره‌اي است گسترده و متنوع، متناسب با گستردگي و تنوع نياز انسان؛ پس تناول اين غذا که در تلاوت، تدبر و عمل است بر همه جسم‌ها ضرورت دارد که روح را پرورش دهد و براي بهره بردن از اين غذاي بي‌نقص مراحلي وجود دارد که هر کس به اندازه توان خود از اين سفره بهره مي برد. با نگاهي به روايات اسلامي مشخص مي شود که نه تنها خواندن قرآن بلکه نگاه کردن به نوشته‌هاي آن نيز اجر و پاداش دارد.
مراحل بهره برداري از قرآن
در اين نوشتار مراحل بهره برداري از قرآن را در چهار مرحله مي‌آوريم تا هرکسي به اندازه توانش اين مراحل را طي کند:
1. نگاه کردن به قرآن
در روايات اسلامي نگاه کردن به صفحات قرآن خود عبادت است، بنابراين اگر کسي سواد لازم براي خواندن قرآن هم نداشته باشد مي‌تواند وضو گرفته و قرآن را باز کند و به نوشته‌هايش نگاه کند. به دو نمونه از اين روايات اشاره مي‌شود:
يک: ابي ذر غفاري از رسول خدا ـ صلي الله عليه و آله ـ نقل مي کند که آن حضرت فرمود: نگاه کردن در قرآن عبادت است.(1)
دو: امام زين العابدين ـ ع ـ فرمود: نگاه کردن به قرآن بدون آنکه بخواند، عبادت است.(2)
نتيجه اينکه حتي افراد بي سواد نيز مي‌توانند از قرآن کريم بهره برند، البته نگاه کردن منحصر به اين افراد نيست.
2. خواندن قرآن
دومين مرحله بهره‌وري از قرآن، خواندن آن است بدون اينکه به معاني آن توجه کند. امام صادق ـ ع ـ
مي‌فرمايند: کسي که قرآن بخواند ثروتي دارد که بعد از آن فقير نيست و کسي که قرآن نخواند چيزي ندارد.(3) امام حسن ـ ع ـ نيز فرموده اند: کسي که قرآن بخواند پيش خداوند يک دعايش مستجاب مي‌شود، دعاي مربوط به دنيا و يا دعاي مربوط به آخرت.(4) اين دو فقط نمونه‌هايي از روايات فراوان در اين باره است که مي‌رساند حتي خود خواندن قرآن پاداش دارد و اين يک مرحله بالاتر از مرحله اول يعني نگاه کردن به قرآن است. در اين روايات هيچ اشاره‌اي نشده است که اگر کسي معاني قرآن را درک نکند، قرآن نخوانده چرا که وقتي نگاه کردن ثواب داشته باشد، خواندن قرآن نیز علاوه بر نگاه کردن خواهد بود و ثواب خواهد داشت.
3. تدبر در معاني قرآن
تدبر يعني ژرف انديشي و عاقبت انديشي، چهار بار در قرآن آمده که در سه آيه، مخاطبين خود را به تدبر در اعماق و مقاصد پيام خويش دعوت کرده است که سياق اين آيات نوعي هشدار و توبيخ است که چرا عده‌اي در قرآن تدبر ندارند.(5) در آيه چهارم، محتواي پر خير و برکت قرآن را بيان مي‌کند تا به‌واسطه تدبر در آن از برکات عظيم آن بهره مند شوند. خداوند در اين باره هدف اصلي نزول قرآن را تدبر و درس عبرت گرفتن مي داند: «کتابي مبارک به تو نازل کرده ايم تا در آيات آن تدبر کنند و صاحبان انديشه از آن درس بگيرند.»(6) اين مرحله هر چند نسبت به دو مرحله قبل از اهميت ويژه اي بر خوردار است اما به هيچ وجه آن دو را نفي نمی‌کند.
4. عمل به قرآن
مرحله نهايي در قرآن عمل کردن به پيام‌ها و دستورات آن است و البته يادآور اين نکته ضروري است که عمل به قرآن منوط به اين نيست که حتما بايد همه بتوانند دستورات الهي را از قرآن به‌دست آورند، بلکه افراد بي سواد مي‌توانند با مراجعه به متخصصان دين يعني مراجع تقليد به دستورات الهي عمل کنند و اگر کسي طبق فتواي مرجع تقليدش حرکت کند قطعا از افرادي شمرده مي شود که در پيشگاه الهي به قرآن عمل کرده است. رسول گرامي اسلام ـ صلي الله عليه و آله ـ مي فرمايند: کسي که قرآن را بخواند ولي عمل نکند، خداوند او را در روز قيامت کور محشور مي کند و کسي که قرآن را براي رضاي خدا و تفقه و آشنايي در دين بخواند خداوند براي او ثواب همه ملائکه، انبيا و رسولان را خواهد داد.(7) در اين گونه روايات عمل به قرآن ملاک است حال يا خود انسان داراي چنان مقام علمي است که انديشه کرده و دستورات اسلامي را از قرآن استخراج مي‌کند و يا اينکه با تقليد از مرجع تقليد به قرآن عمل مي‌کند. حاصل سخن اينکه هر کسي بايد به اندازه توانش از قرآن بهره برد و نبايد به اين تصور که معاني را درک نمی‌کند از پاداش خواندن قرآن بي بهره ماند و نيز نبايد يک مسلمان بي سواد به تصور اينکه نمی‌تواند قرآن بخواند از اجر و ثواب الهي در نگاه کردن به قرآن استفاده نکند، چرا که خداي متعال هر کسي را به اندازه توانش پاداش خواهد داد و بيش از تحمل او از او عمل نمی‌خواهد و اين است که فرمود: «براي انسان بهره اي جز سعي و تلاش او نيست و اينکه او بزودي پاداش تلاش خود را خواهد ديد، سپس به او جزاي کافي داده خواهد شد.(8)
و در جاي ديگر مي فرمايد: «خداوند هيچ کس را جز به اندازه توانائي‌اش تکليف نمی‌کند. هر کاري را (انسان) انجام دهد براي خود انجام داده و هر بدي کند به زيان خود کرده است...»(9)
بنابراين توان کسي که معاني را درک نمی‌کند، فقط خواندن است و خداوند نيز از او همين خواندن را می‌خواهد و اگر نخواند مورد مؤاخذه قرار مي‌گيرد.
_________________
1و 2. حر عاملي، محمد؛ وسائل الشيعه، قم، مؤسسه آل البيت، چاپ اول، 1409ق، ج 6، ص 205.
3. کليني، محمد؛ کافي، تهران، دار الکتب الاسلاميه، چاپ چهارم، 1365ش، ج 2، ص 605، حديث 8.
4. نوري، حسين؛ مستدرک الوسائل، قم، مؤسسه آل البيت، چاپ اول، 1408ق، ج 4، ص 261، ب 10، ح 8.
5. رک: نساء/82، مؤمنون/68، محمد/24.
6. ص/29.
7. وسائل الشيعه، ج 6، ص 184، حديث 7683.
8. نجم/41 – 39.
9. بقره/286.