بار آموزشی دانش‌آموزان بر گردن والدین
من مادرم و دوباره کلاس اولم!
فائقه بزاز
«در 45 سالگی دوباره رفته‌ام کلاس سوم، مشق می‌نویسم و تمرین ریاضی حل می‌کنم! گاهی هم مجبورم پشت میز کاردستی و تهیه کلاژ کلاس پنجم بنشینم و مهارتم را در این رابطه محک بزنم! چون من مادر دو فرزند کلاس سومی و کلاس پنجمی هستم و با آنها به مقاطع بالاتر می‌روم. در تعطیلات نوروز هم دلم در گرو انجام تمرینات نوروزی بچه‌هاست. با آنها دلشوره می‌گیرم تا تکالیفشان زودتر و به نحو احسن انجام شود اگرچه که الحمدلله امسال دیگر خبری از پیک نوروزی نبود.» شاید این حرف‌ها برای شما هم آشنا باشد.
چندین سال است که با افزایش حجم تکالیف و اضافه شدن برخی دروس به حوزه آموزشی به ویژه در مقطع ابتدائی، تکالیف آموزشی نیز به سایر وظایف مادران اضافه شده است.
آنها باید کنار فرزندان دانش‌آموز خود بنشینند و در انجام تکالیف آنها را همراهی کرده و در زمینه‌های مختلف رفع اشکال کنند. شعر حفظ کنند و کاردستی بسازند. حتی گاهی به خاطر عدم تطابق و هماهنگی میان توقعات آموزشی با توانائی دانش‌آموز، تکالیف انجام شده یا هنرهای ارائه شده ماحصل فعالیت مادر به تنهائی است تا خود دانش‌آموز که این اتفاق صرف‌نظر از بروز عدم اعتماد به‌نفس و یادگیری در دانش‌آموز نتایج ناگوارتری را نیز برای نسل در حال تحصیل به دنبال دارد.
پای درددل‌های مربیان و والدین
اغلب معلمان و مربیان آموزشی گلایه دارند و معتقدند مقصر خود والدین هستند که در ارتباط با فرزندانشان آرمانگرا شده‌اند و دائم مشغول رقابت با دیگرانند برای همین در زمینه انجام تکالیف، فرزندانشان را وابسته به خود بار آورده‌اند و اگر همراهی آنها نباشد دانش‌آموز به طور مؤثر از عهده انجام کارهایش برنمی آید.
از سوی دیگر والدین، حجم بالای تکالیف و توقعات نامتناسب با سطح توانائی دانش‌آموز را علت این موضوع دانسته معتقدند، فقدان مربیان آموزشی دلسوز و متبحر سبب بروز چنین پدیده‌ای شده است.
خانم طاهرزاده، مادر یک دانش‌آموزی به گزارشگر روزنامه کیهان می‌گوید: «قدیم‌ها کل مسئولیت آموزش با مدارس بود و اصلا مادرهایمان خبردار نمی‌شدند بچه‌ها چطوری دیپلم گرفتند. اما حالا روزگار عوض شده، انگار سطح بالای تحصیلات مادران توقعات مدارس را بالا برده است. خود من با معلم فرزندم چالش‌های بسیاری در خصوص حجم زیاد تکالیف داشتم. وضعیت به شکلی بود که بسیاری از مادران هر شب در حال حل کردن تمرین، مشق نوشتن و درست کردن کاردستی بودند. مادران هم به خاطر اینکه فرزندشان بهترین باشد خودشان تمرین‌ها را حل می‌کردند و این باعث می‌شد دانش‌آموز در همان درس ضعیف باشد. معلم فرزندم می‌گوید، گاهی تمرین‌های حل شده در کتاب و دفتر دانش‌آموزان همگی تمیز و درست است، اما وقتی از دانش‌آموز خواسته می‌شود تمرینی را در کلاس درس انجام دهد، همه را بالا و پایین و اشتباه می‌نویسد.»
مهری محبی مادر دیگری است که می‌گوید: «والدین مجبورند در انجام تمرین‌هایی که بالاتر از سطح توان بچه‌هاست، کمک کنند. سطح تمرین‌های هنری متناسب با سن دانش‌آموزان نیست. از طرفی اجرای طرح تقلیل و غیبت معلم یک روز در هر هفته برای تکریم معلمان مشکل را برای مادران بیشتر کرده است. خواسته‌اند فراغتی به معلمان پیشکسوت و باتجربه بدهند تا آنها تمرکز بیشتری برای مسئولیت آموزشی داشته باشند اما کار دشوارتر شده است؛ مثلا معلم فرزند من هفته‌ای یک روز مدرسه نمی‌آید و آن روز بچه‌ها در کلاس بلاتکلیف‌اند. حتی گاهی اوقات از من که تا کارشناسی تحصیلات دارم می‌خواهند در اداره کلاس و پر کردن جای خالی معلم دخالت کنم. البته برای من جالب و دلچسب است ولی به نظرم اصولی نیست و اشتباه است یک مادر بی‌تجربه مثل بنده به جای معلم در کلاس درس را بگیرد.»
دانش‌آموزان هم حس خوبی راجع به تکالیف سنگین و مشق شب ندارند و حجم بالای تکالیفی که گاهی در توان‌شان نیست، آنان را نسبت به آغاز سال تحصیلی و فضای مدرسه دلزده می‌کند. اگر پای درددلشان بنشینید، بیگاری گرفتن، شکنجه، دلشوره و اضطراب و کولی گرفتنِ الکي، عباراتی است که در ازای تعریفشان از مشق شب برایتان ردیف میکنند.
قضیه برای لاکچری‌ها فرق می‌کند
اما آنچه که گفتیم بیشتر در مورد مدارس دولتی صدق می‌کند و موضوع در مورد مدارس غیرانتفاعی به گونه‌ای دیگر است. مثلا با وجودی که ارائه پیک نوروزی برای دانش‌آموزان ممنوع است اما معمولا و برای تقویت بنیه علمی دانش‌آموزان در مدارس غیرانتفاعی برای تعطیلات نوروز کار اضافه حل مسئله و.. .داده می‌شود که باید مثلا 30 سؤال از متن فلان درس طرح شده، پاسخ داده شود و چون والدین به خاطر صرف هزینه‌های بیشتر برای ثبت‌نام دانش‌آموزان می‌توانند زیر بار این کار اضافه نروند و توقعات بیشتری از مربیان داشته باشند، موضوع به آرای عمومی والدین گذاشته می‌شود و چون اکثریت مادران هم راضی هستند چندین پلی‌کپی از سؤالات اضافه برای تعطیلات نوروزی طرحی و آماده می‌شود تا دانش‌آموز در رقابت با سایر مدارس غیرانتفاعی درجا نزند.
غیر از موضوع تکالیف نوروز برخی مدارس غیردولتی در روزهای عادی سال هم حل تکلیف در مدرسه با عنوان «عصرمانی» دارند. یعنی بعد از تعطیلی مدرسه، معلمی سر کلاس درس حاضر می‌شود و تمرین‌ها و تکالیف را همراه دانش‌آموزان انجام می‌دهد و همه این اتفاقات خجسته تنها با صرف پول و هزینه توسط والدین قابل اجراست.
طرفداران و مخالفان مشق شب
تکالیف و مشق شب طرفداران و مخالفانی دارند اما ببینیم تحقیقات در مورد این موضوع چه می‌گوید؟
تحقیقات نشان می‌دهد که حل تمرینات و تکالیف در آزمون‌های استاندارد تحصیلی تنها برای دانش‌آموزان راهنمایی و دبیرستانی مؤثر است. با این وجود، تکالیف بیش از حد می‌تواند باعث کاهش فرصت‌هایی برای فعالیت‌های دیگر مانند بازی شود، که برای رشد مهارت‌های کلامی، شناختی، خودکنترلی و مهارت‌های اجتماعی- عاطفی ضروری است. مشق شب ممکن است با فعالیت بدنی تداخل داشته باشد. در واقع، تکالیف بیش از حد با افزایش خطر اضافه وزن همراه است.
از طرفی دیگر «هریس کوپر» استاد روانشناسی دانشگاه «دوک» تحقیقی درباره حجم تکالیف و میزان تاثیر آن در رشد و شکوفائی استعداد دانش‌آموزان ابتدائی انجام داده است.
او در تحقیق خود از سال۱۹۸۷ تا ۲۰۰۳ وضعیت دانش‌آموزان را در زمینه تکلیف شب و تأثیر آن روی میزان یادگیری آنها انجام داده و به نتیجه جالبی رسیده است. نتیجه تحقیق نشان می‌دهد دانش‌آموزان نباید بدون تکلیف باشند، اما از سویی یک کودک دوم دبستانی هم نباید روزانه دو ساعت مشق بنویسد. در این قانون که به قانون 10دقیقه معروف است، کودکان بر اساس پایه تحصیلی خود باید روزانه به مضرب‌های ۱۰دقیقه مشق داشته باشند، یعنی میزان مشق برای اول دبستانی‌ها روزانه ۱۰دقیقه و برای دوم دبستانی‌ها ۲۰دقیقه باشد. اما برخی کارشناسان آموزشی نیز اعتقاد دارند کیفیت تکالیف باید تغییر کند و از سویی کودکان در سن پایین هم اصلا نباید مشق شب داشته باشند و باید به صورت خودجوش فعالیت داشته باشند و معمولا این گروه نمرات بهتری می‌گیرند.
طرح تقلیل معلمان
از آنجا که برخی والدین مقصر این بار اضافی آموزشی را که به گردن والدین افتاده، «طرح تقلیل معلمان» می‌دانند علی فرهادی توضیحاتی در این باره ارائه کرده است.
به نقل از روزنامه ایران، علی فرهادی، سخنگو و معاون برنامه‌ریزی و توسعه منابع آموزش و پرورش، درباره طرح تقلیل معلمان که موجب می‌شود برخی مدارس از مادران برای اداره کلاس‌ها و سایر مسئولیت‌ها استفاده کنند، گفته است: بر اساس طرح تقلیل، اگر معلمی بیش از۲۰ سال سابقه کار معلمی در آموزش و پرورش داشته باشد که البته با احتساب دانشجویی ۲۴ سال می‌شود، این افراد ۴ ساعت تقلیل کار دارند.
معاون وزیر آموزش و پرورش از برنامه‌ریزی برای ایجاد تغییر در طرح تقلیل خبر داد و گفت: ما در حال برنامه‌ریزی هستیم تا ببینیم چه برنامه بهتری می‌توان برای طرح تقلیل داشت. این تقلیل باعث می‌شود به جای چهار روزِ شش ساعته، معلم در یک روز کاری، چهار ساعت کمتر کار کند. معمولاً در آن یک روز هم کارهای کیفیت بخشی صورت می‌گیرد. مثلاً معلم روی درس قرآن، پرورشی، اردوها و ورزش متمرکز می‌شود.
درست نیست که معلمان از والدین بخواهند این روز را مدیریت کنند و به هیچ وجه ما چنین چیزی را تأیید نمی‌کنیم مگر اینکه انجمن اولیا و مربیان بخواهد همکاری کند و به‌عنوان مثال بگویند ما آن روز به مربی پرورشی کمک می‌کنیم تا دانش‌آموزان را به اردو ببرند که این روزها به‌صورت خودجوش است ولی کلاس باید دست معلم باشد.
فرهادی همچنین در واکنش به این موضوع که والدین از این گلایه دارند که معلمان مسئولیت زیادی از کار خود را بر دوش آنان می‌گذارند، می‌گوید: این یک مسئله عمومی نیست و ممکن است در موارد نادری وجود داشته باشد که در تعامل بین خانواده و مدرسه است. ما معتقدیم که دانش‌آموز در کلاس درس آموزش می‌بیند و اگر معلم تمرینی برای او تعریف می‌کند که در منزل انجام دهد، ناظر بر این است که حتماً خود دانش‌آموز آن را انجام دهد و طبیعی است که والدین هم تکالیف دانش‌آموزان را پیگیری میکنند.
رفتارگرایی جایگزین پیک‌های تکراری
در همین رابطه برای ایجاد خلاقیت و نهادینه شدن رفتارگرایی در دانش‌آموزان، پازوکی از طرح نوروزی آموزش سخن می‌گوید. به گزارش ایرنا، معصومه نجفی پازوکی، معاون آموزش ابتدائی وزارت آموزش و پرورش می‌گوید: «در زمان‌های گذشته پیک نوروزی بار روانی برای دانش‌آموزان ایجاد می‌کرد اما اکنون برخلاف سابق، بسیاری از تکالیف نوروزی در نظر گرفته شده از جنس رفتارگرایی و یادگیری مستمر است.»
وی ادامه می‌دهد: «در نوروز حدود ۱۵ روز ارتباط دانش‌آموزان با فضای آموزشی قطع می‌شود و برنامه نوروز ۱۴۰۲ از جنس یادگیری مستمر در ایام تعطیلات است. میهمانی لاله‌ها، لحظه تحویل سال، میهمانی بهار، میهمانی خانواده و میهمانی خدا و میهمانی طبیعت بستری برای فعالیت‌های یادگیری است که دانش‌آموزان در فضای شش ساعتی تربیتی فعالیت کنند.»
معاون وزیر آموزش و پرورش می‌افزاید: «کانالی طراحی شده است که ۹ میلیون دانش‌آموز در آن عضو هستند همچنین کانال‌هایی برای معاونت‌ها طراحی شده است که با تعداد محدود پیام‌هایی را برای دانش‌آموزان در این کانال‌ها قرار می‌دهیم؛ نخستین پیام با موضوع ورزش است و سایر پیام‌ها از نوع تربیتی و فضای تربیتی گسترده است.»
معاون آموزش ابتدائی آموزش و پرورش می‌گوید: «پیام‌های دیگر مربوط به سلامت است زیرا در ماه رمضان موضوع تغذیه اهمیت دارد همچنین تلاوت آیاتی از قرآن کریم با قاری کودک برای دانش‌آموزان منتشر می‌شود. محتوای مربوط به محیط زیست با توجه به میهمانی طبیعت و صرفه‌جویی در منابع هم حائز اهمیت است. یادگیری پویا و خلاق برای دانش‌آموزان را در نظر داریم، دانش‌آموزان هر کدام از موضوعات را می‌توانند انتخاب کنند و تولیداتی مانند عکس، گزارش‌نویسی، دلنوشته و تولیداتی برحسب علایق خود داشته باشند.»
واضح است که آزموده را آزمودن خطاست. نظام آموزشی ما روزگار درازی است پنجه در پنجه ناملایمات زمینه شکوفائی و بالندگی نسل‌ها را فراهم آورده است و به نظر می‌رسد پس از سالیان دراز باید به قرار و آرامش رسیده، تکلیف اصلی و مهم خود را بداند. روزگار درازی است که مشق‌های شب و تکالیف سنگین آزمون خود را پس داده‌اند و دلسوزان این عرصه معتقدند لازم است مهارت‌ها و شناسائی استعدادها جایگزینشان شوند و حجم تکالیف در منزل به نحوی باشد که دانش‌آموز را به جای فرار از مسئولیتِ انجام‌شان به استقلال و تفکر وادارد.