«مجنون» یکی از نمایش‌های موفق نخستین جشنواره ملی تئاتر شبستان بود که به موضوع شهدای گمنام و مسئله تفحص در دفاع مقدس می‌پرداخت؛ این نمایش که توسط گروهی جوان از استان مازندران در این جشنواره شرکت کرد و مورد توجه قرار گرفت، جلوه‌های ویژه‌ای از دوران دفاع مقدس را نمایان می‌کرد. به همین بهانه با علی ربیحاوی‌پور، نویسنده و کارگردان این نمایش گفت وگو کردیم:

ربیحاوی‌پور نویسنده و کارگردان نمایش «مجنون» با بیان اینکه از سال ۹۱ فعالیت من در تئاتر به عنوان دستیار کارگردانی آغاز شد اما از سال ۹۴ شکل حرفه‌ای‌تر تئاتر را دنبال کردم، گفت: در جشنواره‌های مختلفی چون فتح خرمشهر و فجر شرکت کردم و سال ۱۴۰۰ اولین کارگردانی خودم را در جشنواره بسیج انجام دادم و جوایز بسیاری هم کسب کردیم و همان سال هم کار باوان را به روی صحنه بردیم و در جشنواره سردار شرکت کردیم و داستان خانمی بود که می‌خواست یک امانتی را به حاج قاسم برساند که شهرشان را در کردستان نجات داده بود. وی درباره نمایش «مجنون» بیان کرد: دغدغه من همیشه کارهای دفاع مقدس و مقاومت بوده و پدرم جانباز اعصاب و روان است و همیشه خاطرات پدرم را گوش می‌دادم. یک‌بار خاطره خوبی از جزیره مجنون برایم تعریف کرد و این باعث شد تا یک کار با تیم خودمان راجع به جزیره مجنون و شهدای گمنام بنویسیم.

کارگردان نمایش «جزیره مجنون» گفت: تمام کارهای نمایش از انتخاب سوژه تا نمایشنامه و انتخاب بازیگر و کارگردانی در تیم سه نفره ما و در  اتاق فکر شکل می‌گیرد. مقوله جنگ و مقاومت قصه‌های نو و جدید بسیاری دارد و می‌توان اجراهای متفاوتی داشته باشد اما اکثر ایده‌ها و سبک‌ها به یک شکل و تکراری انجام شده و مخاطب از این شیوه اشباع شده، نمایش مجنون را برای اجرای خیابانی آماده کرده بودیم که برای جشنواره شبستان تغییراتی انجام دادیم تا مناسب اجرا داخل مسجد شود. ربیحاوی همچنین اظهار کرد: به نظرم برگزاری جشنواره تئاتر مسجد آن هم برای اولین بار در سطح ملی جشنواره خوبی بود. شروع چنین فعالیت‌هایی نیازمند جرأت است و از عهده هر کسی برنمی‌آید. به نظرم مسجد می‌تواند به کمک تئاتر بیاید و اتفاق‌های خوبی در مسجد رخ دهد و حرفه‌ای‌های تئاتر با کانون فرهنگی مساجد همکاری کنند و مطمئنم سال آینده فعالان بیشتری از حوزه تئاتر حرفه‌ای با جشنواره همکاری می‌کنند.

تفاوت مجنون در نو بودن آن است

علی هیهاوند دیگر بازیگر نمایش مجنون است که معتقد است در حوزه دفاع مقدس کارهای خوبی انجام شده اما برخی از سوژه‌ها در پردازش به شکل تکرار ارائه شده و مخاطب را خسته کرده و می‌توان گفت نه آنکه مردم دفاع مقدس را دوست نداشته باشند بلکه برخی از تولیدات مرتبط با این حوزه را دوست ندارند. وی ادامه داد: مردم نیازمند کارهای نو هستند و نمی‌توان یک قصه یک خطی را برای آنها ارائه کرد و یا در آثار مرتبط دفاع مقدس نباید از شعار استفاده کرد. تفاوت مجنون در نو بودن آن است نمایشنامه نیز مبتنی بر سه قصه شکل گرفته که به هم به شکل تو در تو مرتبط هستند و همین اسم شده شکل جدیدی از نمایش به مخاطب ارائه شود. این بازیگر تئاتر افزود: شکل اجرای نمایش مجنون از آن سبک رئالیستی متداول نمایش‌های جبهه خارج شده و در یک قالب فرمالیستی نمایش را به روی صحنه بردیم و باکس‌هایی آماده کردیم که هم سنگر است و هم تابوت، در صحنه تعمیرگاه ماشین است و در جای دیگر اتوبوس، همچنین یک جا سکوی قهرمانی است. هیهاوند بیان کرد: همه مردم جنگ را می‌دانند اما اینکه چگونه آن را به تصویر می‌کشیم برایشان مهم است. فکر می‌کنم مزیت کار ما در حوزه دفاع مقدس این است که نمایش مجنون را از حالت رئالیستی خارج کردیم و گروه ما از دو سال قبل به طور مستمر در حوزه دفاع مقدس مقاومت کار کرده و در جشنواره‌های فجر و بسیج شرکت کردیم.

وی ادامه داد: علاوه‌بر کارهای حوزه دفاع مقدس اجراهای دیگری با زمینه‌های اجتماعی و برای عموم داشتیم و دغدغه اصلی ما جنگ و دفاع مقدس است و من بچه جنوب هستم و در بین اقوام و آشنایانی بزرگ شدم که همگی به جبهه رفته بودند. ما سعی می‌کنیم قهرمانان جبهه را به شکلی نو معرفی کنیم که برای مخاطب تکراری نباشد. بدون شعار هم می‌توان سوژه‌های جنگ و جبهه را به تصویر کشید. 

هیهاوند تاکید کرد: نمایش مجنون فاقد هر نوع پیام شعار گونه است اما به طور کامل در خدمت جنگ و جبهه است و از بازخوردها متوجه شدیم که هر کسی این اجرا را دیده آن را دوست داشته چرا که در آن شعاری وجود ندارد. هنوز می‌توان بر روی سوژه‌های دفاع مقدس کار کرد و یا در بستر آن انواع مسائل اجتماعی و حتی سیاسی و منتقدانه را مطرح کرد. آن ۸ سال که در دفاع مقدس جنگیدیم مسئله مهمی است.

وی چالش‌های آثار حوزه دفاع مقدس را در مواردی خارج از چهارچوب هنر عنوان کرد و ادامه: جشنواره ملی تئاتر شبستان کمک می‌کند تا نگاه مردم نسبت به سوژه‌های دفاع مقدس تغییر کند چرا که این جشنواره‌ها آثار هنری را به دل جامعه می‌کشاند. اگر در این موقعیت‌ها کارهای خوب تولید شود کاملاً بر روی نگرش جامعه اثر مثبت می‌گذارد.

این بازیگر تئاتر یادآور شد: پچ پچ‌های پشت خط نبرد یکی از کارهای خوبی بود که به دل مخاطب نشست و واقعاً که این کار شکل و فرم خاص خود را داشت و کاملاً نو بود و وقتی مخاطب چنین آثاری را ببیند قطعاً در اجراهای کارهای دیگر ذهنیتش تغییر کرده و به استقبال آنها خواهد رفت ما نیز باید کارهای نو و جدید به جامعه ارائه کنیم.

پیشرفت جشنواره تئاتر مسجد 

در گرو کمک گرفتن از اهل فن است

سیدهادی احمدی دیگر بازیگر این نمایش است که تاکید دارد: برای انجام هر کاری به ویژه فعالیت‌های فرهنگی نظیر نمایش با محور مسائل اخلاقی و دینی باید دغدغه این حوزه‌ها را داشته باشیم. همچنین در حوزه ادبیات دفاع مقدس و رشادت‌هایی که بسیاری از هموطنان ما داشتند، به این موضوع‌ها برای کسی که از نزدیک قرار است فعالیت کند چندان ساده نیست.

وی افزود: البته تلاش برای معرفی حماسه سازان هرچند که سختی‌های خود را دارد اما در پایان وقتی ثمربخش می‌شود شیرینی خودش را نیز دارد. برای آنکه در این حوزه بتوانم نتایج بهتری به دست آورم تولیدات دیگران را می‌بینم و از آنها همیشه یاد می‌گیرم و ایده‌های بسیاری کسب می‌کنم به طور مثال کسی که فرزند شهید است و ۲۰ سال است که نمایش در حوزه دفاع مقدس نولید می‌کند تجربیات و حرف‌های خوبی برای گفتن دارد چرا که قطعاً او دغدغه بسیاری در این عرصه دارد. 

احمدی در بخشی از سخنانش عنوان کرد: نسلی که جنگ را تجربه کرده همیشه مسائل آن را به زندگی خود گره زده و هرچند که این نسل از نزدیک جنگ را هم ندیده باشد اما تاثیرات آن را به طور کامل در زندگی خود دریافت کرده حال می‌توان تصور کرد آن کسی که ۵ سال در جبهه‌ها حضور داشته چقدر این موقعیت در زندگی و روح و روان او اثر منفی گذاشته است.

وی در مورد نمایش مجنون گفت: این کار راجع به سه شهید گمنام است چگونگی اعزام آنها به جبهه و شهادتشان را به تصویر می‌کشد همین‌طور نحوه تفحص پیکر آنها نیز به نمایش گذاشته می‌شود. این نمایش محصول تلاش گروه مجنون است و امیدوارم بتوانیم کارهای اینچنینی بیشتری انجام دهیم.

احمدی در بخشی از سخنانش بیان کرد: تئاتر شبستان تا حد بسیار زیادی به ایده پردازی مربوط است و اینکه بتوانیم به شکل متفاوتی مفاهیم را به تصویر بکشیم و برای اینکه بچه‌های مسجد بتوانند چنین تصاویری را به روی صحنه ببرند لازم است از نیروهای متخصص به عنوان مربی و آموزگار کمک بگیرند. 

احمدی در همین رابطه اظهار کرد: گاهی در اجرای نمایشی مانند بید مجنون به واسطه عکس‌العمل تماشاچیان می‌توان گفت ما حین اجرای نمایش از آنها تاثیر بسیاری می‌گیریم. در نمایش از شهید گمنام سخن می‌گوییم و پس از اجرا یکی از تماشاچیان می‌گوید که یکی از فرزندانش شهید گمنام است این من را به شدت تحت تاثیر قرار می‌دهد. برای انسان چنین مواجهه‌ای می‌تواند اسباب شرمندگی باشد که آیا توانسته یک پدر شهید را با اجرای یک نمایش راضی نگه داشته باشد.

وی در پایان تاکید کرد: جشنواره تئاتر مسجد باید طوری به تربیت نیروها توجه داشته باشد که آنها بتوانند کارهای خوبی در مساجد اجرا کنند و از این مسیر می‌توانند موفق شوند. همان‌طور که قبلاً گفتم لازم است از نیروهای متخصص استفاده کنند تا شکوفایی بچه‌های مسجد را ببینند. استقبال از جشنواره هم بسیار چشمگیر بود فکر می‌کنم اگر تلاش برای پیشرفت آن کنند حتماً آینده درخشانی برای این جشنواره متصور است.