تحریف قرآن؛ آری یا نه؟
* قرآن هم همانند دیگر کتاب‌ها احتمال دارد تحریف شده باشد؛ چه دلیلی دارد که ثابت می‌کند قرآن تحریف نشده است؟
- قرآن كريم، با جاذبه و اعتبار و سنديّت و حجّيتى كه دارد، دست‌نخورده و بدون تحريف و بى‌كم و كاست، آن‌گونه كه توسط فرشته وحى نازل شده محفوظ مانده و به دست ما رسيده است.
كسانى كه اندك آشنايى با تاريخ اسلام و مسلمانان دارند و از اهتمام رسول اكرم - صلي‌الله عليه و آله - و جانشينان معصومش - عليهم‌السلام - به كتابت و ضبط آيات قرآن آگاه باشند و همچنين از اهتمام مسلمانان به حفظ كردن آيات قرآن مطلع باشند - به‌طورى كه تنها در يك جنگ، عدد شهدايى كه حافظ قرآن بودند به هفتاد نفر رسيد - و نيز از نقل متواتر قرآن در طول چهارده قرن و اهتمام به شمارش آيات، كلمات، حروف و مانند آنها با خبر باشند، احتمال كمترين تحريف در اين كتاب شريف را نخواهند داد.(1)
در اين مورد مىتوان مصونيت قرآن كريم را با بيانى مركب از يك دليل عقلى و يك دليل نقلى ثابت كرد؛ يعنى مىتوان نخست، زياد نشدن چيزى بر قرآن كريم را با دليل عقلى ثابت كرد و بعد از ثابت شدن اينكه قرآن موجود، از طرف خداى متعال است با استناد به آيات آن، كاسته نشدن چيزى از آن را نيز به اثبات رساند.
از اين‌روى، موضوع مصونيت قرآن شريف از هرگونه تحريف را تا امروز در دو بخش جداگانه مورد بررسى قرار مى دهيم.
1. زياد نشدن چيزى بر قرآن
زياد نشدن چيزى بر قرآن كريم، مورد اجماع همه مسلمانان است(2) و هيچ‌گونه حادثه‌اى كه منشأ احتمال افزايش چيزى بر قرآن شود، روى نداده و هيچ سندى براى چنين احتمالى قابل ارائه نيست. در عين حال، مى توان فرض افزايش را با دليل عقلى نيز ابطال كرد به اين بيان كه اگر فرض شود كه مطلب تامى بر قرآن، افزوده شده معنايش اين است كه آوردن مثل قرآن، امكان داشته و چنين فرضى با اعجاز قرآن و عدم توانايى بشر برآوردن مثل آن، سازگار نيست و اگر فرض شود كه تنها يك كلمه يا آيه كوتاهى افزوده شده، لازمه‌اش اين است كه نظم سخن به هم خورده باشد و از صورت اصل اعجازآميزش خارج شده باشد و در اين صورت قابل تقليد و آوردن مانند آن خواهد بود، زيرا نظم اعجازآميز عبارات قرآن به انتخاب كلمات و حروف نيز بستگى دارد و با دگرگونى آنها از حالت اعجازآميز خارج مىشود.
پس به همان دليلى كه معجزه بودن قرآن كريم ثابت شده(3) محفوظ بودن آن از اضافات نيز ثابت مىشود. چنانكه با همين دليل، كم شدن كلمات با جملاتى كه موجب خروج آيات از حالت اعجاز باشد، نفى مى‌گردد.
2. كم نشدن چيزى از قرآن
بزرگان علماى اسلام از شيعه و سنى، تصريح و تأكيد كرده‌اند که همان‌گونه كه چيزى بر قرآن كريم افزوده نشده، چيزى هم از آن كم نشده است و براى اين مطلب دلائل فراوانى آورده‌اند، ولى متأسفانه در اثر نقل پاره‌اى روايات مجهول در كتب حديث فريقين و برداشت نادرست از برخى روايات، بعضى احتمال داده‌اند و يا حتى تأكيد كرده‌اند كه آياتى از قرآن كريم، حذف شده است.(4)
اما علاوه‌بر وجود قرائن قطعى تاريخى بر مصونيت قرآن كريم از هرگونه تحريفى - خواه به زياد كردن باشد و خواه به حذف كردن - و علاوه بر اينكه حذفى كه موجب به هم خوردن نظم اعجازآميز آن باشد به وسيله دليل اعجاز، نفى مىشود؛ مى توان مصونيت از حذف آيه يا سوره مستقل را از خود قرآن كريم استفاده كرد.
يعنى بعد از آنكه ثابت شد كه همه قرآن موجود، كلام خداست و چيزى بر آن افزوده نشده، مفاد آيات آن به عنوان محكم‌ترين دليل نقلى و تعبدى، حجّت مى شود و يكى از مطالبى كه از آيات كريمه قرآن به دست مى‌آيد همين است كه خداى متعال، مصونيت اين كتاب را از هر گونه تحريفى ضمانت كرده است؛ برخلاف ساير كتب آسمانى كه نگهدارى آنها به عهده مردم گذاشته شده بود.
خداوند متعال در اين باره مى فرمايد: «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ»(5)؛ بىترديد، ما اين قرآن را به‌تدريج نازل كرده ايم و قطعاً نگهبان آن خواهيم بود.
اين آيه شريفه از دو جمله تشكيل يافته است: در جمله اوّل «إِنَّا نَحْنُ نَزَّلْنَا الذِّكْرَ» بر اين مطلب تأكيد شده كه قرآن كريم از طرف خداى متعال نازل شده و در هنگام نزول هيچ گونه تصرفى در آن صورت نگرفته است و در جمله دوّم «وَإِنَّا لَهُ لَحَافِظُونَ» با استفاده مجدد از ادوات تأكيد و هيئتى كه دلالت بر استمرار مى كند، محفوظ بودن هميشگى قرآن از هر گونه تحريفى تضمين شده است. با استفاده از اين آيه شريفه، محفوظ بودن قرآن از حذف آيه يا سوره مستقلى (به نحوى كه موجب به هم خوردن نظم اعجازآميز آن نشود) ثابت مي شود.بدين ترتيب، مصونيت قرآن كريم از تحريف به زيادى و حذف، با بيانى مركب از يك دليل عقلى و يك دليل نقلى، ثابت مى شود.(6)
دعوت همه پيشوايان اسلام به قرآن موجود
بررسى كلمات پيشوايان بزرگ اسلام(ع) - که جانشين رسول خدا (ص) بودند و مسئوليت حفظ دين را برعهده داشتند - نشان مى‌دهد كه از همان آغاز اسلام مردم را به تلاوت و بررسى و عمل به همين قرآن موجود دعوت مى‌كردند و اين خود نشان مى‌دهد كه اين كتاب آسمانى به صورت يك مجموعه دست نخورده در همه قرون از جمله قرون نخستين اسلام بوده است.(7)
خاتميت رسول خدا (ص)
اصولا پس از قبول خاتميت پيامبر اسلام(ص)و اينكه آيين اسلام آخرين آيين الهى است و رسالت قرآن تا پايان جهان برقرار خواهد بود، چگونه مىتوان باور كرد كه خدا اين يگانه سند اسلام و پيامبر خاتم را پاسدارى نكند؟
با توضيحاتى كه ذكر شد به خوبى معلوم مىشود كه قرآن چنانكه در گذشته تحريف نشده، در آينده هم تحريفى در آن صورت نخواهد گرفت.
____________________
1. ر.ك: طباطبائى، محمدحسين، قرآن در اسلام، ص 197.
2. در اينجا به برخى از علماى بزرگ اماميه كه به صراحت قائل به عدم تحريف هستند اشاره مىشود:
الف ـ شيخ طوسى در ابتداى جلد اوّل تفسير تبيان، ج1، ص3.
ب ـ طبرسى در مقدمه تفسير مجمع‌البيان.
ج ـ سيد مرتضى كه از اعظم علماى اماميه در قرن چهارم هجرى است كه كلام وى در مقدمه مجمع البيان آمده است.
د ـ شيخ صدوق در كتاب الاعتقادات، ص93.
هـ شيخ مفيد در كتاب اجوبهًْ المسائل السرويهًْ، مطبوع در مجموعهًْ الرسائل، ص266.
و ـ سيد بن طاووس، در كتاب «سعد السعود» ص 144.
موارد فوق از كتاب منشور عقايد اماميه، آيت‌الله جعفر سبحانى صفحه 142 نقل شده است.
3. مصباح يزدى، محمدتقى، آموزش عقايد، ص306.
4. براى توضيح بيشتردر اثبات عدم تحريف و نقد دلايل مدعيان تحريف رجوع شود: سبحانى، جعفر، منشور عقايد اماميه، ص143؛ و موسوي خمينى، سيد روح الله، تهذيب‌الاصول، ج2، ص96.
5. . حجر / 9.
6. مصباح يزدى، محمدتقى، آموزش عقايد، صص320-322
7. ر.ك. نهج‌البلاغه، خطبه‌های 133،176،198.